"Прыйшла Першая Прачыстая – поле чыстае, Другая прыйшла - усю гародніну падняла"

У пачатку верасня "бабіна лета" квяцістым паўшоўкам лягло на плечы, пацешыўшы напаследак цяплом і сонцам. Але надышлі восеньскія халады і, зазірнуўшы ў народны каляндар, разумееш, што у прыроды ўсё па плану.

Сярэдзіна месяца багата адметнымі днямі, якія вызначалі пэўныя тэрміны земляных работ. Абапіраючыся на іх, земляроб планаваў сваё жыццё, у якім было месца не толькі для працы, але і для адпачынку. 21 верасня святкавалі Нараджэнне Прасвятой Багародзіцы або Другой Прачыстай. Да гэтага часу імкнуліся "выбраць" бульбу, моркву, буракі і іншую гародніну: "Прыйшла Першая Прачыстая – поле чыстае, Другая прыйшла - усю гародніну падняла".

З Другой Прачыстай заканчвалася асноўная пара сельскагаспадарчых клопатаў. У Гарадоцкім раёне, што на Віцебшчыне, з гэтай нагоды казалі: "На адну Прачыстую сачні пякі і грязна хадзі, а на другую Прачыстую бліны пякі і чыста хадзі".

Адзначалі, што паміж дзьвюма Прачыстымі адлятаюць гусі, буслы, жураўлі: "Бусел улетаіць разам з жоравам. Жораў першы ляціць, а патом гусі, а патом бусел. Сем’і павыгадуюць – дзяцей сваіх, абучуць іх лятаць... Каторы слабенькі, яны яго больш кормяць, каб ён акрэп... Бусел і гусі астанаўліваюцца і жыруюць, а жораў не, ён з места і да места ляціць, за то яны і падаюць".

На Першую і Другую Прачыстую па ўсёй Беларусі ладзілі кірмашы, дзе прадавалі гародніну і іншыя тавары. Гэта былі "вялікія ярмаркі", дзе можна было не толькі прадаць, набыць патрэбнае, але і павадзіць карагоды, патанцаваць.

Дарэчы ў Полацкім раёне танцы пасля кірмашоў наладжвалі ў "народных дамах", якія да 1914 года былі дзяржаўнымі і былі падобны да цяперашніх Дамоў культуры. Вось дзе была нагода для моладзі прыгледзець сабе пару!

Ад Другой Прачыстай пачыналася пара сватання і вяселляў. У Полацкім раёне гэты час называлі "нюхаўка і плюхаўка". Плюхаўка, гэта калі занадта ганарыстаму хлопцу не спадабалася ні адна з дзяўчат, і ён, плюнуўшы, сышоў з танцаў. А нюхаўка, гэта калі хлопец "вынюхаў" сабе "красівую ў эта ўрэмя".

Цікава, што ў Віцебскім Падзвінні па народных уяўленнях не ў Спасаўку, а паміж Прачыстымі павінна адбыцца Рабінавая ноч. Чакалі вялікую і небяспечную навальніцу з маланкамі і грымотамі, падчас якой выварочваліся з каранямі дрэвы і, часам, зносіла стрэхі з хат. Лічылася, што пасля гэтай ночы канчаецца лета, маўляў, "рабінавая ноч далжна праізайсці, а тады ўжо ціха будзець". "Рабінавай ноччу" называлі тут і першую шлюбную ноч маладых: "Ну, сягоні ў іх будзець рабінавая ноч, будуць абнімацца, цалавацца ўсю ноч".

Таксама завяршэннем лета лічылі і прысвятак Тадора, які адзначалі 24 верасня, следам за астранамічным восеньскім раўнадзенствам: "На Тадору ўсялякае лета канчаецца". Жанчыны пачыналі рыхтавацца да прадзіва і ткацтва, але перш збіраліся разам, каб дамовіцца, у якой хаце і па якіх днях можна будзе ладзіць "вячоркі" для моладзі. Сабраўшыся на гутарку, жанчыны, асабліва тыя, якія мелі дачок на выдані, наладжвалі пасядзелкі, спявалі і частаваліся смачнымі стравамі са свежай гародніны.

Прапаную вам стравы народнай кухні, якія раней заўсёды былі на стале нашых продкаў.

Як гатаваць. Свежыя грыбы зварыць, нарэзаць саломкай, абсмажыць на сале, дадаць смятану, соль, кроп, патушыць 5-10 хвілін. Калі няма свежых, бяруць сухія грыбы, якія загадзя замачваюць і робяць тое самае, што і са свежымі.

Бульбу абабраць, надраць на тарцы, дадаць растоплены тлушч, грыбы з цыбуляй перамяшаць. Падрыхтаваную масу выкласці ў гліняны гаршчок або чыгунок, змазаны тлушчам, накрыць крышкай і запячы ў гарачай духоўцы да ўтварэння залатой скарынкі каля гадзіны.

Як гатаваць. Бульбу зварыць у лупінах, абабраць, патаўчы пакуль гарачая. Дадаць муку, адно яйка, соль, старанна перамяшаць. Сфармаваць аладкі, распляскаць, на сярэдзіну пакласці начынку з тварагу, змяшанага з яйкам, краі зашчыпаць. Сачні ўкачаць у муку і абсмажыць з абодвух бакоў на вяршковым масле, у якое можна дадаць крыху алею.

Падаць гарачымі з растопленым маслам або смятанай.