У гэтым горадзе на Гарадзеншчыне свежым таматавым сокам пахне яшчэ на ўездзе. Тут гатуюць аджыку дзясяткаў відаў, захоўваюць памідоры ў самых розных варыяцыях і нават робяць памідорнае жэле.
У жніўні Іўе адзначае Дзень памідора, які па размаху не саступае галоўнаму свята - Дню горада. Карэспандэнт Sputnik Тамара Зеніна пабывала ў Іўі і даведалася, як робяць сапраўдны таматавы сок.
Дэ-бараа па-Іўеўскі
"Памідор для Іўе больш чым проста гародніна, гэта крыніца нашага даходу, гэта прадмет нашага гонару", - скажа ва ўрачыстай прамове старшыня мясцовай улады Аляксандр Булак, а гараджане яму ў знак падзякі падораць цэлы кошык стракатых таматаў.
Сам Аляксандр Булак не мясцовы, але з тых часоў, як атрымаў прызначэнне ў гэты горад, і ў яго цяпліцы з'явіліся некалькі шэрагаў духмяных дэ-бараа менавіта з Іўе.
Зразумелая справа, спрачацца пра гатункі і віды памідораў з мясцовымі селекцыянерамі ніхто не вырашаецца. І краснадарскія, і галандскія тут усё роўна перарабляюць на свой беларускі лад.
"Муж купляў дэ-бараа, хацелі проста жоўтыя вырасціць, але нешта пайшло не так і ў нас атрымаліся вось такія "дэ-бараа па-Іўеўскі", або "лямпачкі". Цяпер мы адмыслова іх насенне збіраем і вырошчваем кожны год. Яны ўсім вельмі падабаюцца", - паказвае Таццяна Палтарака з аграгарадка Ліпнішкі маленькія "памідорныя лямпачкі".
На свята яна прыехала з калегам з Дома культуры Таццянай Керн. Само сабой, прывезлі цэлыя кошыкі рознакаляровага "рэквізіту".
Кажуць, увесь адпачынак нарыхтоўваюь памідоры. На пытанне, колькі ўжо нарыхтавалі, адказваюць коратка і зразумела: "Скончыліся банкі".
У кожным двары ў Іўі абавязкова некалькі цяпліц, у кожнай - па некалькі гатункаў памідораў. Ураджай здымаюць тонамі.
Па нумарах розных рэгіёнаў на расійскіх грузавіках, якія ўжо з вясны аб'язджаюць тутэйшыя падворкі, можна скласці карту амаль усёй суседняй краіны. Іўеўскія таматы любяць і ведаюць.
"Таму што мясістыя і з пахам", - скажуць вам у кожным двары і абавязкова пачастуюць.
"Для расіян робім транспартабельныя"
"Быў нядаўна перыяд, расіяне перасталі прыязджаць, кітайцы ўсю Маскву апанавалі сваёй гароднінай. Але яны такую хімію даюць, што ага! Тыя пакаштавалі і вярнуліся. Вось учора ў мяне сорак скрынь забралі", - дзеліцца Міра Леанідаўна Аляксандравіч, якая гандлюе памідорамі на ўездзе ў горад.
Кажа, што гандаль ідзе добра, памідоры па 70-80 капеек за кілаграм купляюць у асноўным па 10-20 кілаграмаў, ніхто не бярэ дробязь. Але прадаўцоў гэта не радуе. Занадта вялікі ўраджай збіў кошты.
"Толькі насенне і акупяцца. Працуем сімвалічна", - наракае Айша Ібрагімаўна Сапарэвіч. Яна прывыкла, што яе імя з першага разу не кожны можа паўтарыць, таму дазваляе называць сябе "проста Ганнай".
Айшу Ібрагімаўну і Міру Леанідаўну называюць галоўнымі "памідораводамі". Гэта іх продкам, шляхетным воінам, сам князь Вітаўт 600 гадоў таму дараваў зямлі пад Гродна.
З Прыазоў'я татары прывезлі з сабой у Вялікае княства Літоўскае культуру агародніцтва і з тых самых часоў яны далучылі да яго і беларусаў, і яўрэяў, і палякаў, і рускіх. Памідоры пасябравалі на гэтай зямлі ўсе нацыянальнасці, і гэтым мясцовыя жыхары ганарацца асабліва.
"Для мяне памідоры - гэта добрая надбаўка да пенсіі. Дапамагаю і дзецям, і ўнукам, і праўнучцы", - распавядае Айша Сапарэвіч.
У яе дзве цяпліцы, 30 і 10 метраў. Ураджай дасягае пяці тон. Практычна ўвесь адразу забіраюць расіяне прама з цяпліц.
"Для іх спецыяльна робім памідоры "транспартабельныя", дужыя і вялікія. Расіяне ўсё любяць вялікае. А мы самі для сябе вырошчваем сярэднія. Кожны раз выводзім новыя гатункі. Я свой новы "чэры" вывела. Вельмі смачны", - распавядае Айша Сапарэвіч.
Чэры у кляре, таматавы бой і бутэрброд пад "Крывавую Мэры"
Усе суразмоўцы з Іўе запэўніваюць, што ўгнаенняў у свае таматы дадаюць самы мінімум і за экалагічнасць ручаюцца.
"Калі купляю прадукты ў Беларусі, памідоры бяру беларускія. Гэта смачна, гэта сакавіта, гэта натуральна, няма шмат хіміі, гэта вельмі карысна", - дае высокую ацэнку беларускай агародніне і пасол Турцыі ў Беларусі Кезбан Нілвана Дарама.
Яна не першы раз у Іўі, здзіўленая тым, наколькі горад мульцікультурны. І, зразумела, смакам мясцовых памідораў: кажа, што нават самыя смачныя ў свеце турэцкія памідоры часам з цяпліц бываюць кіслей за салодкія Іўеўскія.
На сваё свята жыхары Іўе запрасілі і муфтыя, і біскупа, і каталіцкага каноніка, і прадстаўніка яўрэйскага грамадства з Ізраіля. А адзін з галоўных конкурсаў - на лепшую страву з памідораў - наогул навеяны французскімі матывамі.
Салаты "Шэрбургскія парасоны" і "Французская пацалунак", бутэрброды "Елісейскія палі", закуска "Парыжэль". І ад кожнага стала, якія стаяць на палове цэнтральнай плошчы, толькі і чуецца: "Пакаштуйце мае "чэры ў кляре", і мой бутэрброд з сушанымі памідоркамі, і мае "памідорныя лодачкі з крэветкамі".
"Шакалад і цытрына, перамолатыя з цэдрай", - частуе бутэрбродам Рэгіна Аляксееўна Бардзічка.
- Пачакайце, а дзе ж памідоры?
- Дык гэта спецыяльны бутэрброд пад "Крывавую Мэры"!
Кактэйль гэты тут таксама мае смак асаблівы, таму што мясцовы таматавы сок - "гэта проста памідоры і больш нічога". Увогуле, трэба каштаваць, словамі перадаць складана.
Кульмінацыя свята - першыя таматавыя баі. Мясцовыя ўлады ўвялі іх у праграму пад сваю адказнасць. Ведаюць, што расіяне адмовіліся ад "таматнага экшэна".
"А мы рызыкнем", - анансавалі напярэдадні свята ў райвыканкаме. І рызыкнулі!
Абышлося без траўмаў. Запал мясцовых ваяўніц, а заадно і разгарачанай публікі астуджвалі з пажарнага бранзбойта. Было весела. У наступным годзе абяцаюць павялічыць аб'ём "зброі". У гэтым годзе прадстаўніцы мясцовых прадпрыемстваў закідалі адзін аднаго ста кілаграмамі памідораў.
На наступны запрашаюць усіх жадаючых выпусціць пар, або, па-мясцоваму, сок з памідораў.
Трэба сказаць, што гэты тыдзень у Іўі выдалася багаты на падзеі.
Нават дзеці папярэджваюць, што хутка ў горад прыедзе прэзідэнт. Яму хочуць паказаць прыватнае прадпрыемства па вытворчасці сельскагаспадарчай тэхнікі і, вядома, пачаставаць памідорамі.
Свята працягваецца...