Калі Валянцін Елізар'еў зноў зайшоў у кабінет, які амаль 36 гадоў лічыў сваім і дзе не быў апошнія дзевяць гадоў, фанфары не прагучалі.
"Ён падаўся мне чужым. Я нічога не адчуў", - прызнаўся Валянцін Мікалаевіч карэспандэнту Sputnik Святлане Ліцкевіч.
Але пасля невялікай паўзы папрасіў прабачэння за часовыя нязручнасці - у кабінеце невялікі рамонт: "вы ж памятаеце, тут раней было люстэрка". І неяк адразу стала ясна, што вяртанне на пэўным узроўні ўжо адбылося - Елізар'еў зноў у працы, а нязручнасці толькі "часовая з'ява".
Нічога асабістага
Угаварыць зараз Елізар'ева на інтэрв'ю - справа няпростая. Пасля свайго гучнага вяртання ў Вялікі тэатр ён адмаўляецца ад гутарак з мас-медыя.
"Мне пахваліцца пакуль няма чым. Калі будзе суперпрэм'ера - абяцаю, паклічу першымі. Вы злавілі мяне па дарозе", - лаканічна тлумачыць ён.
Але потым слова за слова дзеліцца падрабязнасцямі вяртання. Калектыў, паводле яго слоў, сустрэў новага старога мастацкага кіраўніка па-добраму.
За гэтыя гады змянілася значная частка трупы - многіх з іх Елізар'еў ужо не ведае па імёнах - як памятаў калісьці ўсіх. І вядома, адным з галоўных пытанняў было нявымаўленае, тое, што лунае ў паветры: у якім фармаце будзе пабудавана праца. Бо шмат гадоў таму, калі мэтр сыходзіў, "гучна пляснуўшы дзвярамі", многія яго ў гэтым не падтрымалі, засталіся ў тэатры.
Зараз ён адразу расставіў кропкі над i, пазначыўшы: зводзіць рахункі ні з кім не збіраецца. Адзіным крытэрыем ацэнкі працы калектыву была і застаецца творчасць.
"Можа, параўнанне нельга назваць стопрацэнтным, але ўсё ж: тэатр - гэта спаборніцкая пляцоўка, тут неабходная здаровая творчая канкурэнцыя. Усё тут даказваецца не ў кабінетах, а на сцэне. І на сцэне адзінага ў краіне Вялікага тэатра павінны выступаць лепшыя творчыя сілы. Калі, выходзячы на сцэну, не толькі ты сам сабой задаволены, але і гледачы, і прафесіяналы высока цэняць твой талент - працуй, рабі! Калі нешта не зусім удала - дай дарогу іншым, тым, хто можа гэта зрабіць лепш", - прызнаецца ён і дадае, што ніякіх сяброўскіх прынцыпаў ва ўмовах ацэнкі не будзе. Нічога асабістага, як той казаў.
Важна зразумець, чаго чакаюць
Хаця ўсе гэтыя дзевяць гадоў, якія не быў у тэатры са службовага ўваходу, Валянцін Мікалаевіч падкрэсліваў, што Вялікі не перастаў быць для яго родным домам, з домам гэтым адбылося нямала пераменаў. Калі Елізар'еў сыходзіў, у тэатры працавала каля шасцісот чалавек. Цяпер - у два разы больш.
"Работы вельмі шмат - 10-11 гадзін у дзень, пакуль без выхадных", - каментуе ён. І дадае, што спачатку такі тэмп даваўся няпроста, цяпер ужо прывык, уцягнуўся.
"Праводжу сходы, размаўляю - для мяне вельмі важна пачуць кожны голас. Я павінен разумець, што людзі чакаюць і ад мяне, і ад тэатра", - ён заўсёды кажа нягучна.
Нягледзячы на творчую пасаду, стол яго неяк сам сабой усе шчыльней зацягваецца паперамі.
"Кожную трэба хоць бы прачытаць, каб падпісаць. І ў адной паперцы можа быць і лёс чалавека. Пакуль у мяне няма памочніка, які б узяў на сябе частку адміністрацыйнай працы - прыходзіцца вывучаць", - уздыхае Елізар'еў. І дадае, што інерцыя ёсць, і немалая. На жаль, адміністрацыйная сістэма памнажае сама сябе: калі гэтаму не супраціўляцца, за загадамі і цыркулярамі творчы складнік проста знікае. Але тэатр - не завод, не адзін раз паўтарыў падчас гутаркі Елізар'еў. Ён мае намер вярнуць творчасць як галоўную каштоўнасць у гэтых сценах.
Давайце пачнем ціха
Цяперашні тэатральны сезон быў "звярстаны" яшчэ да прызначэння новага мастацкага кіраўніка (пра тое, што харэограф вяртаецца ў Вялікі тэатр, стала вядома напрыканцы верасня гэтага года - Sputnik). Таму змяніць у ім можна нешта толькі касметычна, мінімальна.
А вось з наступнага сезона, абяцае новы мастацкі кіраўнік, усе адчуюць змены.
"Ва ўсялякім выпадку, я да гэтага рыхтуюся. Ад нас чакаюць цікавых праектаў, і ўсе павінны падцягнуцца, не павінна быць расхлябанасці, самадзейнасці, густаўшчыны. Гэта высокапрафесійны тэатр. У гэтым будынку творчасць павінна быць першай", - кажа ён, далікатна заўважаючы, што права выбару і апошняга слова ўсё ж будзе за мастацкім кіраўніцтвам.
Елізар'еў мае намер шырока расхінуць дзверы для беларускіх акцёраў, кампазітараў, лібрэтыстаў, пастаноўшчыкаў опер, рэжысёраў, харэографаў. Задача максімум на бліжэйшыя гады - стварэнне ўласнай рэжысёрскай і балетмайстарскай школы. Менавіта беларускай, а не з запрошанымі імёнамі.
"Ва ўсіх у нас ёсць дата нараджэння. Калі-небудзь, на жаль, будзе і іншая, выніковая. І нельга не думаць пра тое, хто пасля цябе застанецца. Мы не павінны залежаць ад прыезду замежных пастаноўшчыкаў", - кажа Елізар'еў.
За многія гады выкладання ў Беларускай акадэміі музыкі, прафесарам якой ён з'яўляецца, Елізар'еў ужо стварыў плеяду вучняў - харэографаў, балетмайстраў. Але сваю задачу мастацкі кіраўнік бачыць у большым - уся галіна павінна стаць знакам беларускай якасці.
Новы мастацкі кіраўнік прызнаецца, што не мае намеру абмежавацца педагогікай або менеджментам. У першую чаргу плануе творчыя праекты. Збіраецца адрэдагаваць некалькі сваіх спектакляў і, вядома, паставіць новыя.
А вось на што менавіта плануе замахнуцца - не гаворыць.
"Давайце пачнем ціха", - усміхаецца ён. Зразумела, што ўсё ўжо ведае. Але даўно вырашыў, што больш не будзе рабіць рэкламу таго, што яшчэ не мае рэальнага ўвасаблення.
"Я не раз ужо жыццём навучаны - неаднойчы апёкся", - тлумачыць ён. Таму стварае будучыя праекты ў цішыні і ў творчы партфель зазірнуць не дазваляе.
"Абяцаю - калі ўсё будзе гатова, вы абавязкова ўсё ўбачыце", - усміхаецца ён. І ў гэтым чуецца і ўпэўненасць дасведчанага, і рызыка захопленага сваёй справай чалавека.
"Валянцін Мікалаевіч, гэтыя дзевяць гадоў, калі вас не было ў тэатры, - яны таго каштавалі?" - задаю нарэшце пытанне, якое трымала даўно.
Ён зноў становіцца сур'ёзным і прызнаецца, што гэта да гэтага часу для яго складанае пытанне.
"Напэўна, на той момант я паступіў правільна. Не думаю, што тэатру было добра без мяне. І не думаю, што мне было добра без тэатра", - адказвае спакойна і цвёрда.
Потым дадае, што як прафесіянал вызначана атрымаў новы зарад - ставіў спектаклі на сцэнах розных краін свету - ад Егіпта да Японіі. Прачуў, як тэатральная кухня "варыцца" ў іншых краінах, многае пераасэнсаваў. Зараз ёсць што дадаць і змяніць.
Зачыняць сябе ў скрыначцы было б няправільна
І ўсё ж галоўнай задачай лічыць стварэнне самадастатковага нацыянальнага мастацтва. Каб гучныя імёны - ну не абысціся без іх у балетным і оперным мастацтве - былі тут выключна як запрошаныя госці, як арыенцір, планка і ўзровень для нашых, беларускіх артыстаў.
"Абавязкова трэба мець зносіны з усім светам. Зачыняць сябе ў скрыначцы было б няправільна", - перакананы Елізар'еў. І дадае, што галоўную каштоўнасць тэатра бачыць у магутных прафесіяналах са сваёй бацькаўшчыны.
"Мы не гастрольны тэатр, мы - стацыянар. Тут павінны працаваць свае высакакласныя спецыялісты", - кажа ён.
Напэўна, дзесьці глыбока ў душы Елізар'еў заўсёды верыў, што зноў сюды вернецца. У інтэрв'ю Sputnik прызнаваўся, што і Петыпа, і Грыгаровіч у свой час сыходзілі з тэатра і зноў туды вярнуліся.
"Вядома, Грыгаровіч - сусветнае імя, і ў свае 91 ён да гэтага часу ў страі. Ні ў якім разе ні на што не намякаю. Проста гэта пацверджанне таго, што ў гэтай прафесіі няма ўзросту. Галоўнае, каб быў здаровы чалавек", - кажа ён.
І сцены, ад якіх адвык, зноў напаўняюцца звыклым тэатральным жыццём. І хоць Елізар'еў не адносіцца да тых людзей, якім для "сваёй" атмасферы патрэбны любімы кубак, кабінет паволі напаўняецца менавіта яго рэчамі. На шкляной паліцы стаіць адна з любімых фатаграфій - рэпетыцыя балета "Вясна святая", дзе малады харэограф паказвае ў дзявочым вянку танцорцы нейкі рух. І кававы кубак з класічным узорам "кобальт" ужо падораны.
"Важней будзе, якімі думкамі, якімі маімі паплечнікамі будзе напоўнены гэта кабінет", - адказвае ён на незаданнае пытанне.
А вось сваё знакамітае адкідное крэсла, з якога глядзеў калісьці ўсё спектаклі ў кулісах, ён так і не вярнуў: "Я цяпер спектаклі з глядзельнай залы гляджу. Іншы ахоп. І ўяўляю сябе не толькі кіраўніком - гледачом. Мне важна адчуць дыханне залы, пачуць тую цішыню, якую нараджае спектакль. У якіх пастаноўках гэта адбываецца, а ў якіх - не. І зразумець, чаму гэтага сакрамэнту не здарылася. І што неабходна, каб ён адбыўся..."