Пехацінец Віця і сувязная Ліза: гісторыі двух ветэранаў

Віктар Нічыпаравіч Шайко - апошні з пакінутых у жывых франтавікоў ў беларускім мястэчку Мар'іна Горка. Яму 95 гадоў. Кожны год напярэдадні 9 траўня ён апранае афіцэрскі мундзір з медалямі і ордэнамі і сустракае гасцей.

Баявыя дзеянні Шайко правёў на Украіне і ў Польшчы, вызваляў Харкаў, Львоў і Сандамір. Удзельнічаў у танкавай бітве пад Прохараўкай, фарсіраваў Днепр, быў паранены.

Яго "калега па цэху" Лізавета Санько ў гады вайны настаўнічала - і адначасова была партызанскай сувязной. У гэтым годзе ёй споўніцца 100.

Sputnik наведаў ветэранаў і паслухаў іх гісторыі.

"Дасталося яму неслаба. Са слыхам з-за кантузіі, але ўспамінаць - успамінае", - кажа сын Віктара Нічыпаравіча, таксама Віктар.

Віктар Нічыпаравіч - беларус. Нарадзіўся ў Мсціслаўскім раёне на мяжы з Расіяй, а ў пачатку 30-х яго сям'я пераехала ў горад Горкій (цяпер - Ніжні Ноўгарад). З 14 гадоў ён працаваў на шкляным заводзе, рабіў трыплекснае шкло для танкаў. У 42-м, праз год пасля пачатку вайны, 17-гадовага хлапчука накіравалі ў Маршанскае пяхотнае вучылішча. Рыхтавалі на працягу года, і не давучыўшы, у 1943-м адправілі на Курскую бітву.

Свой першы бой малады сяржант прыняў пад Прохараўкай - найбуйнейшай танкавай бітве ў гісторыі вайны. Страты Чырвонай Арміі былі каласальнымі - не менш за 328 танкаў і 7 тысяч вайскоўцаў. Германія пазбавілася каля 70 танкаў і самаходных артылерыйскіх установак, а таксама 842 чалавек. Нягледзячы на ​​вялікія страты савецкіх войскаў, немцам не ўдалося захапіць Прохараўку, прарваць абарону і выйсці на аператыўны прастор.

Сяржант Шайко выжыў. Разам з войскамі ён рушыў на Украіну, дзе пад Кіевам фарсіраваў Днепр. Падчас пераправы яго паранілі. Зыходзячага крывёй байца эвакуіравалі ў шпіталь на левы бераг ракі ў Дарніцы, дзе ён праляжаў паўтара месяца. Пасля выздараўлення Віктар вярнуўся ў свой полк, быў камандзірам узвода аўтаматчыкаў.

"З баямі прайшоў Заходнюю Украіну, увайшоў у Польшчу. На Сандамірскім плацдарме (ліпень-жнівень 1944-го - Sputnik) падчас наступальнай аперацыі ў яго здарылася кантузія", - удакладняе сын ветэрана.

Увосень таго ж года выйшаў загад Сталіна - сяржантаў-камандзіраў узводаў, што засталіся ў жывых,сабраць і адправіць давучвацца ў вучылішча.

"Усім нам хацелася дайсці да Берліна, але загад ёсць загад - трэба ж выконваць", - падкрэслівае Віктар Нічыпаравіч.
У 1947-м ён скончыў вучылішча і застаўся служыць у Адэскай ваеннай акрузе на мяжы з Румыніяй. У канцы 40-х у СССР і Югаславіі абвастрыліся адносіны, і ў Румынію былі вылучаны савецкія войскі. Лакальны канфлікт ледзь не перарос ў сапраўдную вайну.

Тут ён пазнаёміўся са сваёй будучай жонкай Валянцінай, а ў 1950-м яны пажаніліся і засталіся ў Румыніі. Праз шэсць гадоў здарыўся венгерская путч, і Нічыпаравіч ў складзе абмежаванага кантынгенту трапіў у Будапешт.

"Па расказах бацькі, там дастаткова кровапралітныя былі баі. Палонных венгры практычна не бралі, а калі і бралі, то вешалі на ліхтарныя слупы і здзіралі скуру жыўцом. Страшна...", - кажа Віктар Віктаравіч.

Рэвалюцыя была падаўлена. Віктар Нічыпаравіч застаўся служыць у Венгрыі, затым вярнуўся ў Адэскую акругу і разам з сям'ёй асёў ў малдаўскім Ціраспалі. У 1972 годзе пайшоў у запас, да пенсіі працаваў у трэсце гідрамеханізацыі начальнікам аддзела кадраў.

Сын вучыўся ў Кіеве ў ваеннай акадэміі і па размеркаванні трапіў служыць у Беларускую ваенную акругу. Доўга камандаваў зенітна-ракетнай брыгадай ў Мар'інай Горцы, якая ў нулявых была расфармавана. У 1996-м Віктар Віктаравіч перавёз бацьку ў Беларусь - ужо вельмі той хацеў вярнуцца на радзіму.

Зараз у сям'і Шайко чатыры пакаленні вайскоўцаў: унук Алег - начальнік сувязі Паўночна-Заходняга аператыўнага камандавання сухапутных войскаў Беларусі, праўнук Ягор - скончыў Смаленскую акадэмію СПА.

Другі Мар'інагорскі ветэран, Лізавета Санько, вайну заспела ў Мінску падчас вучобы ў педвучылішчы. У чэрвені 1941-га ў яе ішлі выпускныя экзамены. Заставалася здаць апошні - але не паспела. Калі на Мінск быў першы налёт варожай авіяцыі, Ліза пешшу адправілася ў сваю вёску Бор Пухавіцкага раёна - там жылі брат і бацькі.

"Нас было шмат, я ішла з іншымі бежанцамі. Немцы з паветра бамбавалі шашы, чыгунку і горада. Да роднай вёскі ішлі цэлы тыдзень, стапталі ногі ў кроў", - успамінае тыя падзеі Лізавета Сямёнаўна.

Калі дзяўчына дабралася да Мар'інай Горкі, то ўбачыла, што ўвесь ваенны гарадок палаў ад нямецкіх бамбёжак. Неўзабаве фашысты заявіліся і ў вёску Бор. Камуністаў расстралялі, некаторых забралі на прымусовыя работы ў Германію. Хто паспеў схавацца, сталі партызанамі.

"Я ўладкавалася настаўніцай пачатковых класаў у суседняй вёсцы Скрыль. У канцы 1942-га да мяне прыйшоў чалавек з НКВД і прапанаваў супрацоўнічаць з партызанамі - быць сувязной. Я і пагадзілася. Хацелася, каб хутчэй гэты жах скончыўся", - кажа яна.

Народным мсціўцам яна дапамагала чым магла - адзеннем, харчаваннем, інфармацыяй, медыкаментамі, патронамі. Спачатку ў атрад імя Сталіна, які дзейнічаў у лясах Асіповіцкага раёна, а потым - і ў атрад "Бальшавік" у Гомельскай вобласці. Туды яна дастаўляла звесткі: як ходзяць эшалоны па чыгунцы, дзе размешчаны пасты, колькі варожых салдат у гарнізоне. Аднойчы нават па частках перанесла лясным апалчэнцам кулямёт - дзе ўзяла яго, Лізавета Сямёнаўна ўжо не памятае.

Пасля вайны яна два гады працавала ў Навасёлкаўскай сярэдняй школе, а затым да самай пенсіі выкладала ў 1-й школе Мар'інай Горкі. Узнагароджана ордэнам Айчыннай вайны I ступені і рознымі медалямі. У кастрычніку гэтага года ёй споўніцца 100 гадоў.