У мінулую нядзелю адбыўся працэс абмену палоннымі паміж Украінай і Данбасам. У ліку перададзеных ДНР і ЛНР асоб быў Віктар Скрыпнік, якога ўлады Украіны абвінавачвалі ў тэрарызме, але за пяць з паловай гадоў не здолелі даказаць яго віну, так як уся справа было першапачаткова сфальшаваная. Ён распавёў РІА "Новости" аб жорсткіх катаваннях, якім украінскія сілавікі падвяргаюць затрыманых, калі смерць бачыцца як збавенне, аб супрацоўніцтве Службы бяспекі Украіны з нацыяналістычным батальёнам "Азоў" і пра нежаданне ўкраінскай дзяржаўнай машыны расследаваць злачынствы уласных сілавікоў.
- Раскажыце, калі ласка, дзе Вы знаходзіліся да абмену і як вы патрапілі ў палон?
- Знаходзіўся я ў Марыўпалі, у следчым ізалятары, з верасня 2014 года. Арыштаваны быў па падазрэнні ў территористических актах, у якіх гінулі людзі. Гэта ўсё было звязана з падзеямі 9 траўня, якія адбываліся ў Марыўпалі ў 2014 годзе. Усе гэтыя пяць з лішнім гадоў не асуджаны, віна не даказана, няма ні аднаго доказу. Дзякуй богу, што нас адтуль вырвалі, таму што іншых шанцаў проста ўжо не было.
- Вы ўсе пяць гадоў знаходзіліся ў следчым ізалятары?
- Так.
- Вы мелі нейкае дачыненне на момант затрыманне да рэферэндуму і ДНР?
- Вядома. У мяне была актыўная пазіцыя. З-за аддзялення Данецкай народнай рэспублікі ад Украіны і, у прынцыпе, як і ў асноўнай масы нашых рэгіёнаў, мы падтрымлівалі, удзельнічалі практычна ва ўсіх мітынгах. І калі ўжо сілавыя структуры Украіны перайшлі рысу, калі ўжо пайшло кровапраліцце - мы прынялі рашэнне таксама актыўна ўдзельнічаць і абараняць ўжо на той момант рэспубліку.
Само затрыманне і першы час, якое мы правялі ў падвалах СБУ, дзе нас утрымлівалі прыблізна каля двух тыдняў, гэта былі суцэльныя катаванні, што самае цікавае, катаванні не з мэтай даведацца ў нас якую-небудзь інфармацыю. Гэта былі катаванні з мэтай прымусіць нас агаварыць сябе і ўзяць на сябе злачынства, якія праходзілі як раз у перыяд лета 2014 года, якія здзяйснялі добраахвотніцкай батальёны Украіны і сілавыя структуры. І вось гэтыя ўсе злачынствы спрабавалі скінуць на нас.
- Якія гэта былі злачынствы, якую віну яны хацелі на вас перакласці?
- У асноўным гэта было правакацыйнае: расстрэл будынка УУС 9 мая, тады загінулі і супрацоўнікі міліцыі, і мірныя жыхары ў розных канцах горада, быў расстрэл святочнага шэсця ў гонар 9 мая, і сам будынак УУС знішчана.
- Яны хацелі, каб вы сказалі, што гэта зрабілі вы?
- Так, было зрэжысавана, адрэпетавана вельмі шмат розных пастановачных сцэн, нас прымушалі завучваць пэўныя тэксты. Апазнаваць людзей, якіх мы ніколі не бачылі і не ведалі. Нас нават прымушалі прызнацца ў тым, што мы, нібыта, праходзілі ваенную дыверсійную падрыхтоўку дзесьці ў Растоўскай вобласці, у нейкім ваенным гарадку. У жыцці я там не быў. Яны хацелі выставіць нас тэрарыстамі, якія здзяйсняюць злачынствы і ва ўсім вінаватыя, але за пяць гадоў у іх гэта так і не атрымалася.
- Што вы ведаеце пра турму ў Марыупальскім аэрапорце?
- На шчасце, мне не давялося туды патрапіць. У Марыупальскія аэрапорце вельмі мала хто выжываў. Але на нас хацелі зрабіць паказальны суд. Не тое, каб піярыцца, а гэта прапагандысцкая машына, якая павінна была згуляць на іх бок. Яны пакінулі нас жывымі і не аддалі на разарванне ў аэрапорт. Але ў склепе СБУ мы бачылі вельмі шмат пацярпелых, якіх вярталі адтуль, з аэрапорта. Іх рыхтавалі альбо да абмену, або да нейкіх следчых дзеяннях. Тыя людзі, якія маглі гаварыць, размаўлялі з намі. Мы даведваліся дэталі і яны жадалі нам што-небудзь расказаць, таму што разумелі, што могуць загінуць у бліжэйшы час.
- Што яны расказвалі?
- Быў адзін хлопец, я, на жаль, не ведаю яго прозвішча, ён цалкам быў паралізаваны. З выгляду гэта быў шкілет і скура. Ён быў знясілены цалкам, вельмі цяжка размаўляў. Але размаўляючы, мы зразумелі, што там быў выкапаны вельмі вялікі катлаван, глыбокі, больш за шэсць метраў. Туды яго кінулі. І трымалі на працягу трох ці чатырох дзён. У яго былі завязаныя вочы скотчам, але ён адчуваў, што там было вельмі шмат трупаў, вельмі вялікая колькасць. І яго забівалі цаглінамі і шлакаблокаў. Я ведаю, што гэтага хлопца хацелі забіць, але ў нейкі момант пра яго даведаліся, што ён знаходзіцца ў палоне ў ўкраінскіх сілавікоў і яго запатрабавалі на абмен. Таму яго ўжо адтуль выцягнулі і спрабавалі неяк прывесці яго ў пачуцці. І, наколькі мне вядома, яго перадалі. Я даведаўся са СМІ, што пасля абмену ён памёр.
- У час, пакуль вы ўтрымліваліся ў склепе СБУ, гэта было афіцыйна? Хтосьці пра гэта ведаў?
- Не, ніхто не ведаў. І зноў-такі, я ў кожным сваім звароце і ў дзяржаўнае бюро расследаванняў Украіны, пракуратуру, генпракуратуру, я паказваў той факт, што нас затрымалі 21 верасня, а ў следчы ізалятар асабіста мяне адвезлі ўжо 1 кастрычніка. Нават вось гэты законны тэрмін у трое сутак, які яны маглі затрымаць, ужо быў перабольшаны. Аб нас не ведалі абсалютна нідзе. Я ведаю пэўна ад адваката, што родныя шукалі нас, і нас нідзе не пацвярджала. Ніхто не ведаў, што мы знаходзімся ў склепе СБУ каля двух тыдняў.
- Што адбывалася ў гэтыя два тыдні?
- Першы дзень мы былі цалкам звязаны, рукі за спіной. Звязаны скотчам былі ногі. Мы сядзелі на ўпрысядку. Нам трэба было пратрымацца каля сутак. Тыя, у каго не хапала сіл, тыя, хто падаў на бетонны пол, тых збівалі, у тым ліку і мяне, як футбольны мяч, нагамі. І зноў ставілі на кукішкі. Нам не давалі спаць каля сутак. У далейшым ўжо пачаліся сьледчыя дзеяньні. Спачатку гэта былі элементарныя пытанні, аўтабіяграфія. На другі-трэці дзень гэта былі пастановачныя тэксты, проста прымушалі нас прызнавацца ва ўсіх злачынствах і гэта ўсё было зрэжысавана. Даволі пісьменна. Калі забывалі тэкст або спрабавалі увільвае, не падпарадкоўвацца іх патрабаванням, ўжываліся больш жорсткія меры. Гэта і "Іхтыяндр", такая шырока ўжывальная ў іх практыка ўтаплення чалавека, - заліваюць ваду ў дыхальныя шляхі да страты прытомнасці, потым у пачуцці прыводзілі ўжо электрошокером. Таксама выкарыстоўвалася актыўна "дынама-машына", гэта такі вялікі генератар току, я нават не магу ўявіць нейкага напружання, але гэта было вельмі ... Пах смажанага ўласнай мяса было чуваць. Клему устаўлялі ў сківіцу, прывязвалі другі провад да пальцу ногі і прапускалі праз усё цела ток. З большай масы людзей, з якімі я меў зносіны ў склепе, актыўна ўжывалася ў працяжнік выварочвання плечавых суставаў, у мяне да гэтага часу левая рука так і не вярнулася ў звычайнае становішча. І расстрэлы. Дарэчы, вось расстрэл для нас быў як магчымасць вызвалення. Таму што калі нас выводзілі, імітавалі расстрэл, мы самі прасілі, каб нас расстралялі, таму што не было відаць ні канца ні краю гэтым пакутам.
- Гэта было ў гэтыя два тыдні?
- Так. Але на самой справе катаванні і фізічнае ўздзеянне было на працягу шасці месяцаў. Гэта былі следчыя дзеянні, якія дазволены законам. Кожныя два тыдні нас вывозілі ў будынак СБУ на трое сутак і працавалі як байцы "Азова", ну "байцы" - гэта я так, вобразна, кажу. Таксама і контрразведка працавала. Нас ставілі на расцяжку да сценкі, прабівалі па печані. У іх такая гульня была: калі ты падаеш, то ўжо забіваюць нагамі. Калі няма, то б'юць па печані, пакуль не ўпадзеш. Праверка на магутнасць, скажам так.
На працягу ўсяго гэтага часу там была жанчына, і мне вельмі хацелася б ведаць яе лёс. Яна жыла ў гэтым склепе вельмі доўгі час. Клічуць Вольга Іванаўна. І яна нас падкормлівала, калі не бачыў канваір, давала папіць. І яна, напэўна, натхніла нас на барацьбу, каб мы ўсё гэта трымалі.
- Яна таксама з палонных?
- Так, яна, наколькі мне вядома, у турму так і не трапіла. Я спадзяюся, што яе вызвалілі, альбо абмянялі. Але яна жыла вельмі вялікі перыяд у склепе.
- Калі катаванні спыніліся?
- Калі справу перадалі ў суд, пасля шасці месяцаў, мы адмовіліся ад усіх пастановачных паказанняў і вырашылі сябе абараняць. І яны ўжо не мелі права нас забіраць з турмы на нейкія следчыя дзеянні. Таму прыязджалі і збівалі ў турме.
Нас пад падставай сустрэчы з адвакатам выводзілі ў следчую пакой, дзе пэўны бокс, не закрываўся які. І там нас збівалі.
- З якой мэтай збівалі?
- Яны вельмі раззлаваліся, калі даведаліся, што мы адмаўляемся ад пастановачных, выбітых катаваньнямі паказаньняў. І яны вырашылі націснуць яшчэ. Былі і маральныя пагрозы, ціск. Гэта, напэўна, самае складанае было, калі пагражалі сваякам. У мяне ёсць дзве дачкі, і калі яны ў падрабязнасцях распавядалі, як яны будуць здзекавацца... Яны называлі адрасы іх магчымага месцазнаходжання, і я разумеў, што адрасы сапраўдныя, што яны правялі працу. Гэта больш за ўсё зламала. Гэта самае страшнае. Таму што з нашай доляй мы ўжо змірыліся на трэці дзень арышту. Але тое, што могуць пацярпець родныя - гэта, вядома, было больш жорстка за ўсё.
- Як вас арыштавалі?
- Мы былі ў доме, у прыватным сектары. Гэта было рана раніцай, нейкая незразумелая спецаперацыя. Яны прыехалі, штурмавалі суседні дом, мы проста назіралі. Хутчэй за ўсё шукалі нейкага падазронага, зрывалі машынамі вароты. І я асабіста сышоў на кухню абедаць, потым гэта ўсё рэзка пераключылася на нас: заляцелі, паклалі на падлогу, зноў-такі паляцелі ўдары прыкладамі па галаве. Абсалютна нічога не кажучы і не тлумачачы. А потым ужо з нас сарвалі верхнюю вопратку і пачаліся нейкія сьледчыя ці не следчыя дзеянні, збіццё. З дзевяці раніцы і да цемры прыкладна праводзілася затрыманне, супраціву ніякага не аказвалі, так як гэта маленькіх раён жылы, а іх прыйшло прыкладна палова арміі.
- Хто затрымліваў?
- Контрразведка СБУ сумесна з "Азоў". Гэта практычна адна арганізацыя, яны працуюць разам. Колькі мы з імі знаёмыя - яны ўвесь час разам. А пра іншых нейкіх сілавых структурах не вядома.
- Пяць гадоў вы знаходзіліся ў СІЗА, і пяць гадоў працягваліся катаванні?
- Калі нас першы раз наведалі прадстаўнікі ААН і Чырвонага крыжа, яны завялі на нас карткі, гэта значыць мы ўжо былі крыху засцерагчы, нам патлумачылі, што ўжо не асмеляцца ўжываць катаванні, не адважацца аказваць ціск на нашых родных. Тады мы вырашылі актыўна абараняцца, дамагаючыся справядлівасці. І вось тут уся справа пачалося сыпацца, таму што на разглядзе ўсёй справы пацярпелыя, альбо як удзельнікі з боку сілавікоў, яны давалі паказанні ў зале суда. І мы, задаючы пытанні, як на самой справе адбываліся падзеі. Так атрымалася, што яны ўсведамлялі ў сваіх уласных злачынствах. Тыя ж камандзіры Нацыянальнай гвардыі, якія там знаходзіліся, і добраахвотна батальёнаў, у той час незаконных. І, чым далей мы разбіраліся з гэтай справай, тым больш станавілася зразумела, што, на самай справе, вось гэтых людзей трэба адпускаць, а вось тых саджаць, якія нібыта пацярпелыя. І бок абвінавачання пачатку зацягваць само разгляд працэсу. Перасталі запрашаць сведкаў, перасталі запрашаць больш за 40 чалавек, перасталі запрашаць пацярпелых, таксама каля 20 з нечым чалавек, па "немагчымасці іх даставіць", і гэтак далей. І ўсё, час пачатак цягнуцца з году ў год проста пераносам суда. Справа спынілася на мёртвай кропцы, груба кажучы. Так як мы ўжо больш-менш пачалі разумець юрыдычную складнік, якія адбываюцца падзей, мы пачалі звяртацца ў розныя інстанцыі: дзяржаўнае бюро расследаванняў, пракуратуру, разнастайныя органы, у тым ліку па правах чалавека, Лутковская на той час была.
З нагоды катаванняў ёсць сапраўднае тлумачэнне гэтага ўсяго, і чаму мы апынуліся ў турме. Мы вырашылі гэта ўсё даказаць. Але, на жаль, на кожнае наш ліст прыходзіла тры адмовы абсалютна розных, адпіскі, альбо гэта нейкія якія пераводзяць з нейкай адной у іншую службу лісты. І нават з дапамогай апеляционных судоў мы абавязвалі пракуратуру ўзбудзіць крымінальныя справы. Справы ўзбуджаліся, але без якіх-небудзь допытаў, апытанняў сведак, якія ў нас ёсць, нашых паказанняў. І справы зноў зачыняліся. Нібыта мы гэта надумалі-прыдумалі. Хоць доказы ў нас ужо былі важкія, на той момант былі і сведкі, гатовыя даць паказанні. З таго ж склепа знайшліся людзі, якім удалося выбрацца адтуль, і яны гатовыя былі расказаць што там было на самой справе. Я не буду іх называць, так як яны знаходзяцца на той тэрыторыі і гэта вельмі небяспечна.
- У якім годзе Чырвоны крыж і ААН зацікавіліся вамі?
- Нас знайшлі летам 2015 года. І з таго часу, пасля наведвання Чырвонага крыжа і прадстаўнікоў ААН, фізічнае ўздзеянне спынілася, за што мы вельмі ўдзячныя, вядома.
- Што ў дакументах, якія ў вас ёсць?
- Гэта разбіральніцтва ўжо 2018 года, так як неаднаразова пракуратура закрывала справы супраць СБУ і "Азова". Мы дабіваліся праз суды ўзбуджэння гэтых спраў... Тут ёсць маю заяву на бяздзейнасць ўпаўнаважаных асоб пракуратуры, задаволіць суд абавязаць пракуратуру пачаць расследаванне, дапытаць сведак па гэтай справе супраць Нацыянальнай гвардыі і "Азова", СБУ. Ёсць прозвішчы пэўныя, і гэтак далей. І на гэтыя пастановы суда, Кастрычніцкага раённага суда, ідзе альбо зацягванне судовага працэсу месяц-два, калі мы ўжо месяц-два пачынаем чакаць адказу якога-небудзь, альбо прыходзіць адказ, што справа проста зачыняецца.
Ёсць такое цікавае ліст. Гэта дзяржаўнае бюро расследаванняў, новастворанай ў гэтай краіне, якое гэтай адной паперай перакрэсліў ўвесь сэнс сваёй службы, таму што тут яны прызнаюцца ў тым, што не расследуючы, ня дапрасіўшы заяўленых сведкаў, не вывучыўшы матэрыялы справы, яны мяркуюць, што я гэта ўсё прыдумаў і на падставе гэтага яны закрываюць справа. Дакладней, нават яго не адчыняюць. Гэта доказ таго, як на самой справе працуюць ўкраінскія службы, якія павінны абараняць закон. Ёсць таксама пастановы суда, якія паўторна прымушаюць адкрываць справу, і зноў да гэтага моманту не было ніякай рэакцыі. Гэта значыць, нават пракуратура рашэння суда не бярэ пад увагу.
- Вам вярнулі дакументы і знялі з вас абвінавачванні?
- Не. Як нам патлумачылі, нам зрабілі новыя пашпарты, так як старыя пашпарты альбо знікалі з матэрыялаў справы, альбо раствараліся куды-небудзь. Нам зрабілі новыя пашпарты і, натуральна, без прапіскі. Справа працягваецца. Нас вызвалілі пад асабістае абавязацельства, па якім мы абавязуемся з'яўляцца на далейшыя судовыя пасяджэнні. Так, нам, вядома, там паабяцалі, што арышту не будзе, але ў мяне ёсць важкія падставы проста не давяраць гэтым словам. Я ведаю, што будзе арышт. Тым больш, улічваючы, якія сур'ёзныя абвінавачванні яны вылучаюць супраць нас. Зараз толькі застаецца чакаць, каб яны выканалі сваю частку абавязацельстваў, пра тое, што пройдзе завочнае асуджэнне і памілаванне. Такі варыянт працэсуальнай ачысткі.
- Як вы думаеце, вас могуць затрымаць пад падставай іншага артыкула, пасля працэсуальнай ачысткі?
- Я практычна ў гэтым упэўнены. За гэтыя пяць з нечым гадоў мы ўбачылі масу менавіта палітычных справаў, якія былі настолькі сфальсіфікаваныя, што калі чалавек дамагаўся, што ў яго няма 258 артыкулу - "за ўдзел у тэрарыстычнай арганізацыі", яна развальвалася, суддзя відавочна бачыў, што чалавек абсалютна не датычны - альбо праходзіў міма, альбо патэлефанаваў "не таму чалавеку", яго выпускалі і тады проста падкладвала граната і яго ўжо зачынялі па іншым артыкуле "за захоўванне". Гэта самае распаўсюджанае.
Гэтак жа вядомы сумны выпадак Рамана Жумаева. Я сядзеў з гэтым хлопцам у адной камеры, вельмі пісьменны быў хлопец. Ён настолькі паглыбіўся ў юрыдычныя нюансы, што дамогся хатняга арышту два разы. Але на другі раз яго забілі на парозе свайго дома. І гэта дае такое агульнае разуменне прававой сістэмы. Калі яны не могуць законна затрымаць - яны гэта зробяць бязмежжам.
- Якія ў вас планы ў далейшым, пакуль вы не можаце вярнуцца дадому?
- Скажам так, маё меркаванне не змянілася, я першапачаткова вырашыў для сябе, што я буду з людзьмі Данбаса, я нарадзіўся ў Херсонскай вобласці, але доўгі час я пражыў у Данбасе, пабудаваў тут сям'ю, я веру, што атрымаецца атрымаць прызнаную незалежнасць на ўсёй тэрыторыі былых абласцей. Я спадзяюся і веру ў гэта. Я ведаю, што адбываецца там, назіраючы праз тэлевізар, і маючы зносіны з навакольнымі людзьмі, я разумею, што доўга так не пратрымаецца. Ужо цяпер людзі пачынаюць разумець, які была ўлада пры Парашэнка, як працавала сістэма, якая бездапаможная ўлада прыйшла, якая не можа нічога ў прынцыпе змяніць. І ўсё ж такі зменіцца ў лепшы бок для нас, для рэспублікі.
