Оскар з мінусам, ці Што будзе, калі перавесці МакДонаха на беларускую

П'еса вядомага ірландскага драматурга Марціна МакДонаха "Палачи" на сцэне Купалаўскага тэатра - гісторыя шматспадзеўная і інтрыгуючая. Хаця б таму, што "сапраўдная сенсацыя Еўропы" - а менавіта так ахрысцілі МакДонаха крытыкі і прэса - ужо паспеў заваяваць публіку як кінаработамі, так і тэатральнымі пастаноўкамі. Для тых, хто забыўся ці не ведаў - "Тры білборда на мяжы Эбінга, Місуры", "Сем псіхапатаў", "Залегчы на дно ў Бруге" - гэта ўсё яркія вынікі яго творчасці. Тэатральны матэрыял не такі нашумелы, але тут дастаткова сказаць, што МакДонах - першы драматург з часоў Шэкспіра, чатыры п'есы якога адначасова ішлі ў рэпертуары Нацыянальнага каралеўскага тэатра ў Лондане.

Прадстаўляць беларускі пераклад таленавітага драматурга ўзяў на сябе смеласць рэжысёр Віталь Краўчанка. Спектакль "Вешальнікі" - яго першая праца на сцэне Купалаўскага. Да гэтага ў паслужным спісе значыліся мінскія Сучасны мастацкі тэатр і Альфа-тэатр, Магілёўскі абласны драматычны тэатр і Гомельскі гарадскі моладзевы тэатр. П'есу "Палачи", напісаную ў 2015 годзе, ужо паставілі некалькі тэатраў па ўсім свеце, і ўсюды гледачы прынялі яе на "ўра".

Адназначна казаць пра тое, "зойдзе ці не зойдзе" так званая чорная камедыя беларускай публіцы, складана. Дакладна можна сказаць, што падчас спектакля гледачы паспеюць не толькі спалохацца, здзівіцца, пасмяяцца, але і трохі пасумаваць. Каб апісаць агульнае ўражанне і эмоцыі, лепш за ўсё падыдзе сінусоіда.

Так заведзена, што са сцэны Купалаўскага заўсёды кажуць дзёрзка: лаюць чыноўнікаў, смяюцца з дзівацтваў грамадства. Нават пра каханне і смерць заяўляюць наўмысна гучна.

На гэты раз таксама трапілі "ў яблычак" - адмена смяротнага пакарання. Праўда, падзеі развіваюцца ў 1965 годзе ў Англіі ў той самы дзень, калі смяротнае пакаранне адмяняюць. Галоўны герой - былы кат Гары - мяняе прафесію і адкрывае паб. Не будзе спойлерам, калі сказаць, што ў цэнтры сюжэту менавіта яго старая праца. Дарэчы, п'еса заснаваная на рэальных падзеях, хоць і не з'яўляецца дакументальным матэрыялам.

Гісторыя пачынаецца са сцэны павешання, такой рэалістычнай, што мурашкі бягуць па спіне. Застацца абыякавым складана, толькі калі вы не крыміналіст або патолагаанатам. Паступова дзейства зацягваецца і як быццам правальваецца, гэта збівае з панталыку: героі п'янствуюць ў правінцыйным пабе, разважаюць пра смяротнае пакаранне, час ад часу жартуюць. Вярнуцца ў залу пасля антракту варта, таму што сінусоіда ў рэшце рэшт накіроўваецца ўверх, а фінал будзе захапляльным і эмацыйным.

У некаторых момантах пастаноўка нагадвае дэтэктыў, у іншых - гангстэрскую драму, але так ці інакш настрой атрымоўваецца злавіць адразу. Сцэнограф Барыс Герлаван, мастак па касцюмах Валянціна Праўдзіна і аўтар музычнага афармлення Павел Захаранка як заўсёды па-майстэрску справіліся са сваёй задачай.

Уражвае, як дзейства, годнае кінаўвасаблення, арганічна ўпісваецца ў маштабы адносна невялікай сцэны Купалаўскага. З кожным спектаклем сцэна тэатра усё больш пачынае быць падобнай да канструктара, з якога пры наяўнасці жадання і фантазіі можна зрабіць усё, што ўздумаецца.

Галоўныя ролі ў спектаклі - непаўторныя і запамінальныя. Аляксандр Падабед у ролі Альберта П'ерпойнта з'яўляецца на сцэне так, што Марлон Брандо нервова паліць у старонцы, а пабачыўшы Ігара Дзянісава ў ролі Гары Уэйда, сохне ад зайздрасці.

Другарадныя персанажы дапаўняюць галоўных і дапамагаюць ім раскрыцца.

Асобна варта спыніцца на жанравым вызначэнні пастаноўкі - чорная камедыя. Рэжысёр Віталь Краўчанка кажа, што для яго ў чорнай камедыі галоўны момант той, "калі пасля смеху надыходзіць ўсведамленне недарэчнасці самога смеху, пачуцця віны за яго, бо смяяліся мы над сверхсур'ёзным. Тут смех не дзеля пацехі, а дзеля рэзкага адмаўлення цынізму ў дачыненні да да жыцця і смерці ".

Смеху - залівістага і гарэзлівага -  на самай справе не будзе. Хутчэй горкія ўсмешкі. Магчыма, кагосьці насмяшыла багацце абсцэннай лексікі, але, на мой погляд, калягенітальныя жарты з прымессю мацяршчыны даўно перасталі быць смешнымі. Хоць эпоху і настрой такія ўстаўкі перадаюць нядрэнна.

Зусім нечакана ірландска-брытанскі МакДонах упісаўся ў беларускі кантэкст. Яго героі ў фінале аказваюцца сам-насам са сваімі ўчфнкамі і даюць свой адказ на адвечнае пытанне "Хто вінаваты?" - "Хто-небудзь з іх або ніхто з іх. Так заўсёды бывае з правасуддзем".