Паўнавартасных аддрукаваных талераў на юбілейнай выставе "Беларускі рубель. Гісторыя ў чвэрць стагоддзя" так і не паказалі. Захавалі інтрыгу, пакінуўшы без адназначнага адказу пытанне, былі яны аддрукаваныя ці не ў пачатку 1990-х. Але і прадстаўленыя эскізы выклікалі павышаную цікавасць.
Талеры, рублі ці купоны. З нагоды юбілею публіцы прапанавалі ўспомніць, якімі маглі б стаць беларускія грошы, а заадно ацаніць той шлях, якія прайшоў беларускі "зайчык" за чвэрць стагоддзя.
Засталіся без гроша
Пасля атрымання незалежнасці ў пачатку 90-х паўстала пытанне пра грошы. Грамадству прапанавалі адразу некалькі праектаў.
Беларускія грошы маглі б называцца талеры. Калі б выбралі гэты праект, то на беларускіх грошах былі б Янка Купала, браты Луцкевічы, Леў Сапега і Кастусь Каліноўскі.
Купала, Колас, Багдановіч і Скарына маглі б быць і на рублях. Эскізы гэтых банкнот таксама ўпершыню прадстаўлены ў экспазіцыі.
"Гэты рубель павінен быў мець і разменны намінал - беларускі грош. І адзін беларускі рубель роўны быў бы ста беларускім грошам", распавёў Sputnik навуковы супрацоўнік Музея сучаснай беларускай дзяржаўнасці Міхаіл Качан.
Але грошы таксама не здарыліся. Гэтак жа, як і купоны, прапанаваныя брытанскай кампаніяй De La Rue, якая ў гэты час як раз займалася выпускам грашовых знакаў Украіны.
На беларускіх купонах брытанцы прапанавалі адлюстраваць пазнавальныя беларускія будынкі. Але і гэты варыянт у выніку быў адхілены.
"Зайчыкі апынуліся самым прыдатным варыянтам. На думку начальніка Дзяржзнака Беларусі Слабчанкі, у рэспубліцы на той момант не было адназначнага меркавання пра тое, якую гістарычную асобу варта адлюстраваць на грошах. Нацыянальная валюта - сімвал дзяржаўнасці, на сімвале павінна быць намаляваная фігура, якая будзе з'яўляцца тварам Беларусі. А на той момант у грамадстве не было адназначнага меркавання, хто павінен стаць гэтымі асобамі. Варыянт адлюстраваць жывёл, узятых, дарэчы, з энцыклапедыі "Жывёлы і птушкі нашай рэспублікі", быў зроблены як кампрамісны", - тлумачыць Качан.
Гэтага кампрамісу, заўважыў супрацоўнік музея, у Беларусі прытрымліваюцца да гэтага часу. Перажыўшы некалькі дэвальвацый і дэнамінацый, беларускія грошы за чвэрць стагоддзя некалькі разоў ужо змянілі свой знешні выгляд. На змену жывёламі прыйшлі вядомыя будынкі і помнікі. Важныя для беларусаў асобы на купюрах так і не з'явіліся.
Дзе талеры
Адна з самых яркіх інтрыг 1990-х - ці былі ўсе-ткі надрукаваныя талеры - так і застаецца нявырашанай. Перапіска аб выпуску вялася, але дакументальнага пацверджання, што купюры былі аддрукаваныя, у архіве няма, распавёў Sputnik вядучы навуковы супрацоўнік Нацыянальнага архіва Беларусі, загадчык кафедры гісторыі Беларусі і славянскіх народаў гістарычнага факультэта БДПУ Анатоль Вялікі.
"Эскізы былі гатовыя, але я не бачыў у дакументах нацыянальнага архіва, што вось яны надрукаваны, адгружаны, захоўваюцца недзе і чакаюць, калі дэпутаты прагаласуюць, каб пусціць яго ў грашовы зварот. Таму адзінага пункту гледжання на сённяшні момант няма. Прынамсі гэта засакрэчаная інфармацыя. Пакуль застаецца таямніцай", - заўважыў Вялікі.
Надрукаваныя ў 1992 годзе "зайчыкі" два гады праходзілі ў статусе разліковага білета. Беларусь, як і іншыя маладыя незалежныя рэспублікі, спрабавала зразумець, як ёй выбудоўваць фінансавую і банкаўскую сістэму - самастойна або ў саюзе з Расіяй. Але 19 кастрычніка 1994 году Вярхоўны Савет Беларусі прыняў пастанову, якой надзяліў разліковыя білеты Нацбанка правам звацца паўнавартаснай грашовай адзінкай.
Купоны на віно і памятныя манеты
Наведвальнікам экспазіцыі таксама прапануюць успомніць, як мяняўся банкнотны шэраг і як з'яўляліся і знікалі нулі на купюрах, а таксама азірнуцца яшчэ далей - у часы, калі атрымаць цукар і віно можна было толькі па талонах.
Асобны стэнд у экспазіцыі прысвечаны побыту 1990-х. Стваральнікі выставы аднавілі прылавак постсавецкай крамы.
Акрамя таго, наведвальнікам прапаноўваюць азнаёміцца з работай Нацбанка па выпуску памятных і юбілейных манет. У экспазіцыі прадстаўлены эскізы, гіпсавыя мадэлі і арыгінальныя інструменты, пры дапамозе якіх ствараюцца манеты.
"За гэты перыяд беларускі рубель і нацыянальная грашовая сістэма прайшлі складаны шлях станаўлення і развіцця, перажыўшы перыяд гіперінфляцыі, шэраг інфляцыйных воплескаў і дэнамінацыяў. Сёння можна з упэўненасцю сказаць, што беларускі рубель - гэта атрыбут самаідэнтыфікацыі і культуры нашай нацыі, прыкмета незалежнасці і сілы беларускага дзяржавы", - сказала на адкрыцці выставы галоўны спецыяліст гісторыка-інфармацыйнага аддзела кіравання і грамадскіх сувязей НБ РБ, дырэктар музея грошай Аляксандра Вараб'ёва.
Азнаёміцца з экспазіцыяй можна ў Музеі сучаснай беларускай дзяржаўнасці. Жадаючых пабачыць на свае вочы эскізы талераў просяць улічваць, што будынак, у якім размешчаны музей, з'яўляецца рэжымным аб'ектам, і ўзяць з сабой пашпарт.