Самі Бялынічы ў гэтыя дні нагадваюць адну вялікую будоўлю. У ранейшыя тлустыя гады гэта магло значыць толькі адно - падрыхтоўку да рэспубліканскіх "Дажынак". Цяпер падстава з пункту гледжання ўладаў куды больш празаічная, але статус мерапрыемства ўсё ж высокі.
Горад рыхтуецца ў верасні стаць пляцоўкай для святкавання Дня беларускага пісьменства. Гэта адна з падстаў успомніць, што менавіта беларусы першымі сярод усходніх славян абзавяліся сваім першадрукаром - Францыскам Скарынам. Прысутнасць на мерапрыемстве вышэйшых службовых асоб прадугледжвае адпаведны антураж.
Мілы гарадок у дэкарацыях моранага рэльефу выглядае як сапраўднае месца для шчаслівага жыцця сярэднестатыстычнага беларуса. Бялынічы паўсталі няхай і не на сямі пагорках, як Рым, але Ільінская гара, як мяркуюць мясцовыя жыхары, стала месцам нараджэння горада. Чаму маштабная будоўля на яе месцы выклікае здзіўленне ў гісторыкаў, разбіраўся карэспандэнт Sputnik Станіслаў Андросік.
Магіла без кадзіла - што вугальная яма
У мінулым годзе стала вядома аб планах настаяцеля Бялыніцкай царквы Сергія Маслава пабудаваць на Іллінскай гары капліцу. Праект прайшоў неабходныя ўзгадненні, але трэба было правесці археалагічныя даследаванні, таму што навукоўцы даўно ведалі, што на гэтым месцы былі могілкі. Зрэшты, ведалі пра гэта і мясцовыя жыхары, таму нядзіўна, што гэта было адзінае ўзвышша ў Бялынічах, дзе яшчэ не было нічога пабудавана.
"У снежні 2019 года мы пачалі работы на тэрыторыі дадзеных могілак. Заказчык, прытрымліваючыся літары закона, звярнуўся да нас, каб мы далі заключэнне аб наяўнасці або адсутнасці там археалагічных аб'ектаў", - распавёў навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі НАН Беларусі Аляксандр Вашанаў.
Паводле яго слоў, нягледзячы на тое, што старажытныя могілкі не мелі статусу ахоўнага помніка, ніякія будаўнічыя працы там весціся не маглі без нагляду археолагаў.
Аж да канца сакавіка бягучага года на Іллінскай гары праводзіліся археалагічныя даследаванні. Пляцоўка пад будучую капліцу была цалкам вывучана.
"Мы дастаткова доўга даследавалі гэтыя могілкі, і аказалася, што гэта шмат'ярусная пахаванне. Гэта значыць, што тут хавалі памерлых вельмі даўно. У некаторых месцах пахаванні ішлі проста пластамі", - растлумачыў гісторык.
Пры гэтым ён удакладніў, што ўсяго было выяўлена каля 200 пахаваных. У цяперашні час працягваецца антрапалагічная экспертыза. Дакладную колькасць пакуль назваць цяжка, таму што ў адной магіле часам аказвалася адразу некалькі пахаванняў.
Аляксандр Вашанаў адзначыў, што знойдзеныя ў ходзе работ прадметы дазваляюць датаваць могілкі XVII-XIX стагоддзямі, у прыватнасці, такі прамежак часу дазволілі ўсталяваць манеты, якія былі знойдзеныя.
Ільінская гара, такім чынам, з'яўляецца археалагічным аб'ектам згодна з беларускім заканадаўствам, таму што ўзрост пахаванняў перавышае 120 гадоў.
Усялякая магіла травой зарастае
Напрыканцы мая Інстытут гісторыі падрыхтаваў для праваслаўнага прыходу, які з'яўляецца заказчыкам работ, і мясцовых уладаў навуковае заключэнне аб выніках даследавання.
"У такіх дакументах мы заўсёды прапісваем, што працы могуць працягвацца, але ў выпадку выяўлення касцяных парэшткаў ці якіх-небудзь археалагічных аб'ектаў, неабходна абавязкова звярнуцца да археолагаў", - растлумачыў навуковы супрацоўнік.
Аляксандр Вашанаў успамінае, што пры правядзенні чарговага маніторынгу будаўніцтва капліцы ў Бялынічах на месцы ўзвядзення лесвіцы да яе проста ў паліцах пяску валяліся чалавечыя косткі і чарапы.
"Самае сумнае, што па стане костак можна было сказаць, што яны ляжаць там не адзін тыдзень. Таму што, калі косткі доўга ляжаць на сонцы, яны выбельваюцца", - канстатаваў ён.
Атрымліваецца, што протаіерэй Маслаў працягнуў чарговы этап будаўніцтва, але пасля выяўлення астанкаў пахаваных на старажытных могілках людзей не звярнуўся да спецыялістаў, што ўжо з'яўляецца парушэннем заканадаўства Беларусі.
Пасля гэтага Інстытут гісторыі падрыхтаваў афіцыйны запыт у Магілёўскі аблвыканкам і мясцовы райвыканкам.
Чужое сумленне - магіла
Праз дзве гадзіны дарогі з Мінска мы апынуліся ў Бялынічах, дзе жыццё цячэ сваім парадкам, нагадваючы аб мерным побыце правінцыі, дзе пра выбары прэзідэнта 9 жніўня, здаецца, і зусім не ўспамінаюць.
Пад'ехаць да Іллінскай гары, дзе будуецца капліца, не складана, таму што яна бачная, мабыць, адусюль. На старажытных могілках працуюць будаўнікі з мясцовага ПМК, меланхалічна разбіраюць апалубку пад лесвіцай, шліфуюць сцены капліцы, а на косткі, якімі пакрытая пляцоўка, здаецца, і зусім не звяртаюць увагі.
Каля суседняга дома сустракаем мясцовую жыхарку Ірыну, фатаграфавацца яна, праўда, адмаўляецца, як і ўсе жыхары Бялынічаў пасля.
"Тут шмат костак знайшлі. Бацюшка прыязджаў са сваім памочнікам. Яны іх збіралі і павезлі кудысьці, - распавяла жанчына. - Сама я туды глядзець нават баюся, у мяне дзіцяці тры гады".
Пасля гэтага адпраўляемся ў мясцовае РУУС, дзе нас сустракае дзяжурны афіцэр і просьба надзець маску і апрацаваць рукі дэзінфектарам (дзесьці каронавірус перамаглі, але пакуль, мабыць, толькі ў сталіцы).
Міліцыя ў Бялынічах аказваецца не ў курсе, што на Іллінскай гары з зямлі тырчаць косткі. Пасля тэлефоннай размовы з начальствам высвятляецца, што ніхто па гэтым факце да іх не звяртаўся, ды і пра вываз костак з могілак праваахоўнікі маленькага мястэчка не ведаюць нічога. Нам рэкамендавалі звярнуцца ў мясцовы Жылкамунгас.
Галоўны інжынер Мікалай Канкевіч адмаўляўся размаўляць, спасылаючыся на занятасць, але, пачуўшы, пра што гаворка, змог толькі коратка адказаць: "Мы пра гэта ўпершыню чуем і ніякія косткі нікуды не вывозілі".
Адпраўляемся пагаварыць з настаяцелем храма абраза Бялыніцкай Божай Маці протаіерэем Сергіем Маславым.
Праўда, высвятляецца, што на месцы святара няма і па тэлефоне ён гаварыць не можа. Пра гэта нам паведаміў яго памочнік - пасля размовы з Маславым па мабільным. Прадставіцца, дарэчы, ён адмовіўся.
Цэнтр Бялынічаў цяпер нагадвае ўдарную камсамольскую будоўлю, дзе ў броўнаўскім руху перамяшаныя тэхніка, будаўнікі і проста мінакі. Проста не верыцца, што яны могуць паспець навесці марафет у мястэчку да шостага верасня, таму што каля райвыканкама нават няма ганка, і, каб патрапіць унутр, трэба яго абыходзіць, ну ці пералазіць праз плот, як зрабілі мы з фатографам.
Пасля таго, як у аддзеле ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі сказалі, што таксама не ведаюць пра тое, што ўвесь схіл Іллінскай гары абсыпаны косткамі, дзівіцца таму, што ніхто не спыніў будоўлю, не прыходзіцца.
"Мы нічога пра гэта не ведаем, і святар нам не паведамляў. Інстытут гісторыі нам дасылаў афіцыйны ліст, што працы можна працягваць", - заявіла начальнік аддзела Іна Ігнатовіч.
У пацверджанне сваіх слоў яна дастала важкую папку з афіцыйнай перапіскай са сталічнымі навукоўцамі, і ліст хутка знайшоўся, але ў ім ужо знаёмая фармулёўка - "у выпадку выяўлення касцяных парэштак работы павінны быць спыненыя".
Намеснік старшыні райвыканкама, які курыруе архітэктуру і будаўніцтва, Дзмітрый Давыдаў, як аказалася, таксама не ў курсе, што адбываецца на будаўнічай пляцоўцы. Хтосьці мог бы гэтаму здзівіцца, але не мы.
Вузкія дзверы ў магілу
Напрыканцы мы вырашылі яшчэ раз пад'ехаць да капліцы, і, як аказалася, не дарэмна. Напярэдадні ў Бялынічах прайшоў моцны дождж, і зямля на зрэзаным бульдозерам схіле Іллінскай гары была вельмі вільготнай.
Пасля абеду, калі ўсе падсохла, там і тут сталі праступаць косткі, а каля парога будучай капліцы - і зусім фрагмент чэрапа. Зрэшты, мяркуючы па рэакцыі рабацяг з ПМК, гэта іх ужо мала здзіўляла.
На пытанне, што яны робяць з косткамі, якія так і вытыркаюць з зямлі, адзін з будаўнікоў прапанаваў пагаварыць з прарабам па тэлефоне.
Высветлілася, што будоўляй той камандуе ўсяго тры тыдні, але косткі збірае памочнік святара Віталь Вяргейчык (той самы, што не хацеў прадставіцца ля царквы). Усе яны захоўваюцца ў протаіерэя.
"Пасля таго, як будзе пабудавана капліца, святар іх з усёй пашанай перапахавае", - запэўніў прараб у тэлефоннай размове.
Першы ж запыт у пошукавіку паказвае, што памочнік святара Вяргейчык у нядаўнім мінулым займаў пасаду начальніка аддзела архітэктуры і будаўніцтва Бялыніцкага райвыканкама. Наўрад ці дасведчаны чыноўнік не знаёмы з беларускім заканадаўствам і не ў стане падказаць протаіерэю Маславу, што закон парушаць не варта, нават калі так паспешліва будуеш храм.
Мясцовыя чыноўнікі спяшаюцца правесці выбары прэзідэнта, а пасля кароткай перадышкі прыняць Дзень пісьменства, ім няма справы да будоўлі, якая ідзе з парушэннем закона.
Жаданне хутчэй пабудаваць, руйнуючы магілы сваіх продкаў, цяжка растлумачыць, але факт застаецца фактам. Пакуль на гары зіхаціць у промнях сонца новы зруб, каля яе падножжа бялеюць косткі. З якім пачуццём сюды будуць прыходзіць вернікі і падымацца па лесвіцы, выбудаванай-над старажытных пахаваннях, можна толькі ўявіць.