Што адкрывалі ў Мінску да 7 лістапада: ад завода на Кастрычніцкай да паркаў

Да 10-годдзя Кастрычніцкай рэвалюцыі ў Мінску быў пабудаваны гарбарны завод "Бальшавік". Праўда, гарбарнае вытворчасць на ўскраіне Мінска па вуліцы Ляхаўка існавала і раней. Ужо ў 1895 годзе тут размяшчалася пяць невялікіх майстэрняў. Гаспадарамі іх былі Сальман, Дэн Імрат, Гольтберг і Рубін. У 1917-м на базе майстэрняў было створана чатыры дзяржаўныя прадпрыемствы і прафтэхшкола гарбароў.

Напрыканцы 1980-х гарбарны завод пераехаў у Гатава на новую прамысловую пляцоўку. А будынак на Кастрычніцкай стаў "здымацца" у кіно, а пазней засяляцца офісамі і кафэ.

Будынкі былога завода цяпер помнік архітэктуры і фармуюць аблічча любімай у мінчан Кастрычніцкай, якая ператварылася практычна ў арт-аб'ект і цэнтр культурнага жыцця. У былым "бальшавікі" размяшчаюцца кафэ "Лаўка", ENZO, піцэрыя Underdog, Галерэя сучаснага мастацтва "Ў", BurgerLab і іншыя.

Да 15-годдзя Кастрычніка 5 лістапада 1932 года ў Мінску была ўведзена ў эксплуатацыю першая ў Беларусі АТС ёмістасцю 6000 нумароў, выпушчаная Ленінградскім заводам "Чырвоная Зара". Станцыя была машыннай сістэмай, у якой злучэнні ўсталёўваліся пры дапамозе электрамагнітаў і зубчастых перадач. АТС размяшчалася на вуліцы Карла Маркса. Будынак станцыі быў моцна пашкоджаны ў вайну і пасля знесены.

Пасля вайны станцыю АТС змантавалі з трафейнага абсталявання "Сіменс" у спецыяльна падрыхтаваным памяшканні па вул. К. Маркса, 29. Дарэчы, у гэтым будынку былой Марыінскай жаночай гімназіі з 1939 года размяшчалася Дзяржаўная карцінная галерэя, якая налічвала больш за дзве тысячы ўнікальных экспанатаў і цалкам страчаных у Вялікую Айчынную.

7 лістапада 1933 года ўрачыста быў адкрыты помнік У. І. Леніну перад будынкам Дому ўраду. Праект архітэктара Іосіфа Лангбарда першапачаткова ўлічваў устаноўку помніка перад цэнтральным уваходам. Сяміметровы мінскі Ленін быў на момант адкрыцця адным з найбуйнейшых помнікаў падобнага роду ў СССР. Аўтар скульптуры - Мацвей Манізэра.

Пасля захопу Мінска фашыстамі помнік быў распілаваны і пераплаўлены, але пасля вайны, дзякуючы захаванай мадэлі, манумент аднавілі. І нават распад СССР не ссунуў Ільіча з пастамента.

У гэты ж дзень, 7 лістапада 1933 года, пачаў работу першы беларускі аэрапорт "Мінск". Першы пасажырскі рэйс быў ажыццёўлены на самалёце К-5, вядома ж, у Маскву. Першы будынак аэрапорта быў пабудаваны ў 30-х гадах, перажыў вайну і да 1957 года выконваў свае функцыі. Пасля быў перададзены пад ведамасную паліклініку авіятараў. Будынак захаваўся, праўда на пачатку 2000-х быў значна перабудаваны і сёння амаль непазнавальны. А на месцы гэтай круглай плошчы перад будынкам цяпер паркоўка.

Новы будынак аэравакзала па праекце архітэктараў Георгія Заборскага і Аляксандра Воінава адкрыўся ў студзені 1958-га. У год адкрыцця аэравакзала ў будынку на другім паверсе зарабіў і рэстаран, які стаў вельмі папулярным. У постсавецкія гады тут арганізоўвалі вяселлі, затым працавала "Аэракафэ". Цяпер будынак былога аэрапорта "Мінск-1" перададзены інвестару новага жылога комплексу "Мінск-мір" "Дана Астра" і будзе захаваны як архітэктурны помнік.

6 лістапада 1945 года быў заснаваны Мінскі матацыклетны і веласіпедны завод. Для будучага завода прыбыў эшалон з абсталяваннем, вывезеным з Германіі па дамове саюзніцкіх уладаў. Завод у Мінску быў размешчаны на месцы, дзе падчас вайны размяшчаўся танкарамонтны цэх групы армій Цэнтр.

Рабочыя Мінскага мотавелазавода збіраюць матацыкл МММВЗ-3 з сямейства "Мінск" - любімага ў многіх краінах свету. Першы матацыкл M1A быў выпушчаны ММВЗ ў 1951 годзе.
20 красавіка 2018 суд прызнаў ААТ "Мотавела" банкрутам.

Мінскі аўтамабільны завод быў заснаваны 9 жніўня 1944 года, аднак менавіта 7 лістапада 1944 года з канвеера сышла першая прадукцыя - мінскі Studebacker, сабраны з пастаўленых па ленд-лізу дэталяў.

А яшчэ праз тры гады, да 30-годдзя Вялікага Кастрычніка на МАЗе былі выпушчаны першыя асобнікі грузавікоў МАЗ-205, што абвясціла аб нараджэнні беларускага аўтамабілебудавання. На бакавінах капота грузавікоў з двух бакоў красавалася стылізаваная фігурка зубра, сімволікі Мінскага аўтазавода.

Урачыстае адкрыццё кінатэатра "Перамога", пабудаванага па праекце знакамітых архітэктараў Іосіфа Лангбарда і Міхаіла Бакланава, адбылося 7 лістапада 1950-га. Будынак узводзіўся адразу пасля Вялікай Айчыннай вайны, і пры яго будаўніцтве былі выкарыстаны часткі разбуранага бамбёжкамі клуба харчавікоў, які быў арганізаваны тут яшчэ ў 1929 годзе. У "Перамозе" працавала тры залы: вялікі зала - для паказу шырокафарматных фільмаў, малая - для хроніка-дакументальных карцін, а таксама летняя, якая працуе з мая па лістапад.

Кінатэатр "Перамога" - помнік архітэктуры ў стылі сталінскага ампіру. У 2017 годзе аб'ект зачынілі на рэканструкцыю, аднак працэс так і не пачаўся. Новы арандатар, нарэшце, знайшоўся на аўкцыёне ў кастрычніку 2019 года. У ходзе распачатай рэстаўрацыі павінны захавацца прызначэнне і найменне будынка, аўтэнтычны характар аздаблення фасадаў, памяшканняў, уваходнай групы, вестыбюля.

Да свята Кастрычніка 5 лістапада 1951 года ГУМ Мінска прыняў першых пакупнікоў - кіраўнікі рэспублікі, прадстаўнікі грамадскасці і прэсы. Для звычайных грамадзян ГУМ адчыніў дзверы 6 лістапада. Для пасляваенных людзей гэта была не крама, а палац гандлю. Гандлёвае абсталяванне было выканана з каштоўных парод дрэва, столі ўпрыгожвалі шыкоўныя люстры з лямпамі дзённага святла, на вокнах віселі шаўковыя гардзіны, падлогі былі паркетнымі.

У 1969 годзе Мінскі ГУМ увайшоў у лік першых савецкіх крамаў, якія ўкаранілі ў сябе метад самаабслугоўвання. Універмаг першым у горадзе арганізаваў школу-краму, стаў адным з родапачынальнікаў гэтай практыкі ў сістэме савецкага гандлю.

Галоўным архітэктарам мінскага ГУМа быў прыезджы Раман Гегарт. Менавіта ён зрабіў з фасада будынка твор мастацтва. Тады эпоха сталінскага ампіру падыходзіла да канца, і шматскладовыя архітэктурныя збудаванні неўзабаве змяняліся больш простымі формамі.

5 лістапада 1957 года прадстаўленнем новай экспазыцыі і Усебеларускай выстаўкі ўрачыста адкрыўся Дзяржаўны мастацкі музей БССР (так стала звацца былая Мастацкая галерэя, яна размяшчалася на Кірава, 29). Гэта было строгае і манументальнае рашэнне з масіўным фасадам, упрыгожаным скульптурнымі рэльефамі і алегорыямі "Жывапісу" (аўтар П. Белавусаў) і "Скульптуры" (аўтар С. Адашкевіч). Франтон вянчае скульптура А. Бембеля "Слава".

Наваселля музей чакаў восем гадоў. Будынак Бакланава стаў адным з першых музейных будынкаў у гісторыі савецкай архітэктуры. Мастацкі музей мог пахваліцца дзесяццю прасторнымі заламі, размешчанымі на двух паверхах, і змяшчальнай галерэяй. У 1993 годзе пачалося будаўніцтва новага корпуса музея - прыбудовы да асноўнага будынка.

Парк імя "40-годдзя Вялікага Кастрычніка" да гэтага часу захоўвае ўрачыстую дату ў сваёй назве. Ён размешчаны на беразе Свіслачы ў межах вуліц Ульянаўскай, Леніна, Смаленскай, Чырвонаармейскай. У апошні час больш вядомы дзякуючы збудаванай на яго тэрыторыі гасцініцы "Пекін". Хоць мае цікавую гісторыю: тут калісьці размяшчаўся мінскі іпадром і тут жа прайшоў партызанскі парад у ліпені 1944 года.

5 лістапада 1964 года расчыніў свае дзверы для пакупнікоў Цэнтральны ўнівермаг. Аб'ект будавалі шэсць гадоў. На былой ўскраіне Мінска, на месцы Камароўскага балота, расчыніў свае дзверы самы буйны ў рэспубліцы ўніверсальны магазін.

У ЦУМе адкрылі 7 аддзелаў: гаспадарчыя тавары, абутак, галантарэя і парфумерыя, тэкстыльны, культтавары, швейныя вырабы, трыкатаж. Гандлёвыя залы былі размешчаны на двух паверхах. Універмаг працаваў з 11:00 да 19:00 без абедзеннага перапынку, з выхадным днём - у чацвер.

Сваё другое нараджэнне ўнівермаг атрымаў у 1997 годзе пасля рэканструкцыі, якая вялася каля васьмі гадоў у складаных эканамічных умовах і без прыпынку гандлёвага працэсу. Праект на два паверхі прызналі памылкай і надбудавалі яшчэ 2 паверхі, акрамя таго, перарабілі і фасад і ўсе ўнутраныя памяшканні.

Парк імя 50-годдзя Вялікага Кастрычніка размешчаны каля МТЗ і стадыёна "Трактар" паміж вуліцай Даўгабродскай і Партызанскім праспектам. На момант адкрыцця ў 1967 годзе тут налічвалася 18 атракцыёнаў. Тут была адкрытая танцпляцоўка "Карчы", куды з'язджаліся моладзь з усяго горада. Некалькі гадоў таму тут праводзіліся музычныя фестывалі, а зараз ідзе рэканструкцыя.

На памяць аб юбілейных датах Вялікай Кастрычніцкай сацыялістычнай рэвалюцыі мінчанам засталіся аж тры паркі. Яшчэ адзін - трэці, парк імя "60-годдзя Вялікага Кастрычніка", размясціўся ў паўднёвай частцы горада ў Фрунзенскім раёне сталіцы.