Бярозавы сок у мястэчку Старыя Дарогі вырабляюць ужо не адзін дзясятак гадоў. Менавіта тут размешчана багатая на бярозы лясная гаспадарка і плодаагароднінны завод, які забяспечвае напоем не толькі Беларусь, але і іншыя краіны. Sputnik даведаўся, як робяць бярозавы сок у беларускай правінцыі.
Сок даюць амаль 5 тысяч бяроз
Перад трапленнем на крамны прылавак старадарожскі бярозавы сок праходзіць доўгі шлях. Адпраўны пункт — мясцовая лясная гаспадарка.
Сёння сок збіраюць з амаль пяці тысяч бяроз на асаблівых лясных участках. Выбіраюць прыдатныя: тыя, якія праз пяць гадоў плануецца ссекчы, абсалютна здаровыя і са ствалом не меней за дваццаць сантыметраў у дыяметры.
"Задзейнічаем бярозы далей ад палёў з іх угнаеннямі і дарог, каб прадукт атрымліваўся экалагічна чыстым", — распавёў вядучы інжынер па лесанарыхтоўках і перапрацоўцы Пётр Чыж, праводзячы нас па адным з участкаў.
Вакол — бярозы з прывязанымі да іх дваццацілітровыми цэлафанавымі мяшкамі. Позняй раніцай не сустрэць ніводнага пустога: за суткі з кожнага дрэва збіраецца ад 10 да 30 літраў.
"Хоць нешта за ноч ды нацякло. Глядзіце, вось тут амаль поўны мяшок, добрая бяроза", — адзначыў адзін з супрацоўнікаў мясцовай лясной брыгады.
У мяшкі сок трапляе з невялікіх адтулін па спецыяльных "латках". Цікавімся, ці не пакутуе дрэва. "Усякае раненне шкодна, як і маленькі парэз на пальцы. Таму і задзейнічаюцца бярозы, якія неўзабаве плануецца высечы", — прызнаўся Пётр Чыж.
Сённяшняй прахалодзе ў лясгасе рады: падсочкі ажыццяўляюць вясной — да набракання пупышак. Як толькі з'явяцца першыя маладыя лісточкі, рух соку спыніцца.
"Аптымальная тэмпература — каля сямі градусаў цяпла. Калі плюс дваццаць пратрымаецца больш трох дзён, пачнецца закісанне. Тады прыйдзецца дэзінфікаваць адтуліны, латкі і мяшкі, каб сок ішоў чыстым", — распавёў інжынер.
Амаль 400 тон за сезон
За мінулыя дзесяць дзён Старадарожскі лясгас нарыхтаваў ужо 127 тон бярозавага соку. Праца кіпіць: па заданні на сезон трэба ўдвая больш. У сярэднім сок здабываюць на працягу месяца — так было ў мінулым годзе. Тады спрыяла надвор'е, успамінаюць супрацоўнікі: першую партыю здалі ўжо ў пачатку сакавіка, а нарыхтаваць змаглі ўдвая больш за запланаванае: 380 тон.
Ад дрэва да дрэва свежы сок збірае трактар у велізарную бочку, потым яго адвозяць на мясцовы перапрацоўчы завод.
Нарыхтоўкай соку ў Старадарожскім лясгасе займаецца шэсць брыгад па тры-чатыры чалавекі. Некаторыя з іх сустракаюць гасцей у невялікага вогнішча побач з пад'язной дарогай.
"Я ў лясніцтве 26-ы год працую, з іх 22 — сок збіраю. Самае складанае — мяшкі правільна падвязваць, інакш сок можа міма цекчы. Ніхто не любіць гэтую працу рабіць, але яна ж важная такая! Прыходзіцца мне", — распавёў супрацоўнік брыгады Уладзімір Герасімовіч, зліваючы ў бочку сок з амаль поўнага мяшка.
Для мясцовых жыхароў участкі нарыхтоўкі — лакацыі для дадатковага заробку: часам іх наймаюць, калі патрабуецца дапамога, праўда, за невялікую, паводле слоў Пятра Чыжа, плату.
Атрымаць "сваю" бярозу можа любы ахвотны
Выпадкі незаконнага спуску, распавядае ён, здараюцца вельмі рэдка. Незаконная здабыча бярозавіку караецца штрафам (да 50 базавых велічынь — каля 600 долараў). Да таго ж, за гаспадаркай сочаць лясная ахова і дзяржінспекцыя аховы жывёльнага і расліннага свету пры прэзідэнце.
Купіць свежы бярозавы сок можна ў любым лясніцтве раёна па 14 капеек за літр: напрыклад, за ўчора мясцовым жыхарам прадалі цэлую тону. Асноўная ж маса штодня з'язджае на завод.
Некаторыя з мясцовых бяроз выкарыстоўваюцца звычайнымі грамадзянамі: ім дазволена нарыхтоўваць бярозавы сок самастойна і бясплатна. Лясны білет у гаспадарцы выпісваюць усім жадаючым, інструктуюць іх і "замацоўваюць" за імі прыдатныя дрэвы.
"Па тры-пяць бяроз на сям'ю. А калі сканчаецца тэрмін нарыхтоўкі, абавязваем закрыць "ранку" і "здаць" бярозы па ўсіх правілах. Чорнага рынку, мабыць, няма: ён можа з'явіцца, калі дазваляць нарыхтоўку соку індывідуальным прадпрымальнікам. Але яны да нас не звяртаюцца, хаця прадаставіць участак па запыце мы абавязаныя і ім таксама", — падзяліўся Пётр Чыж.
Патрабаванні мясцовага завода да якасці пастаўляецца соку — высокія (у прыватнасці, таму, што прадукт вязуць за мяжу), ды і пастаўшчыкоў хапае, распавёў ён.
"У першых партыях у нас быў недахоп цвёрдых рэчываў, завод браць не хацеў, цяпер усё ў парадку. Пастаўшчыкоў у іх шмат, нават у чарзе стаяць: не паспяваюць увесь перапрацоўваць", — распавёў вядучы інжынер па лесанарыхтоўках і перапрацоўцы.
Сок едзе ў Нарвегію, Англію і не толькі
Прайшоўшы не адно аддзяленне Старадарожскага пладовагароднінавага завода, сок трапляе ў шкляныя бутэлькі з этыкеткай "Стадар", якія можна сустрэць на крамных паліцах па ўсёй краіне.
Па словах начальніка аддзела збыту Ягора Дубоўка, завод працаваў даўно, аднак у 2012 годзе яго вырашана было знеслі. Пабудавалі нанова і аснасцілі лініяй, якая дазволіла яму спецыялізавацца на сокавай прадукцыі.
"Аб'ёмы вытворчасці заўсёды розныя: сезон на сезон не падобны. У мінулым годзе нарыхтавалі каля 1200 тон, а ў гэтым нават прагназаваць не можам: паглядзіце ў акно, хіба адгадаеш?" — задумаўся ён.
З агульнага аб'ёму вырабленага тут бярозавіку беларусы выпіваюць толькі 15% — астатняе з'язджае ў Расію, Польшчу, Германію, Нарвегію і Англію. "Калі не браць у разлік вялікія гарады, многія беларусы робяць бярозавы сок самі", — растлумачыў ён.
Як гэта працуе
Сок з усіх бліжэйшых лясгасаў прыбывае да заводу ў машынах. Вытворчая лабараторыя адбірае ўзоры, вызначае нармаваныя паказчыкі і вырашае, ці прыдатны ён для вытворчасці.
На тэрыторыі завода не надта шматлюдна, але вельмі шумна: за самую складаную працу ў кожным аддзяленні адказваюць машыны, якія працуюць, вядома, пад кантролем людзей.
"Аб'ёмы вялікія, так што на разліў у бутэлькі мы адпраўляем толькі частку соку, астатняе пасля кароткачасовай высокатэмпературнай стэрылізацыі змяшчаем у асептычныя мяшкі па 220 кілаграмаў для далейшага захоўвання ў якасці паўфабрыката. Кансерванты мы ў сок не дадаем, а пасля гэтага працэсу ён можа захоўвацца два гады. Так яго атрымоўваецца выкарыстоўваць не ў сезон", — распавяла начальнік цэха Дар'я Ценікава.
Сок, які вырашана разліць, перш за ўсё фільтруюць. У аддзяленні прыгатавання ў яго дадаецца цытрынавая кіслата і — пры неабходнасці — цукар або іншы сок. Сок праходзіць дэаэратар (апарат для выдалення паветра) і паступае на фасаванне.
Машына для фасоўкі разлівае сок па бутэльках, якія да гэтага часу таксама паспяваюць прайсці папярэднюю апрацоўку. Апарат закручвае на іх вечкі, пасля чаго супрацоўнікі грузяць разліты сок у адмысловыя сеткі і змяшчаюць у стэрылізатары. Далей іх застаецца толькі прамаркіраваць: абгарнуць у этыкетку, нанесці дату на корак, прыляпіць кантрольны знак і адправіць на склад.
Бярозавы сок тут прапануюць не толькі ў чыстым выглядзе, але і змешваюць з іншымі сокамі: яблычным, гранатавым, чарнічным, ёсць нават напой з мятай і хлебным водарам. Апошні, па словах Дубоўка, асабліва ацанілі немцы, якія нядаўна прыязджалі на завод.