"Сакавік – вада з гор, а рыбка з нор" або Дзень рыбалова

Дзяцінства – шчаслівая пара, бо ўсё, што адбываецца навокал, цікава. Нават дробныя падзеі надзейна асядаюць у памяці, каб час ад часу нагадваць пра сябе напрацягу астатняга жыцця. Вось і цяпер чамусьці ўзгадаліся бабуліны словы, якія яна прамаўляла, калі пачыналася вясна: "Мароз, мароз сем баб павёз, а восьмага дзеда, каб не еў хлеба!". Цікава, хто тыя бабы і куды іх мароз павёз? І хто той дзед, які любіць есці хлеб? Магчыма ва ўсім гэтым ёсць глыбокі сэнс, дагэтуль мне не вядомы.

Першы месяц вясны ў чарговы раз спраўдзіў справядлівасць народных метэаназіранняў. Пра ненадзейнае надвор’е ў сакавіку, калі дзённы плюс мяняецца ноччу на адчувальны мінус, у народзе казалі, што "сакавік снегам сее, а часам сонцам грэе". Злёгку марознае марцоўскае надвор’е вясновы настрой не сапсавала. Ва ўспамінах яшчэ жывы пах масленічных бліноў і гукальныя спевы дзяўчат на Саракі.

Пачаўся Вялікі пост, якому адмерана сорак восем дзён. Падчас яго вернікі першай справай імкнуцца праз учынкі і думкі зрабіць сябе і сваё асяроддзе лепшымі. Для гэтага стараюцца не асуджаць, не крыўдзіць і не крыўдзіцца, пазбягаць усялякіх сварак. Усе спяшаюцца да споведзі і, дарэчы, не толькі людзі! Ва Усходнім Палессі ў пачатку Вялікага посту, у Зборную суботу існаваў абрад "споведзі дзежкі".

У народнай культуры дзежка не толькі кухоннае начынне, ў якім расчыняюць цеста, вакол яе існаваў цэлы шэраг рытуалаў, прыкмет і забабонаў. Звязаная з выпечкай хлеба,  яна сімвалізавала дастатак і дабрабыт. Новую дзежку, прынесеную з кірмаша, "жанілі" са старой, нікому не пазычалі, хавалі ад чужых вачэй і, зрэшты рыхтавалі да "споведзі". Падчас абраду ачышчэння дзяжы яе мылі, накрывалі новым ручніком, падкурвалі асвечанымі ў царкве свечкамі і нават кідалі туды вугельчык. Пэўны час хлеб у ёй не расчынялі, бо лічылі што дзежцы цяжка будзе "ісці на споведзь", таксама казалі, што "дзяжа гавее". Бохан хлеба заўсёды атаясамліваецца ў мяне з татам і дзедам. Каб у хаце было хлебна менавіта яны,  гаспадары, прыціскаючы бохан да грудзей, кроілі тоўстымі лустамі духмяны хлеб да стала.

Як вядома хлеб "усяму галава". Мой дзед-селянін, каб добра наесціся, нават бульбу еў з хлебам. Казаў, што бульба – ежа пустая, а хлеб дае сілы, таму трэба ўсё есці з хлебам, маўляў "каб трывалей было". Пост прадугледжвае строгае ўтрыманне ад скаромных прадуктаў і страў з іх прыгатаваных. А гэта значыць, што малако, яйкі і мяса на час трэба адсунуць у бок.

Асабліва строгім, "шчырым" лічыўся першы тыдзень посту, калі нават алей ужываць забаранялася. Са скарынак аржанага хлеба на вадзе або бярозавіку рабўся квас, які быў асновай многіх посных страў. З хлеба і цыбулі гатавалі рулі, цуру або крышанку, мурцоўку і цюпку, у якія, каб разнастаіць гэтыя простыя стравы, дадавалі льняны, канапляны і зрэдку сланечнікавы алей.

Натуральна, што калісьці вясковыя мужчыны цяжэй перажывалі пост, бо ім даводзілася фізічна цяжка працаваць, і з гэтага асабліва гарачым было жаданне сярод посту з’есці  кавалак сала з хлебам і цыбуляй. Але даводзілася цярпліва трываць. Жанчыны пасціліся больш шчыра, стараліся захаваць да лета як найболей мясных прыпасаў і таму ад іх часта можна было пачуць сярдзітае:

Вядома ж, цяпер у сучасных гаспадароў няма такой харчовай залежнасці ад уласных прыпасаў, якая была калісьці. Амаль усе прадукты можна набыць у краме незалежна ад месца жыхарства. І ўсё ж вернікаў пост прымушае больш уважліва ставіцца да іх выбару.

У народнай  кухні немала пажыўных і смачных посных страў. Акрамя страў з хлеба ўжывалі мак у выглядзе макавага малачка, па-рознаму прыгатаваныя грыбы, разнастайную гародніну, свежую, салёную і сушаную рыбу, якой у вялікай колькасці гандлявалі на кірмашах. Ахвотна яе набывалі там, дзе паблізу не было вадаёмаў і ўжывалі для прыгатавання супоў і разнастайных тушанак з гародніны.

Асабліва цанілася рыба, сушаная на саломе, якую і цяпер працягваюць нарыхтоўваць і гатаваць старадаўнім спосабам у Брэсцкай вобласці. Жыхары вёскі Спорава, што ў Бярозаўскім раёне, узгадвалі, што калісьці такую рыбу не толькі прадавалі, але і мянялі на іншыя прадукты і зерне. Адмыслова высушаную ў  разагрэтай печы рыбу ў гэтай мясцовасці справядліва лічылі другім хлебам. Можа таму і цяпер дарагіх гасцей тут прынята сустракаць не мучным, а рыбным караваем.

У 2019 годзе традыцыя прыгатавання рыбы, сушанай у печы на саломе, і страў на яе аснове ў вёсках Здзітава, Пескі, Спорава, Хрыса Бярозаўскага раёна Брэсцкай вобласці атрымала статус нематэрыяльнай гісторыка-культурнай каштоўнасці. Дарэчы, дзякуючы гэтаму спосабу сушкі рыбы з дадаткам спецый, сама рыба набывае асаблівы смак. Стравы, прыгатаваныя на яе аснове, стварылі як бы касцяк асаблівай мясцовай кухні. У пошуках старадаўніх кулінарных рэцэптаў мне давялося наведаць вёску Спорава і не толькі пакаштаваць, але і запісаць некалькі цікавых мясцовых кулінарных рэцэптаў рыбных страў.

Любімая рыба вёскі – карась. Вясёлыя спораўцы сцвярджаюць, што "добраму рыбаку карасі самі ў вядро скачуць" і на беразе возера паставілі яму помнік. Здаецца, што ў Спорава жартуюць усе. Асабліва, калі заходзіць гаворка аб рыбе і рыбнай лоўлі. Так "рыбную юшку тут вараць проста ў возеры. Раскладаюць па берагах вакол яго вогнішчы, вада кіпіць і рыба такім чынам варыцца". "Рыбу ловяць не толькі мужыкі, але і бабы, прычым апошнія выключна ў фартухі". Калі ж гаворка заходзіць аб карасях, то суразмоўца абавязкова прадэкламуе:

Прапаную запячы карася так, як гэта робіць жыхарка вёскі Спорава Ніна Пашкевіч. У арыгінальным рэцэпце выкарыстоўваецца смятана, якую можна замяніць на алей або посны маянэз. Зрэшты, выбар за вамі. Спадзяюся і страва і рэцэпт прыйдуцца вам да спадобы!

З чаго гатаваць:                 

Як гатаваць. Карася пачысціць ад лускі, выдаліць вантробы, жабры, памыць, абсушыць, нацерці соллю і дробна пасечаным часнаком з усіх бакоў і ў сярэдзіне, пакінуць на 15-20 хвілін марынавацца.

Зрабіць фарш: абскрэбсці моркву, буйна нацерці на тарцы, дробна пасячы цыбулю, на падагрэтую патэльню ўліць алей і падсмажыць у ім амаль да гатоўнасці моркву і цыбулю, дадаць ікру і хутка размяць яе на патэльні, уставіць у печ на 3 хвіліны, каб ікра сцвярдзела і прыхапілася.

Выкласці начынку ў міску, дадаць шчопаць солі, адну сталовую лыжку смятаны, памяшаць. Начыніць фаршам рыбу, запаўняючы і адтуліны для жабраў, густа абмазаць смятанай, паставіць запякацца ў печ або духоўку на 30 хвілін.

Карася рэжуць на кавалкі і ядуць гарачым або халодным з варанай бульбай або хлебам.

Смачна есці і да сустрэчы!