Перш чым на суседніх старонках паставяць Танка і Бродскага, карэспандэнт Sputnik Алена Васільева вырашыла разабрацца — ці трэба наогул уніфікаваць выкладанне літаратуры.
Разнастайнасці навучальных дапаможнікаў па літаратуры ў Расіі беларускія школьнікі могуць толькі зайздросціць або загружаць іх з сеткі. Выкладанне літаратуры там вядзецца па некалькіх вучэбных дапаможніках. Хаця і яны таксама далёка не ўсіх задавальняюць.
Напрыклад, некалькі гадоў таму расійскія пісьменнікі вырашылі, што ні адзін з існуючых падручнікаў літаратуры не дасканалы, і стварылі свой уласны. У праекце ўдзельнічала 42 сучасніка, кожны з якіх напісаў па адным літаратуразнаўчым артыкуле пра любімага класіка. А ў іншым навучальным дапаможніку аўтары-складальнікі выключылі з праграмы Купрына, Ляскова і Аляксея Талстога, замяніўшы іх Пялевіным і Уліцкай.
У Беларусі ж падручнікі рускай літаратуры паступаюць у школьныя бібліятэкі цэнтралізавана, а выкладанне літаратуры — уніфікавана. Расіяне, дарэчы, хочуць пайсці па шляху беларусаў і таксама адчайна вынаходзяць адзіны падручнік.
Гэтыя пошукі знаходзяць як прыхільнікаў, якія лічаць, што адзіны падручнік зможа прадставіць вучням розныя пункты гледжання на адны і тыя ж падзеі, так і праціўнікаў. Апошнія ўпэўненыя, што адзіны падручнік і зусім будзе шкодны.
Дарэчы, першы савецкі падручнік па літаратуры з'явіўся ў сярэдзіне 1930-х гадоў і павінен быў забяспечыць адзінства падыходу да рускай літаратуры XVIII-XIX-XX стагоддзяў.
"У першай палове 30-х гадоў з'явіліся падручнікі для сямігадовай школы — праз гэтую школу праходзілі ўсе савецкія людзі. Ледзь пазней, у сярэдзіне 30-х, выйшлі падручнікі для старэйшых класаў. Па гэтых падручніках вучылася будучая савецкая інтэлігенцыя — тыя, хто планаваў далейшую вучобу ў інстытутах і ўніверсітэтах", — піша кандыдат філалагічных навук Яўген Панамароў.
Калі ў савецкія часы з мэтай вырошчвання прадстаўніка патрэбнага класа па патрэбным падручніку яго існаванне было матывавана, то ў сучаснасці выклікае хіба што здзіўленне.
Пісьменнікі-бацькі аб школьных праграмах
Андрэй Жвалеўскі і Яўгенія Пастэрнак — не толькі дзіцячыя пісьменнікі, але і бацькі. Іх "Гімназія нумар 13" — свайго роду must have сярод дзяцей і падлеткаў і сапраўдны бэстсэлер. Апошні раман творчага тандэму — "Пакуль я на краі" і зусім стаў ці не самай абмяркоўваемай беларускай кнігай апошняга года. Раман пра сямнаццацігадовую Алку, якой бацькі ў якасці светлай будучыні навязваюць журфак, падымае шэраг нязвыклых для беларускай літаратуры, затое зразумелых падлеткам тым, у тым ліку — суіцыд. Пісьменнікі распавялі Sputnik пра сваё бачанне школьнай праграмы па літаратуры.
"Я б пераглядала мэты ўрокаў літаратуры. У нас цяпер мэта ўрока — азнаёміць дзяцей з класічнымі творамі і навучыць іх аналізаваць тэксты. Мне ж здаецца, што мэта ўрокаў літаратуры ў школе павінна быць іншай. Атрымліваць задавальненне ад чытання, навучыцца выбіраць свае чытацкія перавагі, навучыцца казаць пра кнігу, навучыцца казаць не "што хацеў сказаць аўтар", а "кніга мяне зачапіла тым, што…", навучыцца спрачацца, навучыцца паважаць меркаванне іншых чытачоў, не пераходзячы на асобы. Навучыцца арыентавацца ў велізарным моры сусветнай літаратуры, у тым ліку і сучаснай, у тым ліку і на іншых мовах. Арыентавацца ў літаратурных прэміях, у перакладах", — упэўнена беларуская пісьменніца Яўгенія Пастэрнак.
"Шчыра прызнаюся: я ў сучасныя падручнікі баюся зазіраць. Нядаўна выпадкова ўбачыў падручнік па матэматыцы для 5 класа — іпахондрыя на некалькі дзён здарылася. А гэта матэматыка, навука гранічна строгая. Пра рускую літаратуру і падумаць страшна", — прызнаў Андрэй Жвалеўскі, беларускі пісьменнік, чый дэбютны раман для дзяцей выйшаў накладам большым, чым сто тысяч асобнікаў, аўтар знакамітых "Порры Гаттэра" і "Гімназіі №13".
Жвалеўскі, дарэчы, не ўпэўнены, што ў школьнай праграме павінен існаваць нейкі абавязковы падбор імёнаў.
"Але калі ўжо выбудоўваць неяк імёны, то пачынаць з класікаў — нейкае вар'яцтва. Успомнім тую ж матэматыку: пасля арыфметыкі ідзе алгебра, потым пачынаецца аналітычная геаметрыя і лагарыфмы з інтэграламі. А тут — Тургенеў у пятым класе. "Памятаеце, дзеці, колькі будзе двойчы два? А цяпер вось вам просценькае дыферэнцыяльнае ўраўнанне", — растлумачыў Жвалеўскі.
Яны чытаюць
У 2014-2015 навучальным годзе Нацыянальны інстытут адукацыі правёў маніторынг чытацкіх уменняў пяцікласнікаў, які разбурыў усе ўяўленні аб школьніках як народа нечытаючага. Аказалася, дзяўчынкі больш ахвотна далучаюцца да кніг, чым хлопчыкі, а любоў да чытання шмат у чым фарміруецца не за школьнай партай, а ў сям'і. Дарэчы, 96% пяцікласнікаў лічаць, што ўменне чытаць спатрэбіцца ім у жыцці, 77% радуюцца, калі атрымліваюць у падарунак кнігу, а 60% ахвотна размаўляюць аб прачытаным з навакольнымі. Праўда, 43% вучняў прызналіся, што чытаюць толькі тады, калі ў школе задаюць, а яшчэ 13% сказалі, што чытанне — сумны занятак, піша газета "Саюз".
Каша для старшакласніка
Карэспандэнт Sputnik, уладальнік дыплома аб філалагічнай адукацыі, быў у вышэйшай ступені ўражаны маштабам літаратурнай спадчыны, якую павінны спасцігнуць школьнікі 11-га класа. Памятаючы пра тое, што выпускнікі павінны нагадваць паўнавартасных прадстаўнікоў грамадства, мудрых і начытаных, складальнікі паспрабавалі прымусіць розум школьнікаў за год увабраць у сябе ўсё аб хвалях эміграцыі, этапах футурызму, бедствах Салжаніцына, а таксама пацешыць лепшымі ўзорамі лірыкі Аляксея Кручаных.
У канцы кожнай часткі складальнікі падручніка задаюць школьнікам шэраг кампраметуючых пытанняў: "Дакажыце на канкрэтных прыкладах, што літаратура — гістарычная памяць народа", "Чаму сказана "Рукапісы не гараць" і "Складзіце літаратурна-крытычны партрэт В. Брюсава па артыкулах сучаснікаў".
Адной рускай літаратурай падручнік не абмяжоўваецца, у імкненні здзіўляць, складальнікі дадаюць нечаканую главу "Сучасная замежная літаратура", якая на некалькіх старонках збірае і Генрыха Бёля і Джона Стэйнбэка.
Спроба з дапамогай гэтага канцэнтрату перадаць школьнікам усе веды аб літаратурным працэсе ХХ стагоддзя, безумоўна, уражвае. Пры гэтым відавочна, што ўжо да другой чвэрці ўвесь гэты бясцэнны сплаў звестак змешваецца ў адзіны маналіт.
Літаратура для школьніка заканчваецца Вазнясенскім і Ахмадулінай, апошнія аб'яднаны пад грыфам "сучасная паэзія". Нічога навей паэзіі 70-90-х падручнік пакуль прапанаваць не можа.
Пакуль Расія ідзе беларускім шляхам — стварае свой адзіны падручнік па літаратуры, магчыма, было б нядрэнна пайсці расійскім — сабраць пісьменнікаў-сучаснікаў і прапанаваць ім скампанаваць уласны падручнік, які быў бы, па меншай меры, актуальным, і канечне не выклікаў нуду.
