Каб атрымаць павярхоўнае ўражанне пра новы праект "Арт Карпарэйшн" - спектакль "Вартавыя Тадж-Махала" - дастаткова ведаць некалькі фактаў.
Па-першае, гэта дэбютная пастаноўка гэтай амерыканскай драмы ў рускамоўнай прасторы. Перавялі яе ў рамках праграмы культурнага і творчага абмену паміж рускімі і амерыканскімі драматургамі. Дарэчы, у 2016 годзе яна атрымала званне "Лепшай новай амерыканскай п'есы" прэміі Obie Award. Высокую ўзнагароду прысуджаюць самым класным небрадвейскім пастаноўкам.
Па-другое, аўтар п'есы Раджыў Джозэф - не проста амерыканскі драматург і сцэнарыст, але і фіналіст Пулітцэраўскай прэміі 2010 года.
Ну і, па-трэцяе, сваё бачанне яго гісторыі на айчыннай сцэне прадставіў галоўны рэжысёр Брэсцкага тэатра лялек Аляксандр Янушкевіч. У мінулым годзе ён - лаўрэат Нацыянальнай тэатральнай прэміі і расійскай "Залатой маскі" - скарыў беларускіх тэатралаў "Новай зямлёй" у рамках ТЭАРТа. Тым, каго пералічанае вышэй не ўразіла, чытаць далей не варта, зрэшты, як і ісці на прэм'еру.
Ноч сарака тысяч рук
У дзяцінстве ў мяне была кніга казак народаў свету. Такая, напэўна, да гэтага часу знойдзецца на паліцы ў многіх. Больш за ўсё загадкавымі краявідамі, непрамаўляльнымі імёнамі і дзіўнымі сюжэтамі невытлумачальна вабілі менавіта ўсходнія напалову казкі, а напалову прытчы. У іх заўсёды была зашыфравана тонкая мудрасць, непрыкметная няўзброенаму воку. Не простае рускае "утро вечера мудренее" ці "перемелется - мука будет", а нешта значна больш складанае, што не паддаецца просталінейнаму ўспрыманню.
Калі такое ўступленне наводзіць на думку, што "Вартавыя Тадж-Махала" - казка пра джына або красуню-царыцу, не спакушайцеся. Усё значна драматычней і празаічней.
Два простыя хлопцы, Хумаюн і Бабур, ахоўваюць будаўніцтва знакамітага індыйскага палаца Тадж-Махал, стваральнікі якога былі перакананыя, што стварылі самае прыгожае, што калі-небудзь убачыць чалавецтва. Ахова - звычайныя людзі. Яны балбочуць, спрачаюцца і разважаюць пра будучыню. Усё змяняецца, калі надыходзіць "ноч сарака тысяч рук" - стражнікі атрымліваюць заданне адсекчы рукі будаўнікам, каб тыя ніколі не змаглі паўтарыць падобнае архітэктурнае збудаванне.
Менавіта з гэтага моманту абсалютна статычная і нават сумнаватая гісторыя напаўняецца хаатычным дзеяннем, барацьбой з унутранымі і знешнімі сіламі, хоць месца дзеяння не змяняецца ниводнага разу за ўвесь спектакль.
Якія ахвяры чалавецтва гатова заплаціць за капрызы тых, хто трымае ў сваіх руках уладу? Ці можа чалавек супрацьстаяць сістэме, або любога з нас яна непазбежна зломіць? Што такое прыгажосць і хто вызначае яе крытэрыі? Ці ўсе сродкі добрыя на шляху да лепшага жыцця? На гэтыя і іншыя пытанні гледачам прыйдзецца шукаць адказы разам з акцёрамі Іванам Кушнеруком і Аляксандрам Рацько. І пошукі гэтыя не абавязкова скончацца збавіцельнай ісцінай.
Замест тысячы слоў
"У спектаклі выкарыстоўваецца ненарматыўная лексіка" - гэта інтрыгуючае папярэджанне ў сучасным тэатры прынята ўспрымаць як заяўку на арыгінальнасць. Калі акцёры на сцэне мацюкаюцца, то гэта як бы паказвае, што ўся каманда разам з рэжысёрам свабодалюбныя і нічога не баяцца. Гэта прывяло да таго, што не мацюкацца як быццам ужо не модна.
Скажам прама, бываюць выпадкі, калі цалкам можна абыйсціся і без абсцэннай лексікі. "Вартавыя" як раз той самы выпадак. Добра, калі мат - як вішанька на торце або разыначка ў кексе. Можна прывесці яшчэ мільён гастранамічных метафар, але лепш ад гэтага не стане. Мат не ўпісваецца ў спектакль і выглядае прыцягнутым за вушы, хаця часам віртуозная лаяека сапраўды здольна замяніць тысячу слоў.
Дэкарацыі на сцэне мінімалістычны, але падабраныя ідэальна. Каменныя статуі вартавых сапраўдны палохаюць. Калі яны шчыльна набліжаюцца да гледачоў у першых шэрагах, здаецца, што дастаткова аднаго ўзмаху мячом, каб галовы цікаўных пакаціліся ў розныя бакі. У якасці спойлера варта дадаць, што ў гэтым спектаклі, як і ў многіх іншых пастаноўках "АРТ Карпарэйшн", у рэжысёра атрымаецца запэцкаць акцёраў. І гэта, як заўсёды, уражвае.
Асобнае глядацкае "дзякуй" абавязкова будзе гучаць у адрас кампазітара, аўтара дэкарацый і мастака па святле. Музыка і святло працуюць у тандэме, у выніку атрымліваецца дамагчыся сінэргетычнага эфекту. У некаторых момантах ёсць небяспека ўпасці ў транс і з'варяцець ад мурашак, што бягуць па скуры.
"Што за глупства?"
Спектакль акуратна, як быццам за руку, падводзіць да складаных высноў і прымушае пакапацца ў сабе: паразважаць аб уласным дачыненні да вечных тэм і "памацаць" эмоцыі.
Верагодна, менавіта таму так і адрозніваюцца ўражанні гледачоў. Ад рэзка негатыўнага "Што за глупства?" да захопленага "Гэта вось дакладна маё".
У любым выпадку гэты спектакль - адназначнае "так" для прыхільнікаў філасофіі Усходу. Ад яе ў пастаноўцы толькі імёны ўласныя і тонкая, ледзь улоўная мудрасць. Хіба недастаткова?