У народным календары 10 кастрычніка - дзень вялебнага Савація Салавецкага, якога называюць таксама Савацеем Бортнікам або Пчаляром. У гэты дзень пчаляры хавалі вуллі ў імшанік да вясны. Па тым, наколькі шчыльна быў залеплены ляток, можна было здагадацца, наколькі халоднай будзе зіма.
Але здабыча мёду з вулляў - адносна нядаўняе вынаходніцтва. Тысячу гадоў назад нашыя продкі збіралі мёд у лесе, або рабілі спецыяльныя калоды - борці, у якіх сяліліся пчолы.
Здабыча мёду ўвогуле была аднім з найстаражытнейшых промыслаў на беларускіх землях. Дагэтуль пад Рэчыцай можна знайсці калоды, у якіх бортнікі ўжо некалькі пакаленняў збіраюць мёд. Фотакарэспандэнту Sputnik Сяргею Лескецю давялося сустракаць бортныя калоды не толькі на Палессі, але і ў паўночна-заходніх рэгіёнах краіны - хоць многія любяць распавядаць пра свае борці як пра адзіныя, якія засталіся.
Калоды, якім па 200 гадоў
Як бы то ні было, але на беларуска-ўкраінскім памежжы захавалася ўнікальная традыцыя - бортнае пчалярства. Гэта адзінае месца ў Еўропе, дзе яна практычна не перарывалася і перадавалася з пакалення ў пакаленне.
Сям'я Пятра Гваздзя, які жыве ў Рэчыцы, працягвае традыцыю свайго дзеда і прадзеда. Некаторым калодам, якія належаць ім, да 150-200 гадоў!
Побач з вёскай Крынкі Рэчыцкага раёна стаіць цэлы бортны лес, які налічвае каля 100 борцей. Са слоў Пятра, раней у кожнага гаспадара былі борці, але потым хто памёр, хто з'ехаў, у кагосьці дзеці не захацелі працягваць займацца лесам... Але калоды не зніклі, гэта ж грэх - губіць пчол. Людзі перадавалі іх іншым бортнікам - сваім сябрам і знаёмым. Адзін сусед у яго трымае больш за 50 калод.
Самы натуральны мёд
У чым унікальнасць? Чалавек, які займаецца бортным зборам мёду, практычна не ўмешваецца ў жыццё пчол, пакідаючы яго максімальна набліжаным да жыцця ў натуральных умовах.
Бортны мёд - на сённяшні дзень адзіны спосаб атрымаць на 100% натуральны прадукт пчалярства. У іншых умовах атрымаць яго практычна немагчыма. У калодзе пчолы ствараюць свой мікракосм, дзе могуць рэгуляваць тэмпературу і ўтрыманне вуглякіслага газу, такім чынам знішчаючы паразітаў. Тут не прымяняюцца дабаўкі прамысловага парафіна для сотаў, цукар і лекі для пчол, атруты для кляшчоў.
Быць бортнікам - гэта больш, чым быць проста пчаляром. Трэба любіць пчол, лес, традыцыю. Бо калі звычайны пчаляр з рамачнага вулля можа "выціснуць" 20-30 літраў мёду, то з калоды - 5-10. Акрамя таго, пчолы ў калодзе могуць прыносіць мёд першыя тры гады, затым усе соты трэба зрэзаць і вычысціць калоду, і праз некалькі гадоў яны зноў туды вернуцца.
Таму бортнікі трымалі шмат калод. У некаторых рэгіёнах практычна ў кожнага мужчыны былі свае калоды. На вяселлях маладым дарылі як адзін з лепшых падарункаў калоду з пчоламі.
Як флот Брытаніі загубіў пчалярства ў ВКЛ
Бортнаму пчалярству ў Беларусі больш за 1000 гадоў. Гэта асаблівы від промыслу, які згадваецца ў такіх старажытных юрыдычных дакументах, як "Руская праўда" (права Кіеўскай Русі) і статуты ВКЛ. Менавіта з гэтага промыслу і з'явілася сучаснае пчалярства.
Рамяство гэта вельмі старажытнае і найбольш набліжанае да простага збіранню мёду ў дуплах дрэў у лясах. ХVII-ХVIII стагоддзя былі залатымі стагоддзямі для гэтага промыслу. Бортны мёд можна назваць нафтай сярэднявечча і асноўнай экспартнай сыравінай - цяжка ўявіць той час без васковых свечак і мядовых напояў.
З ХVIII стагоддзя традыцыя паступова выцяснялася калодным пчалярствам і рамачным. На гэта паўплывала тое, што з тых часоў вельмі шмат лесу экспартавалася ў Еўропу. Гісторыкі сцвярджаюць, што на літоўскіх лясах была пабудавана моц флоту Брытаніі.
На сённяшні дзень, па падліках Івана Осіпава, энтузіяста адраджэння традыцыі, жыве каля 190 бортнікаў, ва ўладаннях якіх да 1800 борцей. Зараз бортніцтва спрабуюць адрадзіць і ў Польшчы, але польскія пчаляры не могуць абысціся без беларускіх настаўнікаў.
