Любы танк - гэта металічная скрынка, у якой знаходзяцца жывыя людзі, адказвае на пытанне аб зручнасці легендарнай тэхнікі начальнік аддзела экскурсійнага абслугоўвання гісторыка-культурнага комплексу "Лінія Сталіна" Андрэй Трусаў. Галоўнае ў танку - гэта нават не яго тэхнічныя характарыстыкі, а зладжанасць экіпажа.
Зрэшты, на момант пачатку вайны і тэхнічныя характарыстыкі Т-34 былі уражальнымі.
Распрацоўкай займалася канструктарскае бюро Харкаўскага завода №183, кіраваў працэсам Міхаіл Кошкін. На новую машыну ўсталявалі дызельны танкавы рухавік, і гэта забяспечыла Т-34 яго асноўныя канкурэнтныя перавагі: праходнасць, рухомасць, высокую манеўранасць.
Сам Кошкін Т-34 у бою ўжо не ўбачыў. Вясной 1940 года яшчэ недапрацаваныя танкі, якія тады называліся Т-32, прайшлі ад Харкава да Масквы, каб паўстаць перад вышэйшым кіраўніцтвам СССР. Кошкін за час прабегу падарваў здароўе. Прастуда, ператамленне, пнеўманія - ён памёр за дзевяць месяцаў да пачатку вайны. У пахаванні Кошкіна ўдзельнічаў ўвесь Харкаўскі завод.
У 1940 годзе на заводзе выпусцілі 115 новых Т-34, а за першыя паўгода 1941-га - яшчэ больш за тысячу.
Новы танк пераўзыходзіў сваіх папярэднікаў, спалучаючы адначасова і трывалую браню, і хуткасць, і магутнае ўзбраенне. Перад пачаткам Вялікай Айчыннай вайны ад вытворчасці папярэднікаў Т-34, хуткаходных танкаў з больш лёгкай бранёй, адмовіліся. Да 1942 года іх працягвалі аднаўляць на танкарамонтнага заводах, але новых не выраблялі.
Трыццацьчацвёрку пераўзыходзілі многія нямецкія машыны ў манеўранасці, але часта перамога давалася цаной многіх жыццяў.
Сталінградская бітва - 1942 год. Танкі сыходзілі на палі бітваў літаральна з канвеера размешчанага тут жа Сталінградскага трактарнага завода.
Курская бітва - 1943 год. Савецкія танкавыя часткі разам з іншымі родамі войскаў здолелі спыніць нямецкі наступ, але страты былі велізарныя. Дакладная лічба загінулых не названа і сёння. Савецкія гісторыкі кажуць пра больш чым 500 тысяч забітых, параненых і палонных.
Расійскі гісторык Ігар Шмялёў падлічыў, што за 50 дзён баёў Чырвоная армія страціла ў бітвах больш за шэсць тысяч танкаў і самаходных артылерыйскіх установак. Страты Вермахта - каля паўтары тысячы танкаў.
1943-ы стаў пераломным для Т-34. Танк, якому не было роўных на пачатак вайны, сутыкнуўся з новымі нямецкімі супернікамі - цяжкімі танкамі "Тыгр" і "Пантэра".
Здавалася б магутнай 76-міліметровай гарматы, усталяванай на Т-34 у 1940 годзе, аказалася недастаткова. Браня новых нямецкіх танкаў не паддавалася, тады Т-34 вырашана было мадэрнізаваць - на яго ўсталявалі новую гармату, умацавалі браню. З'явілася вежка - зараз камандзіру экіпажа ня трэба было літаральна па пояс выбірацца з танка, каб вывучыць абстаноўку на поле бою.
Званне танкіста падчас вайны было ганаровым. Часцей за ўсё ў механікі бралі людзей, якія маюць навык кіравання гусенічнай тэхнікай - напрыклад, трактарыстаў. Былі і іншыя менш відавочныя патрабаванні - танкіст не павінен быць высокім, каб у выпадку неабходнасці ён мог хутка пакінуць машыну.
Але і з заканчэннем вайны Т-34 не быў спісаны з рахункаў. Ён удзельнічаў у вайсковых аперацыях па ўсім свеце - ад Кубы да В’етнама і Паўночнай Карэі. А ў некаторых афрыканскіх краінах, а таксама ў КНДР застаецца на ўзбраенні дагэтуль.
Аднак лепшае прымяненне, якое можна знайсці для Т-34, - пастамент. У Беларусі іх 43. З іх танк моўчкі нагадвае пра тых, хто павінен быў ісці ў бой, не вылічваючы крэпасць брані і магутнасць гарматы.
Глядзіце таксама: