ГРОДНА, 11 ліс - Sputnik, Іна Грышук. Гродзенскі дызайнер Ірына Працко хоча звярнуцца ў Саюз дызайнераў Беларусі і Мінкультуры і дамагчыся, каб з цэнтра старадаўняга Гродна прыбралі ўрны для смецця ў форме лэдзі і джэнтльменаў, глобус з грубага жалеза, скульптуру старадаўняй пячаткі, падобную да тавару з сэкс-шопа, і іншыя аб'екты у стылі ЖКГ-арт. Дызайнер упэўненая: новаўвядзенні шкодзяць іміджу каралеўскага Гродна і псуюць уражанне пра яго ў еўрапейскіх турыстаў.
Урны-джэнтльмены і ЖКГ-арт
"Цяпер я паміраю ад сораму за Гродна, я не магу запрасіць у госці замежных сяброў, не магу паказваць ім горад. Таму што не магу гэта прад'явіць", - не хаваючы эмоцый, кажа вядомы ў Гродне мастак і дызайнер Ірына Працко.
Негатыўную рэакцыю ў яе і яе калегаў выклікаюць новыя скульптурныя формы, якія ў апошнія некалькі месяцаў у вялікай колькасці з'явіліся ў цэнтры. Большасць з іх былі ўсталяваныя да фестывалю нацыянальных культур, юбілею горада.
"Я не была ў горадзе падчас усіх святаў і не бачыла гэты жах. Калі ўбачыла гэтыя сметніцы, гэты глобус, увесь гэты смеццевы андэграўнд, мне стала дрэнна", - прызналася Ірына Працко, якая больш за 20 гадоў працуе дызайнерам, у яе две вышэйшыя мастацкія адукацыі, ёсць вопыт выкладчыцкай дзейнасці, яны шмат гадоў з'яўляецца членам Саюза дызайнераў Беларусі.
Ірына называе самыя абуральныя аб'екты. Гэта урны для смецця, зробленыя ў форме джэнтльмена і дамы з сабачкам, альтанка-ратонда на агляднай пляцоўцы па вуліцы Дарвіна, жалезны глобус на клумбе насупраць Фарнага касцёла, вялікая пячатка на газоне на Савецкай плошчы, драўляная скульптура вандроўцы, пляцоўка побач з новай гасцініцай і некалькі фотазон у парку Жылібера.
Дызайнер параўноўвае іх з пальмамі і лебедзямі з пластыкавых бутэлек, якія могуць выглядаць арыгінальна толькі ў межах прыватнага ўчастка або дачы. Выстаўляць такое на ўсеагульны агляд, тым больш у цэнтры старажытнага горада, проста недапушчальна. Чаму гіганцкая пячатка - гэта дрэнна?
"Трэба спаліць усё гэта напалмам", - перадае Ірына рэакцыю на новыя арт-аб'екты яе знаёмага, які родам з Гродна, а цяпер працуе ў Маскве ў буйным дызайнерскім агенцтве. Яна патлумачыла, чаму навінкі, устаноўленыя для ўпрыгожвання горада, трэба тэрмінова дэмантаваць.
"Галоўны іх недахоп у тым, што ў іх няма мастацкай ідэі, яны дрэнныя па стылістыцы, яшчэ горш - па змесце. Таму што нельга так літаральна рабіць такія знакавыя аб'екты", - адзначае дызайнер.
Самым няўдалым аб'ектам суразмоўніца называе вялікую пячатку часоў Магдэбурскага права з гербам горада і надпісам Sigillum consulum civitates - Grodnensis, якая стала павялічанай копіяй самай першай пячаткі Гродна 1540 года.
"Чаму такое непаважлівае стаўленне да прадмета, які выконваў сакральную ролю? Ён мілаваў, ён дараваў, у ім была велізарная сіла дзейства. Пячатку трэба беражліва захоўваць у скрыначцы, а не выкладваць на клумбу. Адбылася падмена паняццяў, гэта недапушчальныя рэчы", - каментуе дызайнер.
Дадае, што прафесійны мастак змог бы знайсці мастацкі сродак, каб паказаць гэты прадмет больш паважліва. Напрыклад, выкарыстоўваць святло, зрабіць светлавую інсталяцыю з галаграмамі, люстэркамі, магутную, іншасказальную. І недзе наверсе, як німб, свяціўся бы знак горада. І тады людзі прыходзілі б паглядзець на гэты прадмет.
Крытыцы падвергнуўся і вялікі глобус, які пасадзілі на клумбу насупраць Фарнага касцёла, загарадзіўшы адзін з выгадных ракурсаў на гістарычны помнік.
"Глобус зроблены ў той жа стылістыцы. Гэтак жа літаральна і аднабока. Звараны з грубых кавалкаў жалеза. Гэта падобна да афармлення ў духу салдацкай казармы, але не ў духу каралеўскага Гродна", - патлумачыла суразмоўца.
Піхаюць смецце ў чалавека
Альтанка-ратонда, устаноўленая на агляднай пляцоўцы па вуліцы Дарвіна, таксама падалася няўдалай.
"Гэта кітч у вышэйшай ступені. Драцяны каркас на фоне самай прыгожай панарамы горада выглядае як іншароднае цела. Альтанка не ўпісваецца ні па колеры, ні па стылістыцы, ні па маштабе. Тут увесь прыём дрэнны, асабліва колер. Лепш бы зрабілі яе незаўважнай са шкла", - каментуе дызайнер і параўноўвае аб'ект з "пірожным".
На яе думку, па той жа прычыне дрэнны і драўляны турыст, усталяваны ў пачатку вуліцы Савецкай, і пластыкавыя фотазоны ў парку Жылібера і на скрыжаванні Ажэшкі і Дзяржынскага. А таксама афармленне пляцоўкі каля новай гасцініцы па вуліцы Калючынскай аб'ектамі ў стылі псеўдабарока.
Асабліва рэжуць вока новыя скрыні для смецця ў форме джэнтльмена і дамы з сабачкам, якія ў вялікай колькасці ўсталявалі ў цэнтры Гродна на галоўных турыстычных маршрутах.
"У сметніцы ёсць прамое прызначэнне - акумуляваць смецце. У яе няма стылю, але ёсць функцыя. Яна, як добрая хатняя прыслужніца, павінна быць незаўважнай. Урны ва ўсіх еўрапейскіх краінах - гэта вельмі простыя і дыхтоўныя прадметы", - адзначыла дызайнер.
На яе думку, калі б у Гродна да распрацоўкі дызайну прыцягнулі мастака, то можна было б зрабіць добрыя скрыні. З прадмета, у якога ёсць выразная функцыя, нельга рабіць твор мастацтва. Адлюстраваўшы скрыню ў выглядзе чалавека, стваральнікі вольна ці мімаволі заклалі вельмі дрэнную ідэю ў гэты прадмет.
"Цяпер нам прапануюць піхаць у чалавека смецце. І не проста ў чалавека, а ў джэнтльмена і лэдзі", - звярнула ўвагу дызайнер.
Як выратаваць каралеўскі Гродна?
Раней Гродна славіўся тым, што падобны ЖКГ-арт не мог з'явіцца ў горадзе. Цяпер працэс пачынае набываць масавы характар з маўклівай згоды гарадской архітэктуры і аддзела культуры.
"Гродна - каралеўскі горад з багатай культурнай спадчынай. Тут любое колца, любы гузік трэба тысячу разоў прымерыць, перш чым прышыць. Таму што гардэроб гэтага горада вытанчаны, адзенне шылася не сёння. І аб любым устаноўленым тут прадмеце трэба думаць апасродкавана - пытацца ў сябе, а ці будзе прадмет адпавядаць той планцы, якая зададзена папярэднімі пакаленнямі", - адзначае Ірына.
На яе думку, цяпер Гродна трэба ратаваць, таму што новыя аб'екты не ўпрыгожваюць, а псуюць знешняе аблічча горада. Больш за тое, яны выстаўлены на ўсеагульны агляд. Іх бачаць не толькі турысты, але і гараджане, дзеці. Хтосьці моўчкі абураецца, а хто-то пачынае лічыць гэта нормай.
Каб выправіць сітуацыю, трэба стварыць грамадскі горадабудаўнічы савет, у які будуць уваходзіць вядомыя гродзенскія дызайнеры, мастакі, архітэктары, у якіх ёсць вопыт, адукацыя, пачуццё стылю і якія змогуць крытычна ацаніць важныя для горада аб'екты.
Гатовыя дайсці да міністэрства
Па словах Ірыны, такія парады працавалі раней. Напрыклад, на адной з іх мастакі раскрытыкавалі ідэю паставіць на плошчы каля чыгуначнага вакзала на высокім пастаменце скульптуру аленя святога Губерта - знак Гродна. Тады мастакі задаліся пытаннем: куды будзе павернутая тыльная частка Аленя, ці будзе ён ўспрымацца як сімвал горада, стоячы побач з заапаркам? Ідэю прызналі не самай удалай і забракавалі.
"Калі няма крэдыту даверу да сваіх творчым людзей, то трэба прыцягнуць замежнага спецыяліста. Як наймаюць спартыўных трэнераў, таму што разумеюць, што гэта прэстыж краіны. А твар горада - хіба гэта не прэстыж краіны?" - разважае суразмоўца.
Яна ўпэўненая: тое, што адбываецца цяпер, можна ўспрымаць як акт вандалізму ў адносінах да гістарычнай часткі Гродна.
Дызайнер збіраецца звярнуцца ў Саюз дызайнераў Беларусі, каб правесці выязную сесію і ацаніць тое, што адбываецца ў Гродне. А затым напісаць зварот у Міністэрства культуры.