МІНСК, 13 ліп — Sputnik. Гаворкі пра пагалоўны знос надмагільных помнікаў і агароджаў на Вайсковых могілках не ідзе, заявіў на прэс-канферэнцыі ў Мінску намеснік старшыні Мінгарвыканкама Віктар Лапцеў.
"Гаворкі пра пагалоўны знос не ідзе. Падкрэслю: усё, што можна захаваць, захоўваецца", — заявіў Лапцеў.
Ён асабліва заўважыў, што ў першую чаргу супрацоўнікі КУП "Спецыялізаваны камбінат камунальна-бытавога абслугоўвання", якія займаюцца добраўпарадкаваннем Ваенных могілак, дэмантуюць іржавыя крыжы і агароджы, якія немагчыма аднавіць. Каменныя помнікі чысцяць, а тыя, што ўпалі — аднаўляюць і вяртаюць на месца.
"Усё, што можна аднавіць, аднаўляецца", — падкрэсліў Лапцеў.
Работы па добраўпарадкаванні Ваенных могілак пачаліся ў чэрвені і выклікалі вялікі грамадскі рэзананс. Актывістаў і шэраг грамадскіх арганізацый збянтэжыла, што Спецкамбінат зносіць старыя надмагільныя помнікі і агароджы, а на іх месцы ўсталёўвае тыпавыя надмагільныя пліты, або "надгалоўнікі", як кажуць прадстаўнікі камбіната.
Актывісты нагадваюць, што могілкі маюць статус Гісторыка-культурнай каштоўнасці, тут размешчаны магілы многіх вядомых людзей, у тым ліку Якуба Коласа і Янкі Купалы. На іх думку, працы вядуцца з грубым парушэннем — без зацверджанай навукова-праектнай дакументацыі.
Каб адказаць на крытыку, у Мінгарвыканкаме і сабралі прэс-канферэнцыю.
Што і чаму зносяць
Дырэктар "Спецкамбінат КБА" Мікалай Ракевіч нагадаў, што яшчэ ў 2015 годзе на Вайсковых могілках працавала спецыяльная камісія, якая правяла інвентарызацыю пахаванняў. Былі вызначаны магілы, якія знаходзяцца ў неналежным стане. На іх сваякам пакінулі паведамленне з просьбай на працягу двух гадоў навесці парадак. А праз тры гады там, куды так і не прыйшлі сваякі, наводзіць парадак пачалі работнікі Спецкамбіната.
Замест крыжоў і агароджаў на старых магілах усталёўваюць тыя самыя "надгалоўнікі". Ракевіч распавёў, што гэта далёка не самы танны варыянт, як магло б здацца.
"Гэта не самы танны. Самы танны — гэта металічны крыж. А гэта натуральны чорны граніт з мазаікі. Яго тэрмін службы каля 30 гадоў. А ўсяго было пяць варыянтаў, якія мы прадставілі на ўзгадненне ў Мінгарвыканкам і Міністэрства культуры, але выбралі менавіта гэты", — сказаў дырэктар Спецкамбінат.
А што тычыцца дэманціраваных агароджаў — менавіта яны выклікаюць большасць пытанняў актывістаў і валанцёраў — то на сучасных могілках у іх няма ніякага сэнсу.
"Вы ведаеце, для чаго былі патрэбныя агароджы? Каб туды не заходзілі хатнія і дзікія жывёлы. Таму што раней на могілках не было плотаў, а цяпер ёсць на кожных вясковых могілках. На любых. Таму зараз на новых пахаваннях людзі не ставяць агароджаў. Тут агароджы ставіць сэнсу няма", — сказаў Ракевіч.
Магіла Апанскага
Адным з такіх спрэчных пытанняў стала магіла рэвалюцыянера Язэпа Апанскага, які некаторы час быў намеснікам паўнамоцнага прадстаўніка АДПУ пры СНК СССР па Беларускай ваеннай акрузе.
З яе прапалі і помнік, і вельмі характэрная агароджа, упрыгожаная сярпамі і молатамі.
"Па магіле Апанскага: арганізацыя замовіла ў нас у маі навядзенне добраўпарадкавання гэтай магілы. І мы цяпер ёю займаемся. Былі дэмантаваныя агароджа і помнік. Яны цяпер знаходзяцца на перапрацоўцы. І я думаю, праз пару тыдняў мы яго адновім. Помнік будзе рэстаўраваны так, як захацела грамадская арганізацыя, якая, між іншым, аплаціла гэтыя работы", — растлумачыў Ракевіч.
Адрэстаўраваны помнік на магілу вернуць, а вось агароджы больш не будзе — таямнічая арганізацыя (Ракевіч адмовіўся яе назваць) пагадзілася не ўсталёўваць агароджу.
У цэлым жа ад аднаўлення агароджаў адмовіліся, па словах намесніка старшыні выканкама, у тым ліку па ўтылітарных меркаваннях — будзе прасцей касіць.
Мінкульт: рэгламент не парушаны
Рэгламент пры цяперашнім правядзенні работ на Вайсковых могілках Мінска не парушаны, падкрэсліў намеснік міністра культуры Беларусі Аляксандр Яцко. Менавіта да Мінкульту апелявалі валанцёры, нагадваючы пра тое, што статус гісторыка-культурнай каштоўнасці 2-й катэгорыі прадугледжвае больш беражлівае і ўважлівае стаўленне пры правядзенні работ.
Яцко пагадзіўся, што шэраг работ на аб'ектах, якія маюць статус ГКК, патрабуюць распрацоўкі праектнай дакументацыі, але не ў выпадку добраўпарадкавання пахаванняў.
"Хацеў бы падкрэсліць, што гэта не помнік архітэктуры — гэта помнік гісторыі. Важная гісторыя гэтага месца. Там пахаваныя паважаныя пісьменнікі, паэты, воіны і шэраг досыць знакавых фігур у палітычным жыцці БССР, СССР. Калі б іх пачалі выкопваць, тады гістарычны факт быў бы парушаны. А тут асноўнае — захаваць пахаванні. Самі пахаванні застаюцца", — сказаў Яцко.
Паводле яго слоў, у дадзеным выпадку ўласна пахаванням і гісторыі нічога не пагражае. Змяняюцца толькі спосабы візуалізацыі.
Тым больш пакуль гаворка ідзе аб добраўпарадкаванні. А яшчэ чакаецца рэканструкцыя, якая закране ўладкаванне дарожак, асвятленне на тэрыторыі могілак, а таксама замену агароджы і прынцыпова новую ўваходныя групу — яна павінна, на думку аўтараў праекта, стаць больш сугучнай архітэктуры храма Аляксандра Неўскага, які размешчаны на тэрыторыі могілак. Зрэшты, як патлумачыў Лапцеў, пры стварэнні праекта архітэктары арыентаваліся на стыль уваходнай "брамы" пачатку мінулага стагоддзя.
Што важна ведаць аб Вайсковых могілках
Вайсковыя могілкі лічацца адным з найстарэйшых некропаляў Мінска. Яго гісторыя пачалася ў 1840 годзе. На яго тэрыторыі хавалі вайскоўцаў, якія памерлі ў Мінскім ваенным шпіталі. Да канца XIX стагоддзя гэтыя могілкі былі зачынены, хаваць пачалі на тэрыторыі, якая адносіцца да старых могілак. Новы ўчастак атрымаў назву Новыя Вайсковыя могілкі. Яго асвяцілі ў 1895 годзе, праз тры гады на тэрыторыі могілак з'явіўся храм у памяць пра рускіх воінаў, якія загінулі ў Руска-турэцкай вайне 1877-1878 гадоў.
Пасля рэвалюцыі тут хавалі знакавых дзяржаўных, ваенных, навуковых дзеячаў, прадстаўнікоў творчай інтэлігенцыі. Тут жа ляжаць загінулыя ў Другую сусветную вайну — падпольшчыкі, партызаны, салдаты і афіцэры, якія загінулі пры вызваленні Мінска.
З сярэдзіны 1950-х Вайсковыя могілкі зачынілі для пахаванняў. Акрамя Купалы і Коласа, тут знаходзяцца магілы першага прэзідэнта АН БССР Усевалада Ігнатоўскага, рэвалюцыянера Івана Пуліхава, аднаго з першых кіраўнікоў-заснавальнікаў БССР Аляксандра Чарвякова і іншых гістарычных дзеячаў.