Іван Міско: лёс паклікаў космас

Знакаміты скульптар пра сваё 90-годдзе з усмешкай кажа: "Вось і паўналецце наступіла". Хочацца дадаць – "творчае", бо любая праца майстра становіцца шэдэўрам.

У Івана Якімавіча спраўджваюцца ў апошні час даўнія мары. Мінск-скульптурны, напрыклад, яго стараннямі стаў касмічным, калі ў мікрараёне Малінаўка была ўстаноўлена 6-метровая стэла з партрэтамі Клімука, Кавалёнка і Навіцкага – герояў Савецкага Саюза, слаўных пакарыцеляў космасу. Сам народны мастак Беларусі, лаўрэат Дзяржпрэміі СССР і прэміі Саюзнай дзяржавы Іван Міско, і сёння не хавае радасці: "У горадзе Гагарыне ёсць сямейнае надмагілле першага касманаўта Планеты і яго скульптура, чым я ганаруся, а нядаўна там адкрылася выстава маіх работ. Гэта шыкоўны падарунак!".

У СМІ прайшла інфармацыя, што дырэкцыя Аб’яднанага мемарыяльнага музея-запаведніка Юрыя Аляксеевіча Гагарына, у гонар 90-годдзя Народнага мастака Беларусі Івана Якімавіча Міско, арганізавала выставу работ юбіляра, выкананых у выглядзе фота-планшэтаў. Гэта не толькі космас і касманаўты, але і сюжэты пра Беларусь і яе герояў, нават калі яны простыя людзі.

А так як майстэрня скульптара Міско – гэта частка Музея горада Мінска, то быў падпісаны дагавор аб супрацоўніцтве паміж гэтымі двума музеямі. Па сутнасці, гэта акт супрацоўніцтва двух брацкіх народаў. На закрыццё выставы запрошаны яе аўтар. Пройдзе яно ўрачыста, а Іван Якімавіч падорыць музею і гораду Гагарын памятны знак з назвай "Дзень-Ноч". Ён будзе зроблены ў граніце і прысвечаны ўсім касманаўтам, якія ляталі ў космас.

– Гэта змена ценю і сонца падчас палёту. Касманаўт як бы правальваецца ў апраметную цемру, падаючы ў чорную бездань невядомасці, і потым улятае ў паласу найярчэйшага сонечнага святла… Гэты стан перажылі толькі тыя, хто пабываў у космасе і больш ніхто.

– Ды гэта праўда. Памятаю той дзень, калі па радыё аб’явілі, што загінуў лётчык-касманаўт Юрый Аляксеевіч Гагарын. Нейкая неадольная сіла павяла мяне за сабой. Я не думаў, рукі і гліна былі нібы адзінае цэлае. Ні раней, ні потым са мною такога ўжо ніколі не было. На працягу сутак скульптурны партрэт Юрыя Гагарына быў гатовы. Мастацтвазнаўцы, а я тады працаваў у Мастацкім музеі, у адзін голас усклікнулі: "Усё! Больш нічога не рабі!". Потым, па тэхналогіі, перавёў партрэт у гіпс, і паставіў на тумбачку ва ўнутраным дворыку музея сушыцца на сонейку. І тут – пажар! Гарэла ўсё, а ў цэнтры быў гіпсавы бюст касманаўта. Ён абгарэў, закапціўся, але быў, што завецца, жывы, і яго можна было адрэстаўраваць, што я і зрабіў. Толькі вось усярэдзіне бюста захаваўся пах бяды, пах смерці, пах пажару. Калі маці Гагарына ўбачыла гэты партрэт сына і даведалася, што з ім здарылася, сказала так: "Гэтая праца павінна быць на радзіме Першага касманаўта планеты". І яна зараз там, устаноўленая ў галоўным музеі горада, пераназванага з Гжацка ў Гагарын. Гэта значыць, мая праца была прынята і ацэнена.

У сям’і касманаўтаў ёсць некалькі традыцый. Першая – трэба паехаць на радзіму Гагарына ў вёску Клушына і папіць вады з гагарынскай студні. Другая – паглядзець фільм "Белае сонца пустыні" і не важна, колькі разоў да таго ты яго бачыў. І трэцяя традыцыя, негалосная: перад палётам твой партрэт павінен вылепіць скульптар Міско. Калі ён гэтага не зробіць, дык і палёт можа не адбыцца.

– У прынцыпе, так магло быць, але я меў такі нюх, што ні разу не памыліўся! Казалі, што, калі Міско пачаў працаваць над партрэтам, значыць, дакладна паляціць менавіта ён. Таму працаваў або ў сябе ў гасцінічным нумары, або ў касманаўта дома. Ніхто не павінен быў ведаць пра гэта. Я быў засакрэчаным да немагчымасці. Памятаю, ляпіў, па-мойму, французскага касманаўта Жан-Лу Крэцьена. Пачалі працаваць на свежым паветры, але набеглі хмаркі, падзьмуў ветрык, лёгкі такі і нават цёплы, а Жан мне раптам кажа: "Пайшлі, Ваня, у майстэрню, баюся прастудзіцца, а мне праз два тыдні на Байканур ляцець". Баяліся за сваё здароўе, хоць былі самыя здаровыя людзі на планеце. Ды і хрышчоныя ўсе былі, і маліліся, праўда, нашы не афішыравалі гэта.

– Тут тайны няма. Мяне пазнаёмілі з Клімуком, калі ён стаў двойчы Героем Савецкага Саюза. Трэба было ставіць бюст на радзіме героя. Вось я і стаў ляпіць гэты бюст. Майстэрні яшчэ не было, і першы пластычны накід я рабіў проста ў мастацкім музеі. Ён мяне тады і запрасіў у госці, у Зорны гарадок. Па сутнасці, Зорны стаў маім домам і майстэрняй. Потым Клімук пазнаёміў з тымі касманаўтамі, якія толькі рыхтаваліся ляцець у космас. Тады ажыццяўлялася праграма "Интеркосмос", гэта значыць рыхтаваліся да палёту палякі, чэхі, балгары, венгры, французы і гэтак далей. Я захварэў на космас на ўсё жыццё.

– Вы ніколі не задумваліся аб поціску рукі? Ёсць рукі, да якіх, паціснуўшы іх аднойчы, больш дакранацца не хочацца: млявыя, аморфныя, нежывыя. Да мяне нядаўна ў майстэрню зайшоў хлопец: малады, прыгожы, мэтанакіраваны. Я гэта ўсё прачытаў па руцэ, што была як сціснутая спружына, у якой адчувалася магутная энергія. Потым аказалася, што ён прайшоў беларускі адбор у атрад касманаўтаў і неўзабаве адправіцца ў "Зорны гарадок", ужо трэніравацца ў ЦПК.

– Усё будзе, не хвалюйцеся. Думаць трэба аб глабальным, напрыклад, аб тым, якія будуць поціскі рук нашых касманаўтаў з… іншапланецянамі? Так-так, не дзівіцеся, рана ці позна ўсё спраўдзіцца. Больш за тое, я ўжо гэта прадставіў і пачаў працаваць над серыяй сюжэтаў на гэтую тэму.

– У мяне ёсць няўхільны прынцып: ніколі няскончаную працу нікому не паказваць, бо нічога талковага тады не выйдзе. І асабліва дзівіцца не трэба, бо ўсё пытанне толькі ў тэхналогіі, а навука развіваецца сёння вельмі хутка. Так што сустрэча з незямнымі цывілізацыямі абавязкова будзе. Я ў гэта веру!