Санкт-Пецярбург 27 студзеня адзначае 75-ю гадавіну поўнага вызвалення Ленінграда ад фашысцкай блакады.
"У свой час па тэлебачанні вяліся спрэчкі: нейкія навукоўцы вывелі "ген блакаднікаў", сцвярджаючы, што нібыта жыхары Ленінграда загартаваліся ў блакадзе і вельмі доўга жывуць. Гэта лухта сабачая! Вельмі шмат блакаднікаў памерла пасля вайны. Мая маці, да прыкладу, памерла ў 53 гады, перанёсшы мноства хвароб", - распавядае Юлія Паўлаўна Фралова, старшыня Першаснай арганізацыі жыхароў блакаднага Ленінграда горада Віцебска.
"Аманія, аманія! Ціцега, ціцега"
Калі пачалася блакада, Юльцы споўніўся годзік. А да кастрычніка 1942-га, калі сям'я змагла эвакуіравацца, яна зусім аслабла і была пры смерці.
"Мы з'ехалі з Ленінграда таму, што бацькам сказалі: калі мяне не вывезці, то я са стоадсоткавай верагоднасцю памру. Маці казала, што яшчэ доўгі час, калі я што-небудзь кусала, у мяне з дзёснаў ішла кроў", - успамінае Юлія Паўлаўна.
Эвакуіраваліся яны на параходзе, але з трох судоў да канчатковага пункта змагло дайсці толькі адно, астатнія два разбамбілі.
"У першую чаргу вывозілі хворых і дзяцей. Ленінградцы хадзілі на Ладагу, правяралі на трываласць лёд. І калі рака "стала", пачала працаваць "дарога жыцця". Некаторыя гараджане спрабавалі выбрацца пешшу, але амаль усе загінулі. У асноўным жа людзей вывозілі па лёдзе на машынах. Саслабленыя маці трымалі дзяцей на скалелых руках, і калі машыны падкідвала, здаралася, што дзеці выпадалі. Вельмі многія з іх загінулі па дарозе", - успамінае Юлія Паўлаўна аповяд маці.
Успаміны пра блакаду складваюцца з сумных гісторый. Але Юлія Паўлаўна ўспомніла адну, якая не ўпісвалася ў іх шэраг, - амаль калядную. Ёй вельмі хацелася есці. І яна грукала бразготкай па спінцы ложка, патрабуючы, каб яе накармілі. Але раптам цацка разбілася, і з яе пасыпаўся... гарох! Гэта быў сапраўдны цуд! Маці панеслася ў краму і скупіла ўсе бразготкі, якія там былі. І хто ведае, можа, гарохавы суп, звараны ў гэты дзень, выратаваў дзіцяці жыццё?..
Пасля эвакуацыі маленькая блакадніца пастаянна хварэла, і ў сям'і пачаліся пераезды: Раменскае, Падмаскоўе, Эстонія... Але ніводнае з гэтых месцаў не падыйшло хвораму дзіцяці па клімаце. Урачы сказалі: альбо Украіна, альбо Беларусь! І сям'я перабралася ў Віцебск. Ад сухотаў маці лячыла дзяўчынку казіным малаком са свіным тлушчам, і для гэтага спецыяльна завяла коз.
"У сёмым класе я важыла 32 кілаграмы, ногі як запалкі былі. І гэта праз столькі гадоў пасля блакады!"
Ужо ў эвакуацыі двухгадовая дзяўчынка ўскаквала ноччу і крычала ў сне: "Аманія, аманія! Ціцега, ціцега!", што азначала: "Увага, увага! Трывога, трывога!"
Назад у Ленінград
"Афіцыйна мы далучаны да ветэранскай арганізацыі Кастрычніцкага раёна Віцебска. Чаму блакаднікаў з усяго горада далучылі да раённай арганізацыі? Таму што нас засталося ўсяго толькі сорак два чалавекі на ўвесь Віцебск. Расійскае пасольства таксама не пакідае нас без увагі", - распавядае Юлія Паўлаўна.
Кожны год, 27 студзеня, расійскі ўрад запрашае блакаднікаў наведаць Санкт-Пецярбург, прычым цалкам аплачвае праезд, пражыванне і харчаванне. У гэтым годзе ад Віцебскай арганізацыі ездзіла Юлія Паўлаўна.
На сустрэчу ў Санкт-Пецярбург прыехалі блакаднікі з ЗША, Германіі, Балгарыі, Украіны, Арменіі, Эстоніі і Грузіі.
Чатырохдзённая праграма была насычана экскурсіямі і канцэртамі.
Юлія Паўлаўна звярнула ўвагу, што ў Піцеры маладыя людзі многае ведаюць пра блакаду, можна сказаць, там культ блакаднікаў - нікому нічога распавядаць не трэба.
І, вядома ж, былыя блакаднікі ўсклалі вянкі на Піскароўскіх мемарыяльных могілках.
"Я адтуль спецыяльна для нашага музея прывезла капсулу з зямлёй. Бо гэта - жывая магіла, там столькі блакаднікаў пахавана", - кажа Юлія Паўлаўна.
"Піскароўка" - адзінае месца ў Санкт-Пецярбургу, дзе ў брацкіх магілах хавалі ахвяр блакаднага Ленінграда і дзе можна сёння ўшанаваць іх памяць. Хоць быў яшчэ 1-ы цагельны завод Ленгорпромстрома, тунэльныя печы якога на працягу двух гадоў выкарыстоўваліся ў якасці крэматорыяў. У іх спалілі больш за сто тысяч чалавек, без рэгістрацыі, - некалі было, ды і асабліва няма каму іх рэгістраваць: трэба было ратаваць горад ад эпідэміі.
"Мой бацька казаў, што, бывала, калі двое ішлі, і адзін з іх падаў, другі не нахіляўся, каб яго падняць, паколькі мог зваліцца побач, знясілены. Трупаў на вуліцах, хоць і імкнуліся іх прыбіраць, было шмат", - успамінае блакадніца .
Ні зло, ні дабро - цяга да жыцця
"Па АНТ была спрэчка аб даследаванні прафесара гісторыі Бостанскага ўніверсітэта Алексіс Перы, у якім яна напісала, што людзі ў блакадным Ленінградзе гублялі чалавечы твар: дзеці забівалі бацькоў, бацькі забівалі дзяцей, елі адзін аднаго. Велічэзнага спрэчка была на тэму: праўда гэта ці не? Вядома, там і такое было. Памятаю, бацькі распавядалі, што на кірмашах прадавалі катлеты і квашаніну, але ленінградцы не бралі іх, ведаючы, з якога мяса яны зробленыя. Усё было. Але, на мой погляд, людзі, у асноўным, стараліся дапамагчы адзін аднаму. Я заўсёды прыводжу школьнікам як станоўчыя, так і адмоўныя прыклады, каб яны самі вырашылі, хто мае рацыю", - распавядае Юлія Паўлаўна.
І яна ўспамінае гісторыю, якую пачула ад бацькі. Аднойчы ён стаяў на перакрыжаванні. Справа была зімой, на дарозе галалёд. І раптам на павароце перавярнуўся фургон з хлебам. Бацька распавядаў, як звар'яцелыя ад голаду людзі накінуліся на хлеб. Як з азвярэннем вырывалі яго адзін у аднаго, выхоплівалі прама з рота - аднаму мужчыну нават разарвалі шчаку. Біліся. Хапалі з зямлі, разам з брудам і снегам, і елі...
А з другога боку, яна ўспамінае гісторыю адной з віцебскіх блакадніц, якой у той час было чатырнаццаць гадоў. Кожны раз, адпраўляючыся за хлебам, дзяўчынка вельмі спадзявалася, што дадуць дабаўку.
"Я заўсёды пытаюся ў дзяцей, для чаго, на іх думку, патрэбна была дабаўка. Хтосьці кажа, што яна сама хацела з'есці, хтосьці лічыць, што яна збіралася аддаць хлеб браціку. На самай жа справе яна хацела прынесці ўвесь хлеб дадому, каб сям'я ўбачыла, што яна, нават атрымаўшы дадатак, ні крошкі адтуль не з'ела. Дадатак павінен быў сімвалізаваць, што яна ўсё гэта данесла. Уяўляеце, наколькі моцнае пачуццё адказнасці было ў чатырнаццацігадовы галоднай дзяўчынкі! " - кажа Юлія Паўлаўна.
А яшчэ яна ўпэўненая, што блакада навучыла нас таму, што "памерці - гэта не праблема. Праблема - як памерці: разгубіўшы ўсе годнасць ці ж застаючыся чалавекам да канца".