https://bel.sputnik.by/20150929/1017540536.html

Марціновіч vs Нявінскі: экскурсія па месцах рамана "Параноя"

Марціновіч vs Нявінскі: экскурсія па месцах рамана "Параноя"

Sputnik Беларусь

Том Ёрк ненавідзіць песню Creep - свой першы хіт, які яго рэгулярна просяць выканаць праз 23 гады пасля рэлізу. Мяркуючы, што Віктар Марціновіч праз шэсць... 29.09.2015, Sputnik Беларусь

2015-09-29T14:03+0300

2015-09-29T14:03+0300

2023-02-23T14:04+0300

палітыка

галоўнае

меркаванне

культура

мінск

мінск у творах беларускіх пісьменнікаў

асоба

віктар марціновіч

беларусь

https://cdnn11.img.sputnik.by/img/101754/06/1017540602_0:23:1200:777_1920x0_80_0_0_b6f4610df8d4661e39a056a3f3ffe04a.jpg

Алена Васільева, SputnikМы параўноўваем Марціновіча з Томам Ёркам не столькі з мэтай пальсціць у меру магчымасцяў пісьменніцкаму самалюбству, колькі спрабуючы нейкім чынам апраўдаць выбар рамана для экскурсіі — размова аб "Мове" была б актуальней, але Sputnik вырашыў не паддавацца раптоўнай чытацкай істэрыі вакол 墨 瓦 і жэстам рэтраграда абраў для прагулкі месцы выданага яшчэ ў 2009 годзе рамана.Эпізод 1: News CaféЗ Віктарам сустракаемся ў News Café — падзеі вывучаемага на мясцовасці рамана пачынаюцца тут жа, толькі ў тэксце месца завецца "Шахматамі" — маўляў, каб заблытаць чытача і адаслаць яго да кафэ пры "Палацы шахмат і шашак" — на гэтай жа вуліцы.— Так, раман працягвае стамляць сваёй уласнай паспяховасцю. Вугляродныя даследаванні паказваюць, што за 5-7 гадоў у чалавеку цалкам абнаўляюцца клеткі цела, таму нават на клеткавым узроўні гэты тэкст пісаў зусім іншы чалавек, у галаве якога раіліся іншыя сюжэты, — Марціновіч паказвае на стол, за якім сядзелі галоўная гераіня і яе латтэ ў самым пачатку рамана, але ўпісаны ў літаратуру стол ніякімі прыкметамі надзвычайнасці сябе ня выдае.— Я апісаў сустрэчу Лізы і Нявінскага ў месцы, у якім сам часта бываў, але гэта мае значэнне толькі для тых, для каго свет самой "Параноі" нешта значыць, — тлумачыць Віктар. — У гульнявой індустрыі ёсць паняцце матрошкі — гэта нешта схаванае ў гульні, штукі, якія не цікава шукаць не-фанам, а для фанатаў на адмысловых форумах ім прысвечаныя цэлыя трэды. Калі ёсць людзі, якіх гэты раман уразіў, яны абавязкова знойдуць гэта інтэрв'ю і даведаюцца, што завязка адбывалася ў News Café, што "Шахматамі" я яго назваў за колер пліткі.Для самога Марціновіча "Параноя" відавочна значыць ужо куды менш, чым для жадаючых перакладаць раман французаў. Пісьменнік спачатку разважае пра тое, што той жа "Сфагнум" прынёс яму больш вядомасці, чым "Параноя", што менавіта дзякуючы гэтаму раману імя Марціновіча ў літаратурным асяроддзі перастала ўжывацца ў кантэксце забароны, які да чыстага мастацтву мае мала дачынення, і, нарэшце, прызнаецца:— Так, "Параноя" мяне раздражняе. Спецыфіка літаратурнага асяроддзя ў тым, што калі тэкст для цябе важны, пра яго ніхто не кажа. Тут усё адбываецца са спазненнем у гады, а я халерык, мне важна, каб мае дзеянні прыводзілі да вынікаў тады, калі іх чакаеш, а не з перапынкам у пяць гадоў. І я ўпэўнены, што калі пра "Сфагнум" будуць гаварыць так, як ён таго заслугоўвае, дык мяне стоміць і гумар "Сфагнума".- Нявінскі, дарэчы, таксама распісваў, які ён вядомы халерык. Персанаж-такі спісаны з аўтара?Адзін рускі крытык-ідыёт з "New York Times Book Review", крытыкуючы тэкст з пазіцый "што нармальнага можа напісаць беларус?", разабраў фрагмент, дзе Нявінскі абыгрывае імя "Лізавета" таксама, як гэта рабіў Набокаў з "Лалітай". Крытык падумаў, што гэта зроблена сур'ёзна, але come on! — гэта наўмысная іронія, здзек, дэманстрацыя таго, наколькі Нявінскі набокоцэнтрычны, русацэнтрычны, наколькі ён самаўлюбёны. У "Сфагнума" і "Мовы" тон наратора цалкам іншы.- Пасля выхаду рамана многія загаварылі аб "двух розных Марціновічах": адзін піша злыя іранічныя калонкі ў "БелГазеце", другі — нейкія кранальна шчырыя раманы. Складваецца ўражанне, што аўтар спалохаўся сваёй "паранаідальнай" шчырасці, таму і засеў за іншы па танальнасці "Сфагнум"…— "Параноя" была не шчырым раманам, хоць і досыць балючым для мяне. Наяўнасць фільтра паміж мной і апісаным заўсёды было самай вялікай маёй праблемай. Людзі, якія мяне ведаюць, час ад часу адрасавалі мне пытанні: але ж гэта не ты, калі ты скінеш маскі і пачнеш пісаць тое, што на самой справе думаеш? Пераадольваць гэта я пачаў толькі цяпер, працуючы над сваім апошнім тэкстам. Мне здаецца, той тэкст, які выйдзе ў 2016 годзе, будзе першым сапраўды шчырым маім раманам, без масак і выдуманых наратараў, над якімі я здзекуюся.Эпізод 2. Кватэра ЛізаветыДом галоўнай гераіні бачны з вокнаў News café, дакладная лакацыя — своеасаблівы эксклюзіў, на які нам удалося ўгаварыць Марціновіча:— Мне часта задавалі гэтае пытанне, я доўга не калоўся. Дзе жыве галоўная гераіня? Дзе знаходзіцца там самая доўгая кватэра, створаная з некалькіх? Куды менавіта ўпершыню прыйшоў Нявінскі? Яна жыве тут, яе кватэра — у гэтым доме, — мы заходзім у дворык дома Лізаветы, адначасова спрабуючы высветліць, ці рэальны персанаж, што абжыў у меру маляўнічыя краявіды Карла Маркса, але аб прататыпе гераіні Марціновіч не распавядае.— Просты прыклад, — тлумачыць ён. — Прататып каралевы Марго з "Майстра і Маргарыты" спісаны з трэцяй жонкі Булгакава, Алены Сяргееўны Шылоўскай — яна, як і гераіня, была замужам да сустрэчы з Майстрам, жыла з начштаба 16-й арміі ў трохпакаёвай кватэры… І вось цяпер з падачы Марыэты Чудаковай, Маргарыту-Алену падазраюць у тым, што да Булгакава яе "падклала" НКУС, пішуць, што яна "стукала" на пісьменніка, шпіёніла за ім. Булгакаў мёртвы з 1940-га года і абвергнуць гэта не можа. Не хацеў бы, каб з падачы літаратуразнаўцаў калі-небудзь паўтарылася падобнае.Затое аўтар ахвотна абмяркоўвае іншага персанажа — Мураўёва, дыктатара з рамана.— Гэты вобраз я доўга канструяваў у галаве, і мне здаецца, часам прасцей паверыць у Мураўёва, чым у рэальнага Лукашэнка. Мне здаецца, калі б рэальнасць была больш лагічная, нашай краінай кіраваў бы інтэлектуал, які ўмее граць на фартэпіяна, які носіць крапавы берэт і які мае навык адгрызання вушэй.- Хіба інтэлектуал можа быць злодзеем?— Паглядзіце на сербскіх злодзеяў, на Мілошавіча. Толькі ў Пушкіна ў "Маленькіх трагедыях" "гений и злодейство есть вещи несовместные", у жыцці ж часта здараецца, што чалавек інтэлектуальна нагружаны, і пры гэтым ўсё ж казёл.Выдавецтва АСТ прапаноўвала Марціновічу выключыць з рамана ўсе згадкі пра Мінск, ператварыць месца дзеяння ў непазнавальны савецкі горад — маўляў, каб людзям у Новасібірску было гэтак жа цікава чытаць раман, як менчукам. Марціновіч заступіўся за Мінск:— Мне цікава чытаць кнігі, у якіх сюжэт мае прывязку да месца дзеяння, калі ты ведаеш, дзе апісанае кафэ і можаш у яго зайсці. Па-мойму, гэта цікавей, чым даведвацца, як жывуць людзі ў горадзе, якога няма. Да таго ж, Мінск — белая пляма, у тым ліку для людзей, якія ў ім жывуць, ён не асэнсаваны літаратурна.Марціновіч прызнае, што ў Штатах кнігу купляюць "дзеля постсавецкага душка" — тэрыторыя Беларусі ўспрымаецца як рэлікт камуністычнай ідэалогіі, і гісторыя з "Паранояй" ў такую ​​карціну ўдала ўкладваецца. Лёсам "Мовы" ў Амерыцы Віктар занепакоены куды больш, маўляў, для амерыканца падобны раман — "ультраправы, неліберальны, дэманструе непапулярны ў Штатах тэзіс важнасці любой нацыі, любой асобна ўзятай мовы, беларускай — у прыватнасці".Мы падыходзім да пад'езда, у якім жыла галоўная гераіня, і Марціновіч паказвае ўваход на лесвіцу, якая вядзе да яе кватэры. Дарэчы, пытанне аб месцы жыхарства галоўнага героя Нявінскага для аўтара не вырашана:— Калі я пісаў тэкст, думаў пра кватэру, у якой жыў сам, але вось у якім пункце прасторы яна знаходзілася — не ведаю. Напэўна, у адной са сталінак ў раёне Якуба Коласа.- Вы толькі што сцвярджалі, што ў Нявінскага няма нічога ад аўтара, а самі аддалі яму нават уласную кватэру…— Нявінскаму не хапае самаіроніі, якая мне ўласцівая. Я весялей за Нявінскага. Я куды больш схільны да самаедства, чым ён. У "Параноі" дамінуе страх, ён глушыць астатнія пачуцці. Мне здаецца, калі б Нявінскі быў самаіранічны, ён бы не пакутваў ад такога страху. Падчас першай прагулкі Нявінскага і Лізы у яго ўзнікае думка пра тое, што нават ягоныя думкі праслухоўваюць — трус, карацей.У самога пісьменніка таксама ёсць страхі, але ён не развівае гэту тэму.— Затое не баюся праслушкі, таму што не кажу рэчаў, якіх не мог бы паўтарыць у іншым месцы — і гэта вялікі навык. Калі адкрываеш рот, адказвай за свой базар, — навучае Віктар і ў якасці пацверджання выключнай матэрыяльнасці сваіх страхаў фатаграфуецца на памяць на фоне будынка МГБ КДБ.Эпізод 3. Будынак МГБУ цэнтры праспекта велічна жоўкне будынак КДБ, прымушаючы перайсці ад абмеркавання абстрактных пытанняў асаблівасцей лірычнага героя да канкрэтных:- Дарэчы, у народзе казалі, што калі Марціновіч так бясстрашна прапісвае ў рамане камітэт, дык ён не інакш як агент…— Прыпісваць іншым людзям працу на КДБ — наш нацыянальны спорт, — заяўляе Віктар. — Я не хачу гуляць у гэтыя гульні, гэта здаецца мне чымсьці параўнальным па "чмошнасці" з выразам «ён піярыцца». Апошняе я ўпершыню адчуў на сабе, калі забаранілі "Параною", а ўсе сталі казаць — гэта піяр. Кніга за адзін дзень знікла адусюль, уключаючы oz.by — трэба валодаць фантастычным рэсурсам, каб пракруціць такі піяр.Дарэчы, oz.by, відавочна, даўняя забарона рамана так спалохала, што там да гэтага часу не бяруць у продаж ні адзін раман Марціновіча. Аўтар да пазіцыі крамы ставіцца з філасофскай пакорай — "замест іх на гэтым усім нажываецца куча іншых людзей, і добра". "Булгакаў называў баязлівасць найвялікшым з грахоў, — працягвае Марціновіч. — Найвялікшым, бо яна вядзе да ўсіх астатніх".Марціновіч прызнае, што выданне "Параноі" адвярнула яго са шляху станаўлення "маладым паспяховым медыяменеджерам з перспектывай медыяхолдынга з рускімі каранямі і прыстойнай рэпутацыяй". Зрэшты, дысідэнтам аўтар таксама не стаў, у эміграцыю не з'ехаў, яго кнігі прадаюцца нават у дзяржаўных крамах — Марціновіч сцвярджае, "пашанцавала як з выдаўцом, так і са зместам думак":— Я своечасова зразумеў, што акрамя страху і палітыкі ёсць шмат больш важных і менш часовых рэчаў: мова, вясёлая шызафрэнія "Сфагнума".- У рамане так падрабязна апісаны эпізоды камунікацыі са спецслужбамі, а самі вы хоць раз ўваходзілі ў бакавыя дзверы будынка КДБ?— Там вельмі спецыфічны пах прадуктаў з перадач — як у бальніцы.Эпізод 4. Ядзерны рэактарФантан на Нямізе, каля якога галоўны герой сустракаўся з супрацоўнікамі МГБ, уяўляе сабой карціну ў вышэйшай ступені антыўтапічную.— Іржавы ядзерны рэактар, — рэзюмуе Марціновіч дызайн фантана. Зрэшты, апісанага ў тэксце кафэ з півам і пластыкавымі шклянкамі тут больш няма. — Гламур ўсе з'еў.- "Параноя" была, здаецца, першым і апошнім раманам Віктара Марціновіча пра каханне. Чаму ў наступных тэкстах з гэтай тэмай ўсё неяк не складалася?— Пра каханне немагчыма пісаць шмат, ты павінен паведамляць пра яго, калі паспяваеш даведацца нешта новае. Зараз я шмат пра гэта думаю, і ў маім новым тэксце я вярнуся да гэтай тэмы.- Дарэчы, неўзабаве пасля выхаду "Параноі" вы казалі, што пісьменніка не натхняе жанчына. Лізу вы апісвалі, гледзячы на ​​ўдалую гульню ценяў?— Я ўжо казаў у адным інтэрв'ю, што хацеў бы забраць гэтыя словы назад — мае паводзіны не вартыя савецкага афіцэра. Але тады мне сапраўды здавалася, што натхняе шолах лістоты, мне здавалася, што я натхнёны гісторыямі з маіх сноў, думкамі, якія прыходзяць пры абуджэнні.У нечакана крутым фільме Ex Machina Алекса Гарленд малады тэстыравальнік працуе з жанчынай-кампутарам. Ён пытаецца ў яе стваральніка — навошта ёй ногі, грудзі? Ты ж мог зрабіць яе шэрым кубам! Навошта зрабіў жанчынай? Настолькі жанчынай? А той адказвае: я не мог зрабіць яе кубам. Таму што інтэлект ўзнікае падчас ўзаемадзеяння з іншымі. Як могуць мець зносіны адзін з адным два шэрыя кубы? Пол прымушае людзей думаць, такая, як мне здаецца, думка была ў Гарленда. З літаратурай тут усё складаней, бо мая задача — не проста думаць, а ствараць сусветы, якія проста прыдумаць немагчыма (успомнім думку Бетховена — што творчасць пачынаецца там, дзе заканчваецца любое намаганне).- Вы кажаце гэта ў часы гендэрнай роўнасці?— Але ж я не кажу, што адзін паралелепіпед горшы за іншы. Я, наадварот, кажу, што ім трэба захапляцца.Да фіналу экскурсіі па месцах "Параноі" высвятляем, што аўтар хоць і схільны да самаіроніі, як дэкларавалася вышэй, усё ж у вышэйшай ступені крыўдлівы, калі гаворка заходзіць пра яго творчасць. Сам Марціновіч негатыўных рэцэнзій ня піша, імкнучыся ня памнажаць зло:— Літаратура, у адрозненне ад іншых відаў крэатыўнай дзейнасці, абавязвае да вострага суперажывання героям, эмпатыі на высокім узроўні. І калі лаюць рэжысёра, незадаволенасць крытыка можа быць звязана з дрэннай гульнёй акцёраў або дэкарацыямі, а калі крытыкуюць літаратара, не ўлічваюць, што пісьменнік выціскае сюжэт з сябе, і таму крытыка для пісьменніка — гэта ўдвая балюча.

мінск

беларусь

2015

Навіны

ru_BY

палітыка, галоўнае, меркаванне, культура, мінск, мінск у творах беларускіх пісьменнікаў, асоба, віктар марціновіч, беларусь