Танцы ў рукавіцах або гуканне вясны

Крыху болей за тыдзень, як мінулі Грамніцы, а ў прыродзе ўжо відаць вялікія змены. Удзень усё часцей скрозь хмары прабіваецца сінь неба і сонечны луч прымушае плакаць ледзяшы. Снегавая пярына пачала таяць і хутка знікне зусім, нарабіўшы навокал плюты. Усё гэта ў чарговы раз пераконвае ў справядлівасці народных назіранняў: "Да Грамніц не скідай з рук рукавіц, а як прайшлі Грамніцы – то ўжо не трэба рукавіцы".

Прыемна назіраць, як заварушылася вёска пасля зімовай спячкі. Як даўней, так і цяпер клопат у хлебароба адзін – сяло паціху пачынае рыхтавацца да сяўбы. Кажуць, што рупліваму гаспадару праца ў вочы лезе. Вядома ж, "хто любіць трудзіцца, таму без працы не сядзіцца". Хуткі надыход вясны гоніць селяніна з цёплай хаты і вымагае брацца за неадкладныя справы. "Няма чаго чакаць прынукі, калі работы поўны рукі!" (Я.Колас. Новая зямля.)

Усё яшчэ халоднае надвор’е вымагала цёпла апранацца і таму, накінуўшы на плечы світу, курту або кажушок не забываліся заткнуць за пояс скураныя або суконныя рукавіцы, так патрэбныя ў працы на марозе. На двары, ў полі і лесе іх чакаў цэлы шэраг абыдзённых спраў, характэрных для лютага.Трэба было адрамантаваць прылады працы, агледзець вазкі і вупраж, парупіцца аб садзе і пчолах. Запрэгшы ў санкі каня, выправіцца ў лес па дровы або сена і выканаць шэраг іншых спраў, якімі не будзе часу займацца да наступнай зімы. Жанчыны ж спяшаліся наткаць як мага болей палатна, бо здаўна праверана, што "марцоўскае сонца" выбяліць яго як найлепей. Працы хапала ўсім, а чым жа тым часам  жыла моладзь?

У фондах Літаратурнага музея М. Багдановіча захоўваецца экзэмпляр этнаграфічнага нарыса Адама Ягоравіча Багдановіча "Перажыткі старажытнага светасузірання ў беларусаў", які быў надрукаваны ў 1895 годзе ў Губернскай тыпаграфіі Гродна. Нарыс каштоўны тым, што ў ім змешчаны звесткі аб старажытных аграрных абрадах, якія паўплывалі на фарміраванне традыцыйнай культуры беларусаў. Этнограф і фалькларыст Адам Багдановіч сцвярджаў, што вясну гукалі даволі працяглы перыяд, які з часам значна скараціўся:

У вяснянках, пачутых этнографам у Барысаўскім павеце, моладзь дзякавала Богу за перажытую зіму і надыход цяпла, прасіла блаславення клікаць вясну ў добры час, ад якога будзе залежыць далейшы ход сяўбы.

Ад вясны ж чакалі збожжа, густой травы, кветак на вянкі дзяўчатам, "ясных дзянёчкаў і частых дажджочкаў":

Дарэчы гукалі вясну не толькі на лясных пагорках. Калі снягі былі глыбокія, то дзяўчаты забіраліся на стрэхі або азяроды, іншыя высокія месцы каля хат і адтуль спявалі. Гукалі як наймацней, каб вясна дакладна пачула і найхутчэй наблізіла цёплыя дзянёчкі. А пакуль у кожнай спявачкі меліся рукавічкі, якія пры першым гуканні вясны з рук не скідалі, таму што зімна яшчэ!

Рукавіцы, рукавічкі, рукаўкі, рукавачкі… – так у беларусаў прынята называць частку мужчынскага і жаночага адзення для аховы рук ад холаду. Шылі іх з аўчыны, сукна, вязалі з шарсцяных нітак з асобным размяшчэннем вялікага пальца. Часта гэтым займаліся асобныя майстры – рукавічнікі або рукавічніцы.

Сяляне пры гаспадарчых работах карысталіся  пераважна суконнымі і аўчыннымі рукавіцамі, а жыхары гарадоў і мястэчак вязанымі. Калі хтосьці не ўмеў пашыць або звязаць рукавіцы самастойна, то набыць іх было лёгка на кірмашы, у невялікіх галантэрэйных крамах і ў вандроўных купцоў, якія хадзілі па вёсках і гандлявалі ўсялякай патрэбнай дробяззю.

Вядома ж, кожны меў не адну пару рукавіц і да зімы іх пачыналі набываць загадзя. Так, каб падкрэсліць значную колькасць кавалераў у дзяўчыны жартуючы казалі: "Хлопцаў, як рукавіц".

Рукавіцы таксама атаясамліваліся з зімовымі халадамі. Калі зіма саступала лету, то казалі: "Прайшлі Грамніцы – скідвай рукавіцы". Калі ж лета паварочвала на зіму, то папярэджвалі: "Прыйшоў Іспас – гатуй рукаўкі ў запас".

Дарэчы, на поўначы Беларусі, у Гарадоцкім раёне нават існаваў імправізаваны танец "рукавіца", які выконвалі толькі дзяўчаты. Рухаючыся ў танцы яны імітавалі рухі дрывасека або вязанне рукавіц. Танец суправаджаўся прыпеўкай, якая, магчыма, і дала яму назву:

Беларускія загадкі загадкавыя самі па сабе. Яны настолькі  мудрагелістыя, што знайсці адгадку часам падаецца немагчымым. Адгадванне загадак заўсёды было выпрабаваннем кемлівасці, розуму, знаходлівасці.

Чаму яны такія засакрэчаныя? Адгадка крыецца ў самім жанры, іншасказальная форма твораў якога была абумоўлена жыццёвай неабходнасцю. На думку тагачасных людзей трэба было ўтаіць сапраўдныя назвы і свае намеры ад злых сіл і ворагаў.

Тэматычны змест і вобразнасць загадак звязаны з працоўнай дзейнасцю селяніна, яго гаспадаркай і побытам, сямейным жыццём, уяўленнямі аб раслінным і жывёльным свеце, грамадстве і інш. Калі гэтага не ведаць, то, пачуўшы загадкі, напрыклад, пра рукавіцы, сучаснаму чалавеку застаецца толькі паціснуць плячыма.

Загадка: "Шчупу, шчупу па галавішчу; ашчупаў мазгавішча, сунуў галыша" (адгадка: рукавіца на лаве, ашчупаў, шукаючы яе, і на голую руку надзеў).

Загадка: "Дзесяць братоў у дзве шкуры адзеты" (адгадка: рукі ў рукавіцах).

Дарэчы за правільныя здагаданкі на кірмашы давалі пернік або абаранак у якасці прызу і там жа можна было падзівіцца на дзявочы танец "рукавіца". Народны звычай гукаць вясну паціху адраджаецца. Па ўсёй Беларусі стала звыклым гукаць вясну не толькі ў вёсках, але і ў гарадскіх парках. Тут можна не толькі пачуць мілагучныя звонкія вяснянкі, але і далучыць да іх свой голас.

Цёплых вам дзянёчкаў!