Чатыры вайны і дзве лякарні Кандрата Крапівы

Кандрат Крапіва пайшоў з жыцця ў 95, ён пражыў доўгае і разнастайнае жыццё. Былі поспехі, але былі і страты. Ён бачыў смерць траіх з чатырох сваіх дзяцей.

Сваякі кажуць, шмат працаваў: прыходзіў са службы, вячэраў, крыху адпачываў і зноў садзіўся за стол — да трафейнай друкаванай машынкі, грукаў да часу ночы. Але Крапіва — гэта не толькі сатырычныя п'есы і басні, гэта яшчэ і слоўнікі — вялікая праца спачатку на пасадзе дырэктара Інстытута мовазнаўства, а потым — віцэ-прэзідэнта Акадэміі навук Беларускай ССР.

Першапачаткова, калі верыць успамінам самаго пісьменніка, сур'ёзнай адукацыі ў планах не было. Выхадзец з сялянскай сям'і — Кандрат Атраховіч (сапраўднае імя Крапівы) — павінен быў спыніцца на чатырох класах царкоўна-прыходскай школы.

"Бацька вырашыў, што гэтай прамудрасці аж занадта для таго, каб кіраваць гаспадаркай, у якой і да ста лічыць няма чаго", — узгадваў пісьменнік.

Але памерла маці, бацька ажаніўся ў другі раз і, каб разрадзіць сямейную абстаноўку, адправіў сына вучыцца далей. У выніку Атраховіч атрымаў спецыяльнасць настаўніка. Але папрацаваць па спецыяльнасць яму давялося толькі год — пачалася Першая Сусветная вайна.

Кандрат, які пазней стаў Крапівой, прайшоў па сутнасці чатыры вайны: у 1939 годзе ўдзельнічаў у Польскай кампаніі — па далучэнні Заходняй Беларусі, у савецка-фінскай і Вялікай Айчыннай войнах. Падчас апошняй, праўда, у большай ступені ваяваў ужо словам — пісаў і рэдактаваў газеты, у тым ліку знакамітую сатырычную газету-плакат "Раздавим фашистскую гадину".

Ён спрабаваў спачатку пісаць на рускай, але прызнанне і задавальненне прынеслі толькі тэксты на мове. Узгадваў, як упершыню ўбачыў беларускамоўныя артыкулы ў "Советской Белоруссии", як вырашыў рызыкнуць на больш звыклай мове і што з гэтага атрымалася.

"Узяў дый напiсаў. Пiсаў я так, як гутарыў дома на вёсцы, не лiчачыся нi з якiм правапiсам, бо яшчэ i не ведаў, што ў нас ёсць пэўная граматыка. Дык вы можаце здагадацца, колькi я нарабiў тады памылак", — прызнаецца Атраховіч. У газеце яму тады сказалі, што "прысалiўшы, можна ўжываць", але параілі падцягнуць граматыку.

Як ўспаміналі родныя, да мовы Крапіва ставіўся вельмі дрыгатліва, адразу адрозніваў "перакладныя" працы - тыя, што пісаліся на рускай, а ў рэдакцыю прыносіліся на беларускай. Больш за 30 гадоў ён сур'ёзна займаўся мовай, быў рэдактарам некалькіх слоўнікаў.

Звонку яго лёс падаецца нават зайздросным: ніякіх сур'ёзных непаразуменняў з савецкімі ўладамі, ну крытыкавалі крыху за "ўхілізм", за тое, што ў яго "апісаннях вёскі не паказана барацьба, а падкрэсліваецца безвыходнасць і беспрасветнасць сельскага жыцця", а яго кулак "проста смешны і не ўзбуджае да сябе класавай ненавісці". Яго кар'ера пры гэтым склалася цалкам шчасна, былі і пасады, і ўзнагароды, і прэміі. У 1956 стаў народным пісьменнікам Беларусі, у 1975-м — героем сацыялістычнага труда. Яго п'есы і басні па сутнасці да гэтай пары застаюцца актуальнымі. Але пры гэтым на Беларусі да гэтай пары няма ніводнага помніка Крапіве.

Ён страціў траіх з чатырох сваіх дзяцей. Франтавыя лісты сына Барыса, які загінуў пад Сталінградам, захоўваў як самую каштоўную рэліквію.

Ад болю лекаў не было. Ва ўсіх астатніх выпадках, кажуць сваякі, яго ратаваў гумар. Унучка ўзгадвала, як прыйшла праведаць дзеда ў гадах у лякарню, спрабавала падбадзёрыць: маўляў, у хуткім часе выпішуць, а ён адказваў: "Я столькі перажыў у сваім жыцці, што там бальніца?!". І дадаваў: "Ведаеш, што цікава, першы раз у гады Першай сусветнай ляжаў, а другі цяпер, калі восемдзесят".

Крапіва застаецца актуальным класікам беларускай літаратуры, а значыць, працягвае рухацца да мэты, якую сам сабе паставіў — "хацеў умяшацца ў жыццё i сёе тое ў iм паправiць".