Пратэзы для верхніх і ніжніх канечнасцяў часам абыходзяцца беларусам у дзясяткі тысяч еўра. Айчынным медыкам хапае кампетэнцыі на стварэнне самых сучасных - біянічных, але ўсё ўпіраецца ў фінансаванне.
Sputnik пабываў у Беларускім пратэзна-артапедычным і аднаўленчым цэнтры: убачылі, як і кім ствараюцца пратэзы ў Беларусі, і спыталі экспертаў, чаму мясцовыя вырабы саступаюць заходнім.
Не цэнтр, а міні-дзяржава
У Цэнтры беларусам аказваюць пратэзна-артапедычны дапамога: тут працуе стацыянар крыху менш, чым на сотню ложкаў, амбулаторнае аддзяленне пратэзавання, аддзяленне рэабілітацыі, завод з заводаўпраўленнем і не толькі. "Не цэнтр, а міні-дзяржава", - жартуюць тут, сустракаючы журналістаў.
Сярод вырабаў, якія выпускаюцца на заводзе, - пратэзы для верхніх і ніжніх канечнасцяў. Дарэчы, карыстаюцца імі, створанымі прама тут, і самі работнікі: адна з санітарак амаль усё жыццё працавала ў Цэнтры з пратэзам ногі; а мясцовы механік, стоячы на такім жа, абточвае на станку дэталі, якія павінны падняць з крэслаў іншых пацыентаў.
Згаданымі пратэзамі карыстаецца больш за сем тысяч беларусаў (з 90 тысяч, якія стаяць на ўліку ў Цэнтры). У год выпускаюць больш за дзве тысячы такіх вырабаў, з якіх толькі 10% - для рук.
"Часцей за ўсё да ампутацыі вядуць сасудзістыя захворванні, цукровы дыябет. І сасуд, які знаходзяцца пад напругай, заўсёды "здаецца" хутчэй, таму пратэзаў для ніжніх канечнасцяў патрабуецца значна больш", - тлумачыць намеснік галоўнага ўрача Алена Альзоба.
Дапамогу пацыентам аказваюць за бюджэтны кошт. Выключэннямі з'яўляюцца толькі выпадкі ўстаноўкі ў пратэзы больш дасканалых модуляў: тады пацыент не плаціць за пратэзаванне, знаходжанне ў стацыянары і ўсе тыпавыя матэрыялы, толькі за ўстаноўку модуля.
"У сне 11-гадовая Ульяна бачыць сябе без рукі"
Па словах намесніка галоўнага ўрача, дзіцячае пратэзаванне прадыктавана часцей прыроджаным недаразвіццём рук і ног. Значна радзей да яго вядуць траўмы: у аддзяленні сустракаем 11-гадовую Ульяну, якая пазбавілася рукі ў моцным ДТЗ сем гадоў таму.
"Мы робім Ульяне біянічны пратэз з вонкавай крыніцай энергіі", - распавядае ўрач, паказваючы на ўжо гатовы выраб.
Біянічнай рукой дзяўчынка спрабуе ўтрымаць у руках прадмет выцягнутай формы; даецца ёй гэта відавочна няпроста. Руку гэтую распрацавала расійская кампанія "Маторыка", так што выраб абыйшоўся сям'і танней, чым каштаваў бы аналагічны прадукт еўрапейскай кампаніі.
"Калі ампутацыя адбываецца да сямі гадоў, у галаўным мозгу не паспявае сфармавацца схема цела. Гэта значыць, што ў сне Ульяна бачыць сябе без рукі: ёй цяжка ўявіць, што пратэз - частка яе цела. Так што дзяўчынку вучаць асвойваць рух цягліц, прадстаўляць, што хоча, напрыклад, сціснуць руку", - тлумачыць Алена Альзоба.
Ёсць нават спецыяльная VR-праграма, яшчэ адно стварэнне згаданага распрацоўніка: на ампутацыйную куксу апранаюць датчыкі, і дзіця ў віртуальнай рэальнасці трэніруе маторыку. Па словах урача, гэтая "гульня" дапамагае стэрэатыпу руху сфармавацца хутчэй.
Як робяць пратэзы ў Беларусі?
Выраб пратэза - працяглы працэс, кажуць у Цэнтры. Залежыць ён не толькі ад складанасці выраба, але і ад камплектуючых, якія заказваюць як у Расіі, так і ў Германіі, Вялікабрытаніі, Ісландыі. Расійскія прыязджаюць кожныя два тыдні, а вось дэталі здалёку дабіраюцца ў Беларусь даўжэй.
"Пры наяўнасці ўсіх камплектавалых наш механік-пратэзіст можа зрабіць пратэз і за чатыры дні, але для гэтага яму трэба сфакусавацца на адным пацыенце. Але іх шмат, самі бачыце, і працэс у сілу яго загружанасці расцягваецца мінімум на месяц", - тлумачыць Альзоба.
Пачынаецца ўсё са звыклага наведвання ўрача: пацыента аглядаюць, вызначаюць умовы яго знаходжання, прымаюць рашэнне па канкрэтнай мадэлі пратэза.
"Гаворка ідзе пра вырабы індывідуальнага прызначэння, так што мы здымаем меркі, робім злепкі, а тэхнік-пратэзіст апрацоўвае атрыманыя дадзеныя пры дапамозе спецабсталявання. Пасля ствараецца спачатку так званы негатыў, а потым і пазітыў - гіпсавая скульптура", - распавядае намеснік галоўнага ўрача.
Далей ідуць праца ў цэху, камплектоўка пратэза. Потым пацыента запрашаюць на прымерку. Пасля зборкі выраба і ліквідацыі дэфектаў ён прыступае да пробнага выкарыстання: робіць першыя крокі або вучыцца браць новымі "рукамі" прадметы. Па словах урача, рэдка каму ўдаецца прывыкнуць хутка.
"Не так проста прыняць пратэз: неабходны час і трэніроўкі: напрыклад, фантомна-імпульсная гімнастыка, якая накіравана на тое, каб навучыць чалавека ўяўляць сабе руху", - кажа спецыяліст.
Некаторыя пацыенты абслугоўваюцца тут на працягу ўсяго жыцця: нетыповы пратэз пасля вырабу пазітыву (без так званай "касметыкі") нам паказвае загадчык аддзялення стацыянарнага пратэзавання Андрэй Фадзееў.
"Нестандартны пратэз, яго зрабілі для пацыенткі з прыроджанай дэфармацыяй канечнасці - у дадзеным выпадку, сцягна. Сёння ёй за 70, на пратэзе яна перасоўваецца ўсё жыццё", - падзяліўся ён.
Укараненне і распрацоўка ўсяго новага адбываецца ў кабінеце перспектыўных тэхналогій: тут мадыфікуюць "гільзы", вывучаюць новыя матэрыялы, модулі і камплектуючыя. Вяршэнствуе тут вядучы механік-пратэзіст Манук Манукаў, ён з гатоўнасцю распавядае і пра тое, над чым працуе сёння.
"Мы просім пацыентаў дзяліцца адчуваннямі, дапрацоўваем іх, калі патрабуецца, да таго часу, пакуль чалавек не пачне адчуваць сябе ў пратэзе камфортна. Зараз вось распрацоўваем новы тып пратэзаў, якія не баяцца вільгаці", - тлумачыць Манук.
Чаму беларускія пратэзы саступаюць заходнім?
У Цэнтры распавядаюць, што звяртаюцца сюды і за дарагімі вырабамі: адным з апошніх на заводзе вырабілі біянічны пратэз перадплечча за прыкладна 15 тысяч долараў. Траўма была вытворчай, так што прадугледжваліся вялікія страхавыя выплаты. На думку экспертаў, "начынне" пратэза - тэхнічны сродак, як, напрыклад, аўто, даступнае ў розных цэнавых катэгорыях.
"Мы закупляем тое, што запускаюць на рынак сусветныя вытворцы пратэзаў, так што па матэрыялах ад іх не адстаем, хіба што, па камплектуючых. Але і іх можна выкарыстоўваць самыя перадавыя, калі пацыент можа сабе гэта дазволіць", - пацвярджае вядучы інжынер-тэхнолаг тэхналагічнага аддзела Алег Дудаў.
Відавочная прычына, па якой беларускія спецыялісты не могуць усталёўваць ўсім сваім пацыентам біянічныя пратэзы - у фінансаванні, перакананая Алена Альзоба.
"Усякая шматфункцыянальная рэч каштуе дорага, і чым больш функцый у выраба, тым вышэй кошт пытання. Мы гатовыя і ў стане зрабіць пацыенту пратэз з вонкавай крыніцай энергіі, калі ў яго ёсць матэрыяльная магчымасць і няма супрацьпаказанняў", - кажа Алена Альзоба.
І ў Беларусі імкнуцца паспець за прагрэсам, аднак кошт на тыя ж каленныя модулі, галёнкаступнёвыя суставы сусветных брэндаў сёння можа дасягаць дзесяткаў тысяч еўра, сцвярджае суразмоўца агенцтва.
"Мы можам усё гэта ўсталёўваць, навучаемся гэтаму і ў Беларусі, і за мяжой. Усё ўпіраецца ў фінансаванне. Нам трэба паставіць пацыента на ногі, і мы ставім. А пытанне пашыранай функцыянальнасці і вынікаючага з яе падаражэння выраба ляжыць больш у плоскасці сацыяльнай рэабілітацыі", - рэзюмуе намеснік галоўнага ўрача.
Ды і чаканні людзей, на жаль, часта не адпавядаюць рэальным магчымасцям пацыента, дзеліцца эксперт. Не ўсе разумеюць нават, што бегавы пратэз (такі можна бачыць на паралімпійскіх гульнях) - выраб спецыфічны, зусім не прызначаны для таго, каб з яго дапамогай хадзіць.
"Вядома, родным хочацца, каб чалавек бегаў на пратэзах па прыступках, як на здаровых нагах. Але функцыянальныя магчымасці пацыента часцяком абмежаваныя - адштурхваюцца ад узросту, захворванняў, нават узроўню фізічнай актыўнасці. Вызначаючы тып пратэза, медыкі павінны ўлічваць іх усё", - тлумачыць Алена Альзоба.