Першынцам міжнародных пагадненняў, якія тычацца абмежавання стратэгічных узбраенняў "ядзернага стагоддзя" стаў Дагавор аб забароне выпрабаванняў ядзернай зброі ў атмасферы, касмічнай прасторы і пад вадой, падпісаны ў жніўні 1963 года Вялікабрытаніяй, Савецкім Саюзам і ЗША. Потым было шмат іншых, двухбаковых і шматбаковых пагадненняў. Частка з іх выконваецца бакамі, частка састарэла і была заменена абноўленымі рэдакцыямі, а частка парвана.
Найбольшы шум зрабіла спыненне дзеяння Дагавора аб ракетах сярэдняй і меншай далёкасці, падпісанага яшчэ Міхаілам Гарбачовым і Рональдам Рэйганам ў 1987 годзе. Яго заключэнне было прадыктавана размяшчэннем ЗША ў Еўропе адпаведных ракет, нацэленых на аб'екты ў найбольш густанаселенай еўрапейскай частцы СССР, а Савецкім Саюзам - накіраваных на Еўропу.
Умовы ДРСМД забаранялі распрацоўку новых ракет з далёкасцю дзеяння ад 500 да 5000 кіламетраў. Пры гэтым Дагавор не датычыўся ракет марскога базавання, уключаючы крылатых. Напрыклад, амерыканскія "Тамагаўкі" цалкам маглі замяніць "сухапутных калегаў" пры пуску з акваторый Міжземнага, Балтыйскага і Нарвежскага мораў.
Нагодай для выхаду ЗША з ДРСМД, пра што было абвешчана 1 лютага 2019 года, стала беспадстаўнае абвінавачванне Расіі ў парушэнні ўмоваў Дагавора ў сувязі са з'яўленнем у складзе комплексу "Іскандэр" крылатай ракеты 9М729. Пры гэтым самі ЗША яшчэ за два гады да гэтага афіцыйна вылучылі бюджэтныя асігнаванні на распрацоўку крылатых ракет паветранага базіравання сярэдняй далёкасці з далёкасцю палёту 1000 км.
У адказ на такі крок ЗША Расія таксама прыпыніла свой удзел у ДРСМД, і 2 жніўня Дагавор спыніў дзеянне.
А акрамя таго, як паведаміў кіраўнік МЗС РФ Сяргей Лаўроў, у якасці люстранога адказу на дзеянні ЗША Расія прыступае да распрацоўкі ракет сярэдняй і меншай далёкасці. Пры гэтым, для захавання глабальнай прадказальнасці ў ракетнай сферы, Расія не будзе размяшчаць дзе б там ні было наземныя ракеты - да таго часу, пакуль у тым ці іншым рэгіёне не з'явяцца амерыканскія альбо еўрапейскія РСМД.
Што стала з "Адкрытым небам"
Падобны лёс чакае і Дагавор па адкрытым небе (ДАН) - зноў па амерыканскай ініцыятыве. Дадзенае пагадненне прадугледжвае інспекцыйныя палёты спецыяльна абсталяваных самалётаў над тэрыторыяй адзін аднаго для кантролю за ваеннай дзейнасцю.
Падставай для забароны палётаў над ЗША стала просьба РФ сертыфікаваць абсталяванне двух новых самалётаў серыі "Адкрытае неба". Амерыканскія кангрэсмены палічылі інспекцыйныя палёты над сваёй тэрыторыі "шпіёнскімі", "якія шкодзяць нацыянальным інтарэсам". Пры гэтым выхад з ДАН на руку менавіта ЗША: захоўваючы магчымасць атрымання інфармацыі ад сваіх партнёраў па НАТА, якія не выйшлі з гэтага пагаднення, ён ліквідуе магчымасць кантролю над сваёй тэрыторыяй з боку Расіі. І хоць частка інфармацыі, якую атрымліваюць пры расійскіх аблётах, магчыма "зняць" пры дапамозе спадарожнікаў, паўната кантролю пры гэтым усё ж пагаршаецца.
Не можам выйграць - мяняем правілы?
Прыгледзеўшыся да таго, калі і якія дакладна дагаворы і пагадненні заключаліся і разрываліся, нельга не заўважыць заканамернасці: перамовы дасягалі поспеху тады, калі ЗША і іх саюзнікі адчайваліся атрымаць відавочную перавагу іншымі спосабамі, акрамя як пазбавіўшы СССР ці Расію магчымасці дамагчыся тэхнічнай перавагі. Але варта было амерыканцам вырвацца наперад - усё аддавалася прахам. Як было з ДРСМД.
Цяпер ідуць спробы забараніць праз ААН гіпергукавую зброю, у распрацоўцы якой ЗША адсталі ад Расіі, якая такой ужо валодае. І няма ні найменшых сумненняў у тым, што патрэба ў такой забароне пройдзе, як толькі ў Штатаў атрымаецца стварыць нешта падобнае ва ўласнай вытворчасці.
Усё гэта дзіўна нагадвае дзеянні джэнтльмена з анекдота, які, калі не можа выйграць, проста мяняе правілы гульні.
СНВ-3, ці рэшткі міжнароднай бяспекі
Сёння адзіны дзейны паміж Расіяй і ЗША дагавор у галіне абмежавання ўзбраенняў - гэта Дагавор аб скарачэнні стратэгічных наступальных узбраенняў (СНУ). І толькі яго падаўжэнне дапаможа пазбегнуць канчатковага развалу кантрольных механізмаў ў ракетна-ядзернай сферы.
"ЗША паслядоўна вядуць лінію на дэмантаж усёй існуючай сістэмы дагавораў па абмежаванні як звычайных, так і ядзерных узбраенняў. Пасля выхаду з ДРСМД цяпер ушчыльную абмяркоўваецца пытанне аб спыненні дзеяння дагавора СНВ-3 пасля 2021 года. І ў ЗША ўжо заяўляюць на розных узроўнях, што альбо Дагавор будзе спынены, таму што ён не выгадны Амерыцы, альбо Белы дом прапануе Расіі і Кітаю заключыць дагавор на новых умовах, больш выгадных Злучаным Штатам", -лічыць ваенны эксперт Барыс Рожын.
На думку Рожына, з-за такіх дзеянняў ЗША рэшткі сістэмы міжнароднай бяспекі могуць быць цалкам дэмантаваныя.
У сваю чаргу намеснік кіраўніка МЗС РФ Сяргей Рабкоў у ходзе Маскоўскай канферэнцыі па нераспаўсюджванні, якая адбылася ў пачатку лістапада, заявіў, што Расія вельмі занепакоеная сітуацыяй адносна Дагавора аб СНВ, тэрмін дзеяння якога мінае ў лютым 2021 года. Ён падкрэсліў: "У цяперашніх умовах падаўжэнне ДСНУ - гэта, мабыць, адзіны разумны крок, які б дазволіў не дапусціць канчатковай дэградацыі сітуацыі ў сферы стратэгічнай стабільнасці, пазбегнуць абвалу кантрольных механізмаў ў ракетна-ядзернай сферы і атрымаць час, каб падумаць над новымі метадамі кантролю над імі".