Там вяршылася гісторыя: 80 гадоў таму скончылася Тэгеранская канферэнцыя

Тэгеранская канферэнцыя – адна з найбуйнейшых дыпламатычных падзей Другой сусветнай вайны. Лідары "Вялікай тройкі" на гэтай сустрэчы прынялі найважнейшыя рашэнні, якія вызначылі не толькі ход Другой сусветнай вайны, але і развіццё пасляваеннага свету.

Акрамя старшыні Саўнаркама СССР Іосіфа Сталіна, прэзідэнта ЗША Франкліна Рузвельта і прэм’ер-міністра Вялікабрытаніі Уінстана Чэрчыля ў ёй таксама прынялі ўдзел міністры замежных спраў, палітычныя і ваенныя саветнікі.

Выбар месца сустрэчы

Тэгеранская канферэнцыя была арганізавана на найвышэйшым узроўні бяспекі і максімальна магчымым узроўні камфорту.

Месца канферэнцыі – Тэгеран – вызначыў Іосіф Сталін. Чэрчыль прывык вырашаць ваенна-палітычныя задачы ў сябе ў Лондане, дзе знаходзіліся многія эмігранцкія ўрады, або ў Каіры, дзе была буйная групоўка англійскіх войск, і хацеў бы сустрэцца на Блізкім Усходзе. Рузвельту была б зручней Паўночная Афрыка. Тэгеран абодвум падабаўся найменш.

Аднак франтавыя поспехі Чырвонай арміі дазвалялі Сталіну дыктаваць умовы, а ў Тэгерана было шмат пераваг. Па-першае, туды ўсяго некалькі гадзін палёту з Баку, што спрашчала дарогу і дазваляла хутка вярнуцца ў СССР у выпадку абвастрэння абстаноўкі. Па-другое, у Іране (і ў Тэгеране, у прыватнасці) была буйная групоўка савецкіх войск.

Нарэшце, па-трэцяе, савецкае пасольства ў Тэгеране было добра ўладкавана і знаходзілася побач з брытанскім. Амерыканскае пасольства знаходзілася ва ўскраінным раёне. Такое размяшчэнне дазваляла запрасіць дэлегацыю ЗША і асабіста Рузвельта размясціцца ў савецкім пасольстве, і такім чынам гарантаваць бяспеку "Вялікай тройцы". Што і было зроблена.

Як раз там, у Тэгеране, у амерыканскага і савецкага лідараў устанавіліся сяброўскія адносіны, якія яны падтрымлівалі да самай смерці Рузвельта 12 красавіка 1945 года. А вось адносіны з Чэрчылем у савецкага лідара былі нацягнутыя.

Меры бяспекі прымаліся нездарма: падчас Тэгеранскай канферэнцыі савецкія разведчыкі Гоар і Геворк Варданян (псеўданімы "Аніта" і "Анры") прадухілілі аперацыю Абвера "Доўгі скачок" па фізічным знішчэнні лідараў саюзных дзяржаў.

Меч Сталінграда

Падчас Тэгеранскай канферэнцыі адбылася афіцыйная ўрачыстая цырымонія, падчас якой Чэрчыль уручыў Сталіну ад імя караля і англійскага народа вялікі двухручны меч – даніну павагі героям і гераіням легендарнага Сталінграда.

На лязе мяча выгравіраваны надпіс: "Падарунак караля Георга VI людзям са стальнымі сэрцамі – грамадзянам Сталінграда – у знак павагі да іх англійскага народа".

Сын Рузвельта, які прысутнічаў на Тэгеранскай канферэнцыі, так апісваў гэты момант: "Чэрчыль прыняў меч з рук англійскага афіцэра, павярнуўся і перадаў яго маршалу, ззаду якога стаяла ганаровая варта чырвонаармейцаў-аўтаматчыкаў. Наступіла паўза. Маршал павольна абышоў вакол стала, працягнуў яму меч для агляду. Чэрчыль трымаў ножны, а бацька дастаў з іх 50-цалёвы клінок з загартаванай сталі. "Сапраўды, у іх стальныя сэрцы", - ціха сказаў бацька".

Вынікі канферэнцыі

Найважнейшым вынікам Тэгеранскай канферэнцыі сталі канчатковае вырашэнне пытання аб адкрыцці другога фронту ў Заходняй Еўропе і дамоўленасць аб тым, што англа-амерыканскія войскі высадзяцца ў колькасці 35 дывізій на паўночным захадзе Францыі ў маі 1944 года, а таксама што гэтую аперацыю падтрымаюць высадкай войск у Паўднёвай Францыі. Сталін у сваю чаргу заявіў, што савецкія войскі прыкладна ў гэты ж час распачнуць наступленне, каб прадухіліць перакідку германскіх сіл з усходняга на заходні фронт.

Гэта найважнейшае рашэнне было зафіксавана ў сакрэтным пагадненні, у якім меўся таксама не менш важны пункт: "Канферэнцыя… пагадзілася, што ваенныя штабы трох дзяржаў павінны з гэтага часу трымаць цесны кантакт адзін з адным у дачыненні да будучых аперацый у Еўропе".

У ходзе дыскусіі аб адкрыцці другога фронту Сталін заявіў аб тым, што СССР гатоў пасля капітуляцыі Германіі ўступіць у вайну з Японіяй, нягледзячы на наяўнасць дагавора аб нейтралітэце з гэтай краінай.

Акрамя таго, на Тэгеранскай канферэнцыі было ў цэлым узгоднена рашэнне аб перадачы Кёнігсберга (цяпер Калінінград) СССР. Таксама ў Тэгеране была дасягнута і папярэдняя дамоўленасць аб устанаўленні меж Польшчы па "лініі Керзона" 1920 года на ўсходзе і па рацэ Одэр (Одра) на захадзе. Такім чынам, тэрыторыі Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі прызнавалася за СССР.

1 / 10

Тэгеранская канферэнцыя, 28 лістапада – 1 снежня 1943 года. Злева направа: старшыня ДКА, генеральны сакратар ЦК ВКП(б), старшыня СНК СССР Іосіф Сталін, прэзідэнт ЗША Франклін Рузвельт, прэм’ер-міністр Вялікабрытаніі Уінстан Чэрчыль.

2 / 10

Прэм’ер-міністр Вялікабрытаніі Уінстан Чэрчыль сустракаецца з індыйскімі сікхскімі афіцэрамі гвардыі ў Тэгеране, Іран, 28 лістапада 1943 года.

3 / 10

Іосіф Сталін прамаўляе тост на вечары з нагоды 69-годдзя Чэрчыля ў Тэгеране, Іран, 30 лістапада 1943 года.

4 / 10

Прэм’ер-міністр ад імя караля Вялікабрытаніі Георга VI уручае меч Сталінграда (узнагародны меч, упрыгожаны каштоўнымі металамі і камянямі, выкаваны па спецыяльным указе караля Вялікабрытаніі Георга VI у знак захаплення брытанскага народа мужнасцю, праяўленай савецкімі абаронцамі Сталінграда) сталінградцам у зале пасяджэнняў расійскага пасольства ў Тэгеране.

5 / 10

Прэм’ер-міністр Вялікабрытаніі Уінстан Чэрчыль у каракулевым капелюшы, падораным яму брытанскім аддзелам прэсы ў гонар яго 69-годдзя.

6 / 10

Тэгеранская канферэнцыя, 29 лістапада 1943 г. І. Сталін, Ф. Рузвельт, У. Чэрчыль пазіруюць фатографам.

7 / 10

Іосіф Сталін і Франклін Дэлана Рузвельт на Тэгеранскай канферэнцыі, 1 снежня 1943 г.

8 / 10

Дэлегацыі каля савецкага пасольства ў Тэгеране.

Злева направа: невядомы брытанскі афіцэр; начальнік штаба ЗША генерал Джордж К. Маршал паціскае руку паслу Вялікабрытаніі ў СССР сэру Арчыбальду Кларку Керу, член амерыканскай дэлегацыі Гары Л. Гопкінс, перакладчык Сталіна Валянцін Беражкоў, старшыня СНК СССР Іосіф Сталін, міністр замежных спраў Вячаслаў Молатаў, старшыня камісіі па пытаннях перамір’я маршал Клімент Варашылаў.

9 / 10

Франклін Рузвельт, Уінстан Чэрчыль і Іосіф Сталін на званым абедзе, які адбыўся ў віктарыянскай гасцінай брытанскай місіі ў Тэгеране, у Іране, з нагоды 69-годдзя Уінстана Чэрчыля 30 лістапада 1943 года.

10 / 10

Маршал Клімент Варашылаў паказвае меч Сталінграда прэзідэнту ЗША Франкліну Рузвельту ў канферэнц-зале савецкай місіі ў Тэгеране, Іран.

>>> Хочаце яшчэ больш актуальных і цікавых навін – падпісвайцеся на Telegram-канал Sputnik Беларусь, чытайце нас у Дзэн, а таксама сачыце за намі ў сацсетках "Одноклассники" і "ВКонтакте"

Таксама на Sputnik:

Вызваленне Данбаса 80 гадоў таму: гісторыя ў фатаграфіях

80 гадоў таму завяршылася Курская бітва – унікальныя фота з архіва

Як пачыналася савецкае фота: знакавыя працы Макса Альперта