ГРОДНА, 8 ліс — Sputnik, Іна Грышук. Ці быў сэкс у Савецкай Беларусі і да чаго прывялі рэвалюцыйныя ідэі аб тым, што шлюб і сям'я — галоўныя ворагі на шляху будаўніцтва камунізму, высвятліў прафесар БДУ Аляксандр Гужалоўскі.
Гісторык распавёў Sputnik аб самым вялікім сэксуальным эксперыменце, які разгарнуўся пасля 1917 года. Сваю новую кнігу пад назвай "Сэксуальная рэвалюцыя ў Савецкай Беларусі" прафесар прэзентаваў у Гродне.
Эксперымент па знішчэнні сям'і
"Гэтая кніжка не пра сэкс у тым сэнсе, у якім шмат хто чакаў яе ўбачыць. Я не распавядаю пра сэксуальныя тэхнікі, якія былі ў 20-я гады мінулага стагоддзя. Я гісторык. Мяне цікавіла тое, як улада паспрабавала выкарыстаць самы моцны чалавечы інстынкт і што з гэтага атрымалася", — патлумачыў у пачатку размовы доктар гістарычных навук.
Па словах Гужалоўскага, 1917 год стаў не толькі годам палітычнага перавароту. Практычна адразу ж у СССР пачалася так званая сэксуальная рэвалюцыя. Ужо ў снежні 1917 года Уладзімір Ленін падпісаў два дэкрэты, якія дэкларавалі права жанчын на сэксуальную рэалізацыю, а мужчын пазбавілі права кіраваць сям'ёй.
Праз год з'явіўся Кодэкс аб шлюбе. З аднаго боку, царкоўнае вянчанне страціла юрыдычную сілу, а з другога — максімальна спрасцілася працэдура разводу: каб разысціся, дастаткова было напісаць заяву мужу ці жонцы.
Новая савецкая ўлада падтрымлівала ідэі марксізму аб тым, што сям'я — гэта адна з найважнейшых перашкод на шляху будаўніцтва камунізму. І яны мэтанакіравана пачалі змагацца з ёй.
"Усе пагаджаліся, што сям'ю трэба знішчаць. Таму што гэта было буржуазным, варожым. Але мала хто ведаў, што будзе замест яе", — удакладніў Гужалоўскі.
Калектыўныя шлюбы і свабодная любоў
На старонках моладзевых газет і часопісаў абмяркоўвалася такое паняцце, як "калектыўны шлюб". На думку лідараў беларускага камсамола, ён створыць новую жанчыну, якая стане "свабоднай палюбоўніцай, грамадзянкай і маці". Акрамя таго, агульныя жонкі і мужы дапамогуць сфармаваць абыякавае стаўленне да інтымных пытанняў.
Укараніць у жыццё новую форму сужыцця прапанавалі ў так званых дамах-камунах. Пад адным дахам яны маглі збіраць ад чатырох да некалькіх сотняў чалавек. Напрыклад, першая моладзевая камуна ў БССР была створана пад Мінскам у 1919 годзе, яна налічвала каля 500 чалавек. Ідэі калектывізацыі тут давялі да крайнасці — елі з аднаго посуду, па чарзе насілі вопратку.
Часцяком у іх агульным былі не толькі заробленыя грошы і ежа, але інтымныя забавы і дзеці. У 1928 годзе беларускае радыё агучыла мадэль сэксуальных адносін: "Мужчыны і жанчыны могуць вольна сыходзіцца і разыходзіцца. Гэта справа іх пачуццяў".
З часам з'явілася новая палавая мараль, а любоў і рэўнасць прызнаваліся буржуазнымі пачуццямі, якіх не павінна быць у камуністаў. У 1925 годзе прайшоў суд над камсамольцам, які раўнаваў каханую жанчыну да іншых членаў ячэйкі.
Каханне па-сяброўскі
У лексікон увайшло паняцце "каханне па-сяброўскі". А на камсамольскіх сходах сур'ёзна абмяркоўвалася, ці могуць камсамольцы карыстацца паслугамі прастытутак. Гужалоўскі апісаў вечары ў Магілёўскім медыцынскім тэхнікуме, галоўнай мэтай правядзення якіх былі менавіта любоўныя ўцехі.
Свабодныя адносіны і легкадумнае разуменне шлюбу прывялі да таго, што камсамолец мог праз два дні пасля рэгістрацыі шлюбу патрабаваць развод, таму што маладая жонка пудрыцца і робіць макіяж, а значыць, апынулася мяшчанкай.
У тыя часы актыўна ўкараняліся ідэі аб тым, што жанчына павінна нароўні з мужчынамі ўдзельнічаць у будаўніцтве камунізму, таму яе трэба вызваляць ад хатніх работ і выхавання дзяцей. Народжаных у камунах малых планавалася выхоўваць калектыўна ў яслях і дзіцячых дамах. Абмяркоўваліся пытанні, ці можа жанчына забраць уласнае дзіця з калектыўных ясляў, калі пакідае камуну.
Савецкія нудысты і "Прэч сорам"
Разбурэнне традыцыйнай мадэлі сямейных адносін прывяло да з'яўлення самых розных сэксуальных эксперыментаў. На старонках газет стогадовай даўнасці можна прачытаць нататкі аб шматжонстве, калі мужчына лічыў нармальным мець жонку і палюбоўніцу. Яшчэ адзін герой таго часу паспеў ажаніцца 13 разоў.
Але больш за ўсё шакавалі свецкае грамадства акцыі грамадства радыкальных нудыстаў "Прэч сорам". Яны лічылі, што з'яўляцца на публіцы аголенымі — гэта праявы дэмакратыі і роўнасці.
Як распавёў Гужалоўскі, свабоду нораваў паказваюць успаміны Якуба Коласа, які летам 1924 года знаходзіўся у Маскве. Ён напісаў сваёй жонцы наступнае: "Штаны купляць не буду, можна і без іх. Я бачыў шмат такіх, хто ходзіць галышом, толькі самая сярэдзіна трохі прычынена".
Мінскія змагары з сорамам не адставалі ад маскоўскіх, яны зрабілі выклік грамадству яшчэ ў 1921 годзе. У самай культурнай частцы гарадскога саду ў Мінску яны наладзілі нудысцкі пляж. Распраналіся на алеі і плавалі ў Свіслачы. У адной з газет сцвярджалася, што на гэты факт ніхто не звяртаў увагі.
Больш шакавальныя карціны назіралі жыхары Віцебска. Чатыры камсамолкі і камсамольца пасля антырэлігійнага сходу адправіліся галышом гуляць па вуліцах горада.
Росквіт прастытуцыі
На фоне аслабелых нораваў у новым савецкім грамадстве квітнела прастытуцыя, а колькасць жрыц любві з кожным годам павялічвалася.
"На панэлі з'явілася новая катэгорыя прастытутак — разведзеныя жанчыны. Парадаксальна, але гэтаму спрыяў новы Кодэкс законаў Беларускай ССР, які юрыдычна дазваляў мужчыну пасля разводу забраць усю маёмасць. Жанчыны заставаліся без працы і з дзецьмі на руках", — адзначыў Гужалоўскі.
У 20-я гады існавала тры групы прастытутак. Самую масавую прадстаўлялі вулічныя жанчыны, якіх прадавалі суценёры, забіраючы большую частку грошай. На другім месцы былі супрацоўніцы падпольных бардэляў. А ў элітную групу ўваходзілі эстрадныя артысткі, маладыя сакратаркі, якія маглі не толькі задаволіць фізіялагічныя патрэбы мужчын, але і дапамагчы бавіць іх вольны час.
Толькі ў 1927 годзе было раскрыта 446 бардэляў. А сярэдні заробак прастытуткі ў Мінску складаў 100 рублёў у месяц, у сярэднім адна паслуга каштавала 40-50 капеек. Для параўнання: рабочы заводу зарабляў ад 70 да 120 рублёў.
На аборты ідуць, як на паломніцтва
Як патлумачыў Гужалоўскі, новыя ідэі вольных адносін неўзабаве пачалі даваць свае негатыўныя вынікі. Бо яны прасоўваліся ў практычна неадукаваным грамадстве. І галоўнымі ахвярамі сэксуальнай рэвалюцыі сталі жанчыны. 1917-1929 гады сталі часам ўсплёску гвалту, абортаў і з'яўлення пазашлюбных дзяцей.
Вучоны адзначыў, што Савецкі Саюз стаў першай у свеце краінай, якая афіцыйна дазволіла рабіць жанчынам аборты без абмежаванняў. Штучнае перапыненне цяжарнасці ў медустановах афіцыйна дазволілі ў 1920 годзе. Рашэнне было вымушанае, паколькі ў краіне не было кантрацэптываў.
"На аборты ідуць, як на паломніцтва ў Кіева-Пячэрскую лаўру", — апісвала працу актывістка адной з медыцынскіх камісій.
Медыцынская статыстыка БССР паказвала, што колькасць абортаў пастаянна расце. У 1925 годзе на 100 народжаных у гарадах дзяцей даводзілася 42,6 абортаў. Яны рабіліся ў дзяржаўных бальніцах без анестэзіі, але бясплатна. Шырока практыкавалася і падпольнае перапыненне цяжарнасці і самааборты. Да адказнасці часцяком прыцягваліся гора-спецыялісты, якія рабілі няўдалыя аперацыі з дапамогай верацяна, цвіка і іншых прадметаў і прычынялі шкоду здароўю жанчын.
Многія мужчыны і жанчыны ішлі на забойства нованароджаных. Першыя — каб не плаціць аліменты, другія — каб не выхоўваць нежаданае дзіця. З'яўлялася ўсё больш маці, якія наўмысна пакідалі дзяцей. У 1923 годзе ў БССР было знойдзена 400 падкідышаў.
Як завяршылася рэвалюцыя
Пасля 1929 года сэксуальная рэвалюцыя завяршылася. Па рашэнні Іосіфа Сталіна, таварыства пачалі вяртаць да стабільнай сям'і і шлюбу, а палавая распуста была ўключана ў спісы злачынстваў. Неўзабаве фрывольныя тэмы цалкам зніклі са старонак газет, часопісаў і кніг.
