Два гады таму ў Цэнтральную дзіцячую бібліятэку прыйшла вучаніца 4-га класа, якая папрасіла выдаць ёй "Чалавека-амфібію". Бібліятэкары выказалі здагадку, што фантастычны раман дзяўчынцы можа здацца няпростым, але кнігу з дазволу мамы школьніцы выдалі. Дзяўчынцы раман спадабаўся, хоць быў, на першы погляд, не па ўзросту.
Прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка ў 2017 годзе падпісаў закон, які ўводзіў дадатковыя меры па абароне дзяцей ад інфармацыі, якая можа нанесці шкоду іх здароўю і развіццю. Сярод іншага змены закранулі выдавецкую дзейнасць — выдавецтвы абавязалі ўвесці ўзроставую маркіроўку для кніг.
Як закон паўплываў на працу бібліятэк і якую кнігу цяпер беларускі падлетак не можа атрымаць на рукі, высвятліў Sputnik.
Тата забараняў чытаць фэнтэзі
У сталічнай дзіцячай бібліятэцы №8 дзецям у кнігах не адмаўляюць. Хіба што могуць адгаварыць дзіця браць раман з паліцы для дарослых, якая прызначана для бацькоў, каб тыя не сумавалі ў чаканні дзіцяці і змаглі падабраць кнігу для сябе.
"Пачынаеш тлумачыць дзіцяці — там дарослыя фразы, дарослыя тэмы, табе будзе нецікава. І, як правіла, рабяты пагаджаюцца", — распавяла загадчыца бібліятэкі.
Касцяк бібліятэкі складаюць тыя рабяты, якія прыходзяць сюды гадамі, растуць на вачах бібліятэкараў, і тыя добра ведаюць і іх саміх, і бацькоў. Загадчыца прызнаецца: калі дзіця ў чацвёртым класе зацікавілася кнігай для сямікласнікаў, бібліятэкар можа патэлефанаваць бацькам і ўдакладніць у іх, ці варта выдаць кнігу.
Але не ўсе бацькі ліберальныя. У бібліятэцы ўспамінаюць гісторыю хлопчыка, якому бацька дазваляў чытаць толькі класічную літаратуру. Дзесяцікласнік прыходзіў у бібліятэку, каб употай пачытаць фэнтэзі. Калі бацька даведаўся пра гэта, ён забараніў хадзіць і ў бібліятэку.
"Закон дурны і дрэнна прапісаны"
А вось пісьменніца Яўгенія Пастэрнак з ліберальных бацькоў. Спісу забароненых кніг для сваіх дзяцей не складала і ўпэўненая, што калі тэма дзіця не турбуе, яно не зацікавіцца і кнігай, у якой яна паднятая. У рэшце рэшт, ці мала кніг, якія мы перачыталі ў дарослым узросце і ўспрынялі не так, як у школе?
А вось калі дзіця плача, прачытаўшы кнігу пра начныя кашмары, або ўсхваляванае пасля любоўнай гісторыі, таму што і само мучыцца кашмарамі або нядаўна закахалася, то трэба не адбіраць кнігу, а пагаварыць з дзіцем.
"Усе людзі розныя, і камусьці тую ці іншую кнігу чытаць рана і ў шаснаццаць, а камусьці і ў восем у самы раз. Кнігу трэба маркіраваць" 18+", калі ў ёй ёсць ненарматыўная лексіка або эротыка. З іншага боку, творы мастацтва маркіроўцы не падлягаюць, але калі вы пачытаеце тых жа Талстога ці Дастаеўскага, то ўбачыце там і эротыку, і нават намёк на гомасэксуальныя адносіны", — распавяла Пастэрнак.
Саму неабходнасць маркіраваць кнігі ў адпаведнасці з узроставымі абмежаваннямі яна лічыць растратай рэсурсу.
"У нас яшчэ і закон дурны, ён дрэнна прапісаны ў параўнанні нават з рускім законам, які там ужо адмянілі. У расіян былі хаця б прапісаныя дакладныя крытэрыі. Да закона ёсць велізарная колькасць паправак, і многія выканаўцы іх не ведаюць і перастрахоўваюцца, пачынаюць маркіраваць Дастаеўскага, хоць чорным па белым напісана, што не падлягаюць маркіроўцы выданні, якія маюць гістарычную, мастацкую ці іншую каштоўнасць для грамадства", — нагадала Пастэрнак.
Ад школьных настаўнікаў Яўгенія ведае, што і на яе ўласныя кнігі парой абвальваецца крытыка — маўляў, дзецям такое чытаць рана. Прычым раман "Тыпа глядзі карацей" не задаволіў не бацькоў нават, а старэйшага брата васьмікласніцы. У кнізе падлеткі-сямікласнікі спрабуюць курыць. І брат дзяўчынкі, успамінае Яўгенія, выкарыстаў столькі нецэнзурнай лаянкі, каб растлумачыць, што такі сюжэт недапушчальны, што гэта на яго выступ, а не на раман, трэба было ставіць маркіроўку "18+".
"Людзі блытаюць гэту маркіроўку з рэкамендаваным узростам. Гэта розныя рэчы. Кніга можа падымаць дарослыя праблемы і быць напісанай у жанры псіхалагічнай драмы, героям — трыццаць гадоў, але матам там не лаюцца, сэксам не займаюцца. Па законе на яе варта ставіць маркіроўку "0+", але яе не ўспрымуць як кнігу для дзяцей", — заўважыла пісьменніца яшчэ адну недапрацоўку заканадаўства.
Сама Пастэрнак сваім дзецям чытаць не забараняла. Яна ўпэўненая, што калі дзіцяці даць прачытаць "Камасутру", яму, верагодна, стане сумна. Тыя праблемы, якія дзяцей не датычацца, іх і не зацікавяць. А калі ў дзіцяці ўжо ёсць праблема, кніга можа патрапіць у балючае месца, але ў такім разе не з кнігай трэба змагацца, а з праблемай.
Раманы пра каханне для пяцікласнікаў
У Цэнтральнай бібліятэцы імя Астроўскага ў Мінску кнігі самой Пастэрнак, напісаныя ў суаўтарстве з Андрэем Жвалеўскім, карыстаюцца папулярнасцю. Часцей за ўсё маркіроўка на іх — "12+".
"Пісьменнікі вельмі кампетэнтныя і ўважліва вычыталі закон. Яны зацікаўленыя ў тым, каб дзеці таго ўзросту, для якога яны пішуць, змаглі прачытаць гэтыя кнігі. Гэтая літаратура знаходзіцца на старэйшым абанеменце. У кнігах падымаюцца сур'ёзныя тэмы, іх чытаюць не толькі дзеці, але і бацькі. Мы і самі чытаем", — прызнаюць бібліятэкары.
Намеснік дырэктара цэнтралізаванай сістэмы дзіцячых бібліятэк Алена Чарняўская ўпэўненая, што зірнуць на праблемы дзіцяці праз літаратуру бывае карысна.
Кніга для старэйшага школьнага ўзросту з маркіроўкай "16+" не зможа патрапіць на абанемент для малодшага ўзросту, а значыць, і ў поле зроку дзіцяці. Прычым не важна, Фёдар Дастаеўскі гэта ці Стэфані Майер. Але і тут усё не так проста.
"Ёсць прамежкавы ўзрост — 10-11 гадоў, калі ўжо хочуць чытаць падлеткавую літаратуру. Тады мы можам прапанаваць ім літаратуру, якая маркіруецца "12+". Але гэта робіцца з дазволу бацькоў, якія часта просяць: дайце што-небудзь сур'ёзнае, а не "Віні Пуха". Ёсць і бацькі, якія просяць выдаваць дзецям толькі класіку, а ад сучаснай літаратуры адмаўляюцца", — распавяла Чарняўская.
Калі быў усплёск папулярнасці кнігі "50 адценняў шэрага", дзеці пыталіся, ці ёсць кніга ў бібліятэцы. Але гэта была, хутчэй, праверка бібліятэкі, а не чытацкая цікаўнасць, лічаць тут. Кнігі не было, і чытач выбіраў нешта іншае. На папулярнае "Змярканне" ўзроставага абмежавання не стаяла, паколькі кніга выйшла да 2017 года, калі вырашана было маркіраваць кнігі.
Часам бібліятэкар тлумачыць дзіцяці, што кніга, якая спадабалася яму, падымае зусім не тыя тэмы, якіх ён ад яе чакае. Так было з кнігай братоў Стругацкіх "Сталкер".
"О, я ж у такое гуляю!" — думае дзіця. Бібліятэкар тлумачыць, што гэта не гульня. Дзеці адкрываюць кнігу, бачаць суцэльны тэкст і разумеюць, што ад гульні ў кнізе нічога няма. Калі дзіця хоча кнігу, якая не пасуе яму па ўзросце, мы можам звязацца з бацькамі і ўдакладніць, ці трэба яе выдаваць. Можа, яны будуць разам яе чытаць ", — распавялі ў бібліятэцы.
Супрацоўнікі растлумачылі, што і класічная літаратура можа быць няпростай для ўспрымання. Але калі бацькі згодныя, адгаворваць дзіця не будуць.
А часам "дарослую" кнігу дзеці бяруць не для сябе, а для бацькоў — апошнім неахвота выбірацца ў бібліятэку, і яны просяць дзіця прыхапіць літаратуру і для сябе. Калі малодшы школьнік бярэ дэтэктыў або любоўны раман, у бібліятэкараў узнікае шэраг пытанняў, і тады таксама звязваюцца з бацькамі, патлумачыла загадчыца аддзела абслугоўвання Цэнтральнай дзіцячай бібліятэкі Вольга Мікуліч.
"Мяняецца рэпертуар — зараз раман пра каханне можа быць не толькі кнігай для дарослых, такая тэма падымаецца і ў кнігах для дзяўчынак чацвёртага класа. Калі дзяўчынкі хочуць прачытаць кнігі пра каханне, не трэба браць раманы для дарослых. І дзеці хочуць чытаць пра каханне, і яны чытаюць. Гадоў пятнаццаць таму, калі не было такой разнастайнасці, маглі б узнікаць праблемы, кожная кніжка пра каханне была дэфіцытам, але зараз такіх праблем няма", — распавяла загадчыца аддзела камплектавання і апрацоўкі Вольга Шаблінская.
"У нас багатыя фонды, можна прапанаваць літаратуру на любы густ, ад перавыданай у прыгожым фармаце класікі да сучасных беларускіх і расійскіх аўтараў. І той, хто адзін раз прыходзіць у дзіцячую бібліятэку, проста так ад нас не сыходзіць", — упэўненая яна.
Тут лічаць, што калі старшакласнік яшчэ зможа замяніць для сябе кнігу планшэтам або электроннай кнігай, то малодшыя школьнікі застануцца верным кліентамі бібліятэкі. Лічбы на баку бібліятэкараў — у дзень у адну толькі Цэнтральную бібліятэку Мінска прыходзіць каля паўтысячы чытачоў.