Гісторыя ў 90 гадоў: сакрэты і дасягненні Прэзідэнцкай бібліятэкі Беларусі

Прэзідэнцкай бібліятэцы Беларусі 10 снежня 2023 года спаўняецца 90 гадоў. Гэта адна са старэйшых бібліятэк краіны, якая абслугоўвае ўсю вертыкаль улады, хаця яе чытачом можа стаць звычайны студэнт. Гісторыя бібліятэкі цесна звязана з Домам урада, і за ўвесь час свайго існавання яна ні разу не мяняла адрас – вул. Савецкая, 11.

Супрацоўнікі бібліятэкі паказалі карэспандэнту Sputnik Тамары Бяляевай, дзе рыхтуюць штодзённыя агляды прэсы для кіраўніка дзяржавы, як аблічбоўваюць рэдкія рукапісныя кнігі, а таксама – але гэта зусім па сакрэце – дзе чытачы робяць атмасферныя сэлфі.

Асаблівасць Прэзідэнцкай бібліятэкі Беларусі ў тым, што на працягу ўсіх 90 гадоў яе галоўным і асноўным напрамкам з’яўляецца абслугоўванне дзяржаўных органаў улады, расказвае загадчыца аддзелам інфармацыйна-аналітычнай работы ўстановы Кіра Самавольцава.

У прыватнасці, менавіта тут, у аддзеле інфармацыйна-аналітычнай работы, складаюцца агляды прэсы, якія кожную раніцу кладуцца на стол вышэйшым службовым асобам краіны, падкрэсліла субяседнік.

Аддзел пачынае сваю працу ў 7:30 і на працягу некалькіх гадзін рыхтуе аператыўную аглядную інфармацыю па тэмах палітыкі і эканомікі.

"Адсочваем з усіх крыніц інфармацыю – друкаваных, электронных, выкарыстоўваем базы даных нашых расійскіх калег – што яны пішуць пра Беларусь. А гэта ж вельмі важна для нашых дзяржаўных служачых", - адзначае Кіра Самавольцава.

Пры гэтым яна не хавае – для таго, каб у беларускага істэблішменту была поўная карціна таго, што пішуць пра краіну, у агляды заўсёды ўключаецца інфармацыя з недзяржаўных СМІ.

Акрамя таго, у Прэзідэнцкай бібліятэцы фарміруецца банк даных аб дзейнасці кіраўніка дзяржавы. Туды з 1994 года ўключаецца інфармацыя з афіцыйных крыніц Беларусі, краін блізкага і далёкага замежжа.

Нягледзячы на ​​тое, што Прэзідэнцкая бібліятэка працуе як інфармацыйна-аналітычны цэнтр для органаў улады і кіравання, запісацца ў яе можа любы жадаючы, каму споўнілася 16 гадоў. Галоўнае – мець на руках пашпарт.

Яна адзначае, што да 1994 года Прэзідэнцкая бібліятэка называлася Урадавай і заўсёды была агульнадаступнай бібліятэкай.

"Да нас хадзілі і ў той час, і зараз ходзіць шмат студэнтаў, аспірантаў, звычайных мінчан. Бо мы выпісваем вялікую колькасць перыядычных выданняў – больш за тысячу", - кажа спецыяліст.

На сёння, паводле яе слоў, у фондзе бібліятэкі каля 1,5 мільёна толькі друкаваных выданняў, плюс вялізная колькасць баз даных. Вядома, гэта і выданні, якія датычацца эканомікі, права, палітыкі і дзяржаўнага кіравання, дадае галоўны маркетолаг бібліятэкі і паказвае на стэлажы.

Развянчаўшы ходкі міф аб тым, што Прэзідэнцкая бібліятэка толькі для кіраўнікоў, чыноўнікаў і навукоўцаў, Юлія Сярмяжка звярнула ўвагу і на значную колькасць пенсіянераў сярод абанентаў, прычым ёсць і ганаровыя чытачы.

Такі статус прадугледжвае дастаўку кніг дамоў, але ў асноўным ганаровыя чытачы імкнуцца прыйсці ў бібліятэку самі, і гэта для іх як своеасаблівы стымул да жыцця, гаворыць яна.

Сярод іх ёсць і тыя, хто аказаўся тут яшчэ ў далёкія 50-я гады мінулага стагоддзя, будучы студэнтам.

На момант нашага рэпартажу ў чытальнай зале з’явіўся прадстаўнічы мужчына ў цёмна-сінім касцюме – Аляксей Вітальевіч Лапшын. Ён амаль равеснік бібліятэкі і яе абанент з 1965 года.

Аказалася, што Аляксей Вітальевіч раней працаваў у пракуратуры.

І дадае, што ў Прэзідэнцкую бібліятэку ходзіць не з-за яе статусу, а па звычцы. Бо ён працаваў у пракуратуры, калі нагляднае ведамства яшчэ размяшчалася ў Доме ўрада, і самая блізкая бібліятэка была менавіта гэтая.

Прэзідэнцкая бібліятэка – адна з найважнейшых бібліятэк краіны, і ў ёй актыўна развіваюцца інфармацыйныя тэхналогіі.

Як падкрэсліла загадчыца аддзела фарміравання электроннай бібліятэкі Вольга Журомская, стварэнне нацыянальнай электроннай бібліятэкі садзейнічае аператыўнасці і даступнасці атрымання інфармацыі.

У прыватнасці, бібліятэка праводзіць маштабную работу па пераводу ў лічбавы від помнікаў духоўнай спадчыны. Напрыклад, цяпер ідзе стварэнне банка даных свяшчэнных пісанняў асноўных рэлігійных канфесій Беларусі.

Яна тлумачыць, што ў Прэзідэнцкай бібліятэкі ёсць пагадненні з БПЦ, з Мінскай саборнай мячэццю, і нядаўна сюды былі перададзены рукапісныя Кетабы, Рамаілы, Караны для аблічбоўкі.

Паводле яе слоў, аблічбоўка праводзіцца на абсталяванні расійскай і японскай вытворчасці, а пры працы выкарыстоўваецца партатыўны сканер, каб не падвяргаць старыя выданні лішні раз зносу.

Прэзідэнцкая бібліятэка рэалізуе яшчэ адзін цікавы праект – з "Беларусьфільмам". Ідзе праца па аблічбоўцы фатаграфій і картатэкі савецкіх акцёраў, якія ў розныя гады здымаліся на кінастудыі.

На момант рэпартажу на стале ляжалі акцёрскія карты зорак савецкага кіно – Таццяны Даронінай, Наталлі Белахвосцікавай, Міхаіла Пугаўкіна, Наталлі Бандарчук, Наталлі Селязнёвай і іншых.

Як вялікі сучасны "арганізм" Прэзідэнцкая бібліятэка не можа існаваць без электроннага каталога ўсёй перыёдыкі.

"У бібліятэку паступаюць газеты, часопісы – і беларускія, і замежныя. А каб чытач змог іх знайсці, усе артыкулы ўводзяцца ў электронны каталог", - расказала загадчыца аддзела інфармацыйных рэсурсаў Ірына Андрушэнка.

Яна з гонарам адзначае, што аддзел аблічбаваў ужо ўсе прынятыя ў краіне законы амаль за 80 гадоў.

Электронная база законаў выстаўлена лакальна, а ў адкрытым доступе з’явіліся ўсе законы з 1950 да 1990 года. Можна нават знайсці закон аб узнагароджанні той ці іншай асобы, дадала бібліёграф.

Не менш унікальная яшчэ адна база, сабраная супрацоўнікамі аддзела інфармацыйных рэсурсаў. Гэта банк даных аб дзяржаўных і палітычных дзеячах перыяду з 1918-га і да канца 60-х гадоў мінулага стагоддзя.

У базе можна знайсці біяграфічныя даныя, фатаграфіі дзяржаўных дзеячаў, а таксама артыкулы і кнігі пра іх.

Акрамя таго, працягнула спецыяліст, бібліёграфы праводзяць пошукавую работу па ўстанаўленні складу Вярхоўнага савета першага склікання.

Гісторыя пошуку вельмі цікавая – па сутнасці ён пачаўся з кароткай даведкі з Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу аб тым, што няма ніякай інфармацыі аб даваенным беларускім парламенце. Вядома было толькі аб 26 дэпутатах, якія загінулі або зніклі без вестак у гады Вялікай Айчыннай вайны. Але затым удалося ўстанавіць звесткі яшчэ аб 68 дэпутатах, адзначыла Ірына Андрушэнка.

Яна нагадала, што першыя выбары ў Вярхоўны савет БССР прайшлі ў 1938 годзе. Але ў 1939 годзе да БССР былі далучаны тэрыторыі Заходняй Беларусі, і ад іх таксама мусілі быць прадстаўнікі ў парламенце. Таму ў 1940 годзе адбыліся давыбары, у выніку якіх у Вярхоўным савеце з’явіліся 202 дэпутаты ад Заходняй Беларусі.

Ірына Андрушэнка адзначыла, што ўжо выйшла кніга аб Вярхоўным савеце першага склікання, але карпатлівая пошукавая праца працягваецца.

"Бо ў кнігу ўвайшлі толькі тыя дэпутаты, якія загінулі або прапалі без вестак на вайне. Але ж трэба ведаць пра ўсіх дэпутатаў першага склікання. Што яны зрабілі для краіны", - падкрэсліла спецыяліст.

Сэрцам і жамчужынай Прэзідэнцкай бібліятэкі Беларусі лічыцца фонд рэдкіх кніг і старадрукаваных выданняў.

У фондзе ёсць і тое, што называюць бібліяграфічнай рэдкасцю. "Гэта або рукапісныя кнігі, або кнігі ў адзіным экзэмпляры, або мініяцюрныя выданні", - растлумачыла спецыяліст. Сярод іх і кнігі з аўтографамі аўтараў.

Ёсць у фондзе рэдкіх кніг і такі ўнікальны дакумент, як жаночы пашпарт, выдадзены ў 1826 годзе. А ўнікальнасць яго ў тым, што ў тыя часы ў Расійскай імперыі жанчынам пашпарты не выдавалі – іх упісвалі ў пашпарт мужа. Характэрна, што ўладальніца пашпарта, які захоўваецца ў Прэзідэнцкай бібліятэцы, ехала за мяжу, і ў ім былі пазначаны яе прыкметы – колер вачэй, рост, узрост і іншыя.

Акрамя гэтага, у фондзе захоўваецца самая вялікая ў краіне калекцыя даваенных перыядычных выданняў – ад цэнтральных газет да ведамасных. Напрыклад, у аршанскіх чыгуначнікаў газета называлася "За здаровы паравоз", а ў акулярнай фабрыкі – "Чырвоная акулярніца".

Газеты і часопісы выходзілі на беларускай, рускай мовах, былі ў іх артыкулы і на ідыш.

"Гэта сведчыць аб тым, што насельніцтва нашай краіны было шматнацыянальным і шматканфесійным", - адзначае Юлія Сярмяжка.

Аб тым, як ідзе інтэрнет-апгрэйд, расказала галоўны інжынер Прэзідэнцкай бібліятэкі Элеанора Гурыновіч.

Цяпер кожны карыстальнік, не заходзячы ні на сайт, ні ў электронны каталог, можа даведацца пра тыя навінкі, якія ёсць у Прэзідэнцкай бібліятэцы Беларусі.

"Адразу ідзе індэксаванне, і чытач гэта можа ўбачыць", - тлумачыць субяседніца.

Цяпер праводзіцца глабальная работа па прадастаўленні паўнатэкставых электронных дакументаў і базы даных Прэзідэнцкай бібліятэкі ў анлайн рэжыме, дадала Элеанора Гурыновіч.

У ёй захоўваюцца кнігі, якія ў розныя гады былі падораныя кіраўніку дзяржавы – прэзідэнтамі іншых дзяржаў, вядомымі артыстамі, мастакамі, спартсменамі, звычайнымі грамадзянамі.

У Прэзідэнцкай бібліятэцы ёсць навучальны клас, дзе вісіць прыжыццёвы партрэт Сталіна, які быў ганаровым дэпутатам Вярхоўнага савета БССР першага склікання.

У рэстаўрацыйным аддзеле бібліятэкі рэдкія выданні "кансервуюць".

На пачатак Вялікай Айчыннай вайны аб’ём кніжнага фонду бібліятэкі складаў 250 тысяч экземпляраў. Падчас акупацыі фонд быў разрабаваны і практычна поўнасцю знішчаны.

Бібліятэка валодае зборам айчынных і замежных дакументаў – іх каля 1,5 мільёна на розных мовах свету. У бібліятэкі ёсць два філіялы – у рэзідэнцыі прэзідэнта Рэспублікі Беларусь і ў Выканкаме СНД.

Супрацоўнікі бібліятэкі таксама расказалі па сакрэце, што ў чытальнай зале ёсць месца, дзе любяць рабіць сэлфі чытачы – на фоне стэлажоў, дзе стаяць шматтомныя выданні "Сусветнай класікі" і энцыклапедыі.