Ідэю адкрыць алею памяці дырэктар аднаго з брэсцкіх рынкаў Наталля Ільніцкая пачала ўвасабляць яшчэ ў 2017 годзе. Прывезеныя з Польшчы помнікі салдатам Чырвонай Арміі брэстаўчанка ўсталёўвае ў пасёлку Мухавец пад Брэстам, побач з уласнай гасцініцай. Тут манументы збіраюць па частках і рэстаўруюць, а да бліжэйшага Дню Перамогі месца можа адкрыцца для ўсіх жадаючых.
"Вядома, ніхто не верыў, што ў нас штосьці атрымаецца"
Упершыню аб перавозцы помнікаў савецкім воінам брэстаўчанка Наталля Ільніцкая задумалася тры гады таму. Тады ў суседняй Польшчы некаторыя манументы вырашылі дэмантаваць. Наталля Емяльянаўна прызнаецца: даведалася пра гэта з навін і не стала мірыцца з такім стаўленнем да памяці салдат.
"Гэта мая выразная пазіцыя, а ваенная тэма мне вельмі блізкая. Мой бацька быў у партызанах, муж ваенны, я пятнаццаць гадоў працавала ў ваенгандлі ў Літве. Стала крыўдна за нашых салдат. Столькі людзей загінула, а помнікі не захоўваюцца", - кажа суразмоўца Sputnik.
Тады ж нарадзілася ідэя адкрыць алею памяці ў Мухаўцы недалёка ад Брэста. Часу, сіл і цярпення спатрэбілася нямала: прыйшлося звярнуцца ў МЗС, Міністэрства культуры, абласны і раённы выканкамы, каб атрымаць адабрэнне.
У 2017-м брэстаўчанка звярнулася і да польскага боку. Інстытут нацыянальнай памяці ідэю Наталлі Ільніцкі падтрымаў. Але так як пытанне было ў кампетэнцыі асобных ваяводстваў, прыйшлося звязвацца з кожнай мясцовай адміністрацыяй.
"Вядома, ніхто не верыў, што ў нас штосьці атрымаецца. Але райвыканкам дазволіў на нашай зямлі пад прыдарожны сэрвіс гэтым заняцца. Мы напісалі адзінаццаць лістоў у Польшчу. Прасілі аб перадачы помнікаў нам. І першую кампазіцыю атрымалі праз год пасля першага звароту" , - успамінае Наталля Емяльянаўна.
Перавозка першага помніка заняла так шмат часу па некалькіх прычынах. Трэба было не толькі весці шырокую перапіску. Прыйшлося ехаць на месца, шукаць помнік, ісці ў адміністрацыю ваяводства. Чакаць рашэння савета аб перадачы, заключаць дагавор, заказваць транспарт.
"За адным манументам прыйшлося ехаць аж пад Варшаву. Іншыя былі бліжэй да мяжы. Мы самі плацім мытныя пошліны. І ўсё гэта за кошт фірмы, нам ніхто не дапамагае, усё робім самі. Я рада, што актыўна дапамагае мой даўні сябар і аднадумца, грамадскі дзеяч з Польшчы Мар'ян Канопка ", - дадае Наталля Ільніцкая.
Сёння даставіць помнік з Польшчы да Мухаўца займае каля трох месяцаў. Такім чынам за два гады прапіску на алеі атрымалі ўжо 16 манументаў. Яшчэ тры кампазіцыі чакаюць адкрыцця межаў у Польшчы. Для іх ужо падрыхтаваны асобныя пастаменты, дзе пакуль высадзілі кветкі.
Помнікі аднаўлялі практычна з нуля
Прывезеныя ў Мухавец манументы збіралі літаральна па частках, па асобных элементам. Клапатлівыя рукі рэстаўратараў старанна чысцілі іх ад бруду і фарбы, удыхаючы новае жыццё ў сімвалы памяці.
"Вось гэты быў без нагі, без зброі, увесь заліты фарбай - дзе-нідзе яна да гэтага часу засталася. Гэты збіралі з пяці частак, шпатлявалі. Некаторыя з дробных кавалачкаў складвалі. Часам глядзелі і думалі: "Божа, як жа яго сабраць? Ці ўсё часткі аддалі, ці атрымаецца?"Але сабралі, усё атрымалася", - кажа суразмоўца агенцтва.
Асобную працу рэстаўратары правялі з таблічкамі на помніках. Некаторыя былі цалкам разбураныя, і інфармацыю на іх даводзілася аднаўляць з нуля. Балазе польскі бок аказваў садзейнічанне.
"Нам давалі фатаграфіі. Па іх было зразумела, дзе помнік стаяў і ў якім выглядзе. А мы па здымках іх ужо аднаўлялі. Ёсць яшчэ адзін польскі афіцэр, які так жа збірае кампазіцыі. Мы адзін манумент забралі, а ён кажа: "Як гэта вы так мяне апярэдзілі?"- распавядае Наталля Ільніцкая.
"Лепш бы дзіцячы сад пабудавалі"
Новае аблічча алея памяці ў Мухаўцы здабыла адносна нядаўна. Апошні помнік тут уўсталявалі ў першыя дні ліпеня. Разам з ветэранамі на тэрыторыі пасадзілі 300 туй і кветкі. Тут жа ўсталявалі танк і гармату - іх падарылі мясцовыя ўлады і прадстаўнікі сілавых структур.
Наталля Емяльянаўна распавядае: наперадзе яшчэ шмат працы. Трэба ўсталяваць плот, выбрукаваць дарожкі пліткай, пачаць будаўніцтва музея Вялікай Айчыннай побач з алеяй памяці.
"Для будучай экспазіцыі плануем выкупіць ваенныя значкі, сабраныя польскім калекцыянерам - дарэчы, афіцэрам", - кажа суразмоўца Sputnik.
Працы ў Мухаўцы кожны дзень набліжаюць адкрыццё новага мемарыяла. Але з-за пандэміі даводзіцца чакаць лепшых часоў. Увасабленне ідэі і фінансаванне, прызнаецца Наталля Ільніцкая, ляжаць на яе плячах. Але жанчына не здаецца: калі ўзялася за справу, ды яшчэ такое, - давядзі яе да ладу.
"Аднойчы нам прыйшоў ліст, маўляў, лепш бы дзіцячы сад пабудавалі. Толькі пра памяць таксама трэба клапаціцца. Аднойчы прыехала сям'я з Польшчы, дзе раней быў адзін з нашых помнікаў. Я прыйшла, а пад ім лампадка стаіць. Кранальна было..." - заўважае Наталля Емяльянаўна.
Водгукі паступалі і з Расіі, куды ў якасці падарунка адправіўся адзін адноўлены помнік. Тэлефанавалі з савета ветэранаў, прапаноўвалі выкупіць усю алею за любыя грошы, кажа стваральніца мемарыяла ў Мухаўцы.
"Але гэта не для зарабляння грошай - гэта для душы. Хочацца захаваць помнікі, захаваць памяць дзеля павагі да сябе і свайго мінулага. Дзеля выхавання моладзі. Мы хочам паказаць: быў такі час, і аб ім варта памятаць", - заключае суразмоўніца агенцтва.