У Бабруйску аб Наталлі Варанцовай-Вельямінавай нагадваюць хіба што каштаны, якія растуць на вуліцы Сацыялістычнай. Яе хату ўжо даўно зраўнавалі з зямлёй. Затое калі праехаць за горад, можна ўбачыць сёе-тое цікавей.
На месцы дома адкрыўся загс
У бабруйчан той факт, што ў іх горадзе калісьці жыла ўнучка Пушкіна, здзіўлення не выклікае. Усім пра гэта распавядаюць з малых гадоў. А вось астатнія беларусы дзівяцца: "Як ўнучка Пушкіна? У Бабруйску? Ды добра! І што, прама яго родная ці далёкая?"
Бабруйчане могуць нават экскурсію па горадзе правесці. Вось тут, пакажуць яны на Палац шлюбу, стаяў яе дом. А калі яшчэ звярнуцца ў краязнаўчы музей, можна даведацца пра куды больш цікавыя падрабязнасці.
"На месцы Палаца грамадзянскіх абрадаў сапраўды знаходзіўся дом Наталлі Варанцовай-Вельямінавай - унучкі паэта Аляксандра Сяргеевіча Пушкіна. Яна ж была дачкой яго сына Аляксандра", - распавялі Sputnik у Бабруйскім краязнаўчым музеі.
"Калі быць дакладней, тут знаходзіўся аднапавярховы драўляны дом. Ён быў пабудаваны на пасаг Наталлі", - дадалі спецыялісты.
Ёсць у горадзе яшчэ адно месца, якое звязана з Наталляй. У некалькіх хвілінах хады ад Палаца грамадзянскіх абрадаў знаходзіцца былы Дом афіцэраў, а насупраць яго - жылая шматпавярхоўка. На яе месцы раней было два дамы, у якіх жылі дачкі Наталлі. Месца, кажуць, вельмі прыгожае. Каля дамоў стаялі разгалістыя вярбы, якіх ужо няма.
У горадзе таксама распавядаюць, што Наталля пасадзіла першыя каштаны на вуліцы Мураўёўскай (сёння Сацыялістычная). Гэтыя дрэвы высаджваюць тут да гэтага часу. Бабруйчане лічаць вуліцу адным з самых рамантычных месцаў у горадзе. Помніка Пушкіну ў Бабруйску няма. Затое ёсць вуліца ў яго гонар. Характэрна, што яна набыла сваю назву яшчэ да пераезду Наталлі.
Маёнтак яшчэ захаваўся
Як пушкінская спадчынніца апынулася на Бобруйшчыне? Тут жыў яе свёкар Аркадзь Варанцоў-Вельямінаў. Багаты па тых часах чалавек. У яго валоданні знаходзіліся за 12 000 дзесяцін зямлі Бабруйскага павета. Цяпер гэта частка тэрыторыі Мінскай і Магілёўскай абласцей.
У Бабруйску аб Наталлі да гэтага часу ходзяць легенды. Пра тое, якой прыгожай і цнатлівая яна была. Не грэбавала мець зносіны з сялянамі і, больш за тое, усяляк дапамагала ім.
Са сваім мужам Паўлам пазнаёмілася дзякуючы бацьку. Абодва служылі ў адным палку. Пасля вяселля маладыя жылі ў Казлова (цяпер Мічурынск), дзе ў іх неўзабаве нарадзілася дзіця. Але, пражыўшы зусім няшмат, яно памерла.
Па адной з версій, Наталля не змагла перажыць трагедыю. Таму муж і жонка вырашылі пакінуць Казлоў, пераехаўшы да свекру.
Спачатку сям'я засталася ў Бабруйску. А затым пасялілася ў маёнтку Вавулічы (цяпер вёска Дубоўка) у флігелі побач з домам, які пабудаваў Аркадзь Паўлавіч для сваёй сям'і яшчэ ў сярэдзіне XIX стагоддзя. Там, на прыродзе, Наталля і яе блізкія праводзілі ўсё лета, а ўзімку вярталіся ў Бабруйск.
Дарэчы, маёнтак у Дубоўцы захаваўся да гэтага часу. Цяпер ён закінуты, але ў савецкія гады, па расказах мясцовых, у ім размяшчаўся цукровы завод.
Магілу разбілі
На беларускай зямлі ў Наталлі нарадзіліся пяцёра дзяцей. Сям'я пражыла мірнае і шчаслівае жыццё. Муж абагаўляў Наталлю. І хоць па сваёй натуры ён быў запальчывым чалавекам, з ёй станавіўся далікатным і ціхім.
Таму, калі Наталля пайшла з жыцця, Варанцоў апынуўся разгубленым і страчаным. Здарылася гэта ў 1912 годзе. Наталля памерла ад запалення лёгкіх.
Магіла ўнучкі Пушкіна захавалася ў Цялушы. Як распавядаюць у музеі, першапачаткова тут быў усталяваны помнік з белага мармуру. Але пасля рэвалюцыі 1917 года ён быў разбураны. Ужо пасля вайны на гэтым месцы паставілі помнік з чорнага граніту. Побач з Наталляй ляжыць яе свёкар.
Пасля рэвалюцыі 1917 года лёс родных Наталлі склаўся трагічна. Як і ўсіх дваран, іх пазбавілі усёй маёмасці, а таксама ўсіх правоў.
Старэйшая дачка з'ехала разам з мужам у Курск. Там яны не маглі ўладкавацца нават дворнікамі. Муж і жонка да апошняга дня знаходзіліся ў галечы і памерлі адзін за адным ад інфаркту.
Муж Наталлі пераехаў у Кіеў, дзе таксама памёр ад інфаркту. Кажуць, што ён некаторы час праляжаў на вуліцы, пакуль да яго не падышлі мінакі.
Сярэдняя дачка засталася ў Бабруйску, дзе таксама моцна хварэла і мела патрэбу ў самым неабходным. У яе было двое сыноў. Каб яны не загінулі ад голаду, Соф'я была вымушана на час аддаць іх у дзіцячы дом.
"Соф'я прасіла, каб ёй прызначылі пенсію як нашчадку Пушкіна. Бо ў савецкі час да яго ставіліся з павагай. Пенсію прызначылі, але праз гады, калі яна з'ехала ў Маскву", - распавялі Sputnik у музеі.
Пераехаць Соф'і дапамаглі знаёмыя. У Маскве яна працавала ў дзіцячым садку і займалася грамадскай працай. Соф'я вельмі цікавілася гісторыяй свайго роду і рабіла ўсё, каб захаваць сувязі з усімі роднымі.
Дарэчы, яе сыны выраслі годнымі людзьмі. Абодва нашчадкі Пушкіна Аляксандр і Алег ваявалі на франтах Вялікай Айчыннай, дайшлі да Берліна.
Царква працуе
Пасёлак Цялуша замёр у чаканні вясны. У сырое надвор'е на яго маленькіх вулачках не сустрэць ні душы. Але нават у адзінай на ўсё сяло краме размовы пра Пушкіна не атрымліваецца.
"Унучка Пушкіна? Чула, што яна тут бывала, а жыла ў Дубоўцы. Ну і ўсё на гэтым... Вы ведаеце, я не мясцовая. Спытайце ў каго іншага", - адказвае маладая дзяўчына-прадавец.
І такія адказы нам давялося пачуць шмат разоў.
Насупраць крамы знаходзіцца Свята-Мікольскі храм. Стары будынак з чырвонай цэглы. Ён быў пабудаваны на грошы свёкра Наталлі Варанцовай-Вельямінавай. За храмам, ахінуўшыся ў снег, стаіць магіла ўнучкі Пушкіна.
У музеі тлумачаць: Наталля вельмі хацела дапамагчы сялянам. Таму ў Цялушы з'явіўся храм. Яна таксама дапамагла адкрыць школу для сельскіх дзяцей. Драўляны будынак не захаваўся. Але школа працуе. Пры ёй ёсць музей, які прысвечаны жыццю Наталлі Варанцовай-Вельямінавай.
Гэта ўсё, што звязана з ёй у Цялушы. Але ёсць яшчэ адзін цікавы факт. Пасёлак сам па сабе невялікі. У ім усяго шэсць вуліц, але адна з іх носіць імя Пушкіна.
"Вядома, жыхары Цялушы памятаюць, што ў нас жыла такая вядомая персона. Пра гэта мы расказваем сваім дзецям. Кожны год каля храма праводзіцца фестываль пушкінскай паэзіі. Але зразумейце, жыццё ідзе сваім парадкам. Людзі занятыя рашэннем асабістых праблем - тут не да гісторыі! Таму нешта сыходзіць, нешта забываецца", - растлумачыў жыхар Цялушы Анатоль.
Нашчадкі прыязджалі ў Бабруйск
Лёс раскідаў нашчадкаў Пушкіна па свеце. Большая частка з іх жыве ў расійскіх гарадах.
Сёй-той прыязджаў у Бабруйск, каб даведацца пра гісторыю свайго роду. У іх ліку - Ганна Варанцова-Вельямінава. Гэта праўнучка Наталлі. Ёй 75 гадоў, а жыве яна ў італьянскай Фларэнцыі.
"У 2010 годзе Ганна Георгіеўна была на канферэнцыі ў Мінску ў якасці перакладчыка. Яна вырашыла, што Бабруйск знаходзіцца недалёка, таму прыехала. Прыйшла ў наш музей. А ў нас ёсць экспазіцыя, якая прысвечана нашчадкам А. С. Пушкіна. Ганна разгаварылася з іншай наведвальніцай. Іх пачулі нашы супрацоўнікі. Так мы з ёй пазнаёміліся", - успамінаюць супрацоўнікі музея.
Праз год Ганна прыехала ў Бабруйск ужо са стрыечным братам, які жыве ў Францыі. Па водгуках, абодва адукаваныя і добра гавораць на рускай мове. Ганна скончыла Сарбону і працуе сінхронным перакладчыкам.
Вядома, што нашчадкі Пушкіна працуюць у самых розных сферах. Ёсць сярод іх журналіст, праграміст, эканаміст, хімік, якая займаецца даследаваннем хваробы Паркінсана...
А яшчэ гэтых людзей вылучае неверагодная адоранасць. Многія захопленыя творчасцю. У кагосьці талент выявіўся ўжо ў сталыя гады. Але вядома, што ні адзін нашчадак паэта не зарабляе творчасцю на жыццё.
Мой пра... дзядуля - Пушкін?
Пасля рэвалюцыі нашчадкаў Пушкіна не засталося на беларускай зямлі. Але нядаўна ў СМІ з'явілася інфармацыя, што ў Мар'інай Горцы жыве нібыта нашчадак паэта ў сёмым калене Мікіта Вешчагін. Нам удалося яго адшукаць.
Хлопцу 22 гады. Ён вучыцца ў Наваполацку на тэхніка-тэхнолага нафтагазапераапрацоўкі.
Свайго сваяцтва са знакамітым паэтам не адмаўляе, але прамых пацверджанняў не мае. Толькі ўскосныя. Ён распавёў, што, калі быў маленькім, з яго сям'ёй звязалася журналіст. Гэта было ў Архангельску, дзе Мікіта нарадзіўся. Рэпарцёр вывучала гісторыю сям'і Пушкіна і нават выпусціла кнігу.
Тады прагучала версія, што ён нашчадак па лініі старэйшай дачкі Наталлі Варанцовай-Вельямінавай. Гэта значыць Марыі Кліменка, якая з'ехала ў Курск пасля рэвалюцыі.
Праўда, афіцыйнага пацверджання сваяцтва з Пушкіным няма.
Хлопец з гэтай нагоды не занадта перажывае - жыве звычайным жыццём. Сустракаецца з сябрамі, ходзіць на пары. А яшчэ ў яго ёсць мэта - напісаць кнігу. Прызнаецца, што гэта фэнтэзі. Хацеў бы апублікавацца ў Расіі ці Польшчы.
Бацькі Мікіты да творчасці дачынення не маюць. Мама працуе касірам на чыгунцы ў Беларусі, бацька - міліцыянер. Увогуле, звычайная сям'я.
Многія сябры сцвярджаюць, што ў Мікіты ёсць падабенства са знакамітым продкам - яго профіль моцна нагадвае пушкінскія аўтапартрэты.
Пасляслоўе
У 2012 годзе Бабруйская епархія прапанавала кананізаваць Наталлю Варанцову-Вельямінаву. Святой яна так і не стала.
Але пра ўнучку паэта не забываюць. Пры мясцовай бібліятэцы імя Пушкіна створаны клуб, які аб'ядноўвае самых адданых прыхільнікаў вялікага вершапісца.
"А каб нашчадкі Пушкіна часцей прыязджалі ў Бабруйск..." - просяць у горадзе, па якім калісьці хадзіла пад каштанамі Наталля з роду Пушкіных.