Чым упрыгожвалі беларускую ёлку ў пачатку XX стагоддзя: адшукалі сапраўдны рарытэт
Рэдкі навагодні дэкор прадстаўлены на выставе савецкіх цацак у Палацы Румянцавых-Паскевічаў.
SputnikЗ-за рознакаляровых шкляных скарбаў, якія перавандравалі з савецкіх антрэсолей на музейныя вітрыны, выглядае чырвоны самавар – рэч рэдкая і эксклюзіўная. Дзіўным чынам захаваўся малюсенькі кранік-носік і ручкі.
Дзякуючы малюсенькім дэталям яму выдзелілі цэнтральнае месца ў экспазіцыі. Аднак гэта не самы незвычайны прадмет з гісторыяй. Па суседстве на ватнай падушачцы зручна размясціліся пупсы, якім паводле ацэнак спецыялістаў больш за 90 гадоў.
"Вы толькі паглядзіце, якія яны незвычайныя. Пры іх вырабе выкарыстоўвалася некалькі матэрыялаў: тэкстыль ва ўборах, ножкі ў іх ватныя, а распісаны ўручную тварык – з масцікі", - старэйшы навуковы супрацоўнік музея Гомельскага палацава-паркавага ансамбля Вольга Гвозд мяркуе, што ёлачныя аздабленні датаваныя канцом 1930-х гадоў – у перыяд адраджэння традыцый вырабу ватных цацак.
Ствараліся яны па-ранейшаму ўручную: на драцяны каркас намотвалася вата, твары фігурак рабілі з воску, масцікі і пап’е-машэ, пасля чаго распісвалі фарбамі. Гатовыя цацкі пакрывалі крухмальным клейстарам і шкляным снегам. На выставе ў гэтай тэхніцы прадстаўлены кракадзіл з шырока расхінутай пашчай, жаба, якая страціла музычны інструмент, ліса і парачка зайцоў. Такія рабілі ў 1940-я гады. Дастаткова рэдкія экземпляры і жаданая знаходка для калекцыянераў. Музею даваенныя цацкі перадала адна з гомельскіх сямей.
1 / 5
Навагоднія цацкі з ваты, 1940-я гады
"Самыя першыя цацкі, якімі ўпрыгожваліся ёлкі, былі ядомыя. Пазалочаныя арэхі, яблыкі, гронкі вінаграду і прысмакі займалі месца на зялёнай прыгажуні ў дарэвалюцыйны перыяд. Да нас традыцыя ўпрыгожваць ёлку прыйшла ў канцы XIX – пачатку XX стагоддзя. У гэты час ёлку ўпрыгожваюць папяровымі ліхтарыкамі і гірляндамі, робяць сняжынкі з фольгі. Ватныя ёлачныя цацкі з’яўляюцца ў другой палове XIX стагоддзя, вырабы ўжо можна купіць у гандлёвых крамах, але многія рабілі іх самі ў хатніх умовах", - расказвае Вольга Гвозд.
Па словах навуковага супрацоўніка, схемы па вырабе ёлачных цацак друкаваліся ў модных жаночых часопісах таго часу, асобна ў крамах прадаваліся лісты з намаляванымі тварыкамі для лялек, іх выразалі і ляпілі на выраб ручной працы з ваты, вопытныя майстры аддавалі перавагу размалёўваць пупсаў фарбамі.
Першая арцельная вытворчасць па вырабе ёлачных цацак з ваты з’явілася да канца XIX – пачатку XX стагоддзя, але і яно прадугледжвала ручную працу. Аўтаматызацыя прыйшла толькі ў другой палове 1930-х гадоў пры савецкай уладзе. Тады выкарыстоўвалі спецыяльныя прыборы для намотвання ваты на металічныя каркасы, а самі ватныя цацкі рабілі метадам штампоўкі па формах.
Першыя ёлачныя цацкі са шкла з’явіліся ў Еўропе ў 1848 годзе дзякуючы цюрынгскім шкловыдзімальшчыкам з горада Лауша. Існуе легенда, што гэта здарылася з-за неўраджаю яблыкаў, якімі прынята было ўпрыгожваць каляднае дрэва, у Германіі ў той год. Шкловыдзімальшчыкі вырашылі дапамагчы жыхарам і выдзьмулі шкляныя яблыкі – так з’явіліся першыя ёлачныя шары.
Свае майстры ў нас таксама былі. На невялікім шкляным заводзе князя Меньшыкава ў Падмаскоўі да канца 1870-х гадоў навучыліся адліваць маленькія полыя шкляныя шарыкі і нанізваць іх на ніткі. Упрыгожанне прадавалі на кірмашах модніцам таго часу, а пазней нехта здагадаўся пацеркамі ўпрыгожваць ёлку. Так, са слоў супрацоўніка музея, зарадзілася традыцыя, якая існуе толькі на тэрыторыі Расійскай імперыі, упрыгожваць ёлку шклянымі каралямі. Пазней з’явіліся і звыклыя нам шкляныя шары.
1 / 5
Традыцыя ўпрыгожваць ёлку шклянымі каралямі зарадзілася на тэрыторыі Расійскай імперыі
2 / 5
Ёлачныя цацкі з пластмасы, СССР, 2-я палова XX стагоддзя
3 / 5
Ёлачныя цацкі 1960-я – 1980-я
4 / 5
Ёлачная цацка ў выглядзе марскога коніка, СССР, 50-я – 80-я
5 / 5
Шкляныя ёлачныя цацкі СССР
"Першыя еўрапейскія шары былі вельмі цяжкія і каштавалі дорага, асабліва на нашых тэрыторыях. Іх прывозілі з Германіі і іншых еўрапейскіх краін. Кошт цалкам прыбранай ёлкі мог раўняцца даходу сярэдняга служачага за тры-чатыры гады – гэта велізарная сума грошай, якую маглі сабе дазволіць толькі заможныя людзі. Ёлка для сялян заставалася дзівацтвам заможных гараджан", – шакіруе выдаткамі на навагодняе ўбранне куратар выставы Вольга Гвозд.
У дарэвалюцыйным Гомелі навагоднія вечары праходзілі ў залах Дваранскага і Гарадскога сходаў, у Купецкім клубе, а таксама памяшканнях розных таварыстваў – Вольна-Пажарнага, Медыцынскага, Педагагічнага, яўрэйскага і рускага таварыстваў дапамогі бедным. Тут праводзіліся латарэі, конкурсы, маскарады, танцы.
З надыходам савецкай улады Каляды, як рэлігійнае свята, апынуліся пад забаронай, а Новы год у 1920-я гады адзначалі ўрачыстымі пасяджэннямі з дакладамі аб класавай барацьбе. Рэабілітацыя навагодняга свята і яго галоўнага атрыбута – ёлкі – адбылася ў другой палове 1930-х гадоў: менавіта тады сталі ўсенародна папулярнымі выявы Дзеда Мароза і яго ўнучкі Снягуркі – савецкага жаночага персанажа, аналагаў якому ў традыцыйных сусветных культурах святкавання Новага года няма.
1 / 3
Гісторыя савецкай навагодняй паштоўкі пачалася ў гады ВАВ. У мірны час былі сюжэты разнастайныя: заснежаныя краявіды, Крамлёўскія куранты, салюты, прыбраныя ёлкі, лясныя жыхары, інтэрнацыянальныя карагоды
2 / 3
Навагодняя цацка "Чырвонаармеец" пасляваенных гадоў
3 / 3
Пры ўздыме развіцця сельскай гаспадаркі ў моду ўвайшлі цацкі ў выглядзе агародніны і садавіны
"Змянілася тэматыка навагодняга дэкору – Віфлеемскую зорку выцесніла чырвоная пяціканцовая, а анёлкаў змянілі піянеры, чырвонаармейцы, маракі, лясныя жыхары. У гады Вялікай Айчыннай вайны і адразу пасля яе заканчэння сталі папулярныя цацкі ў выглядзе салдат, баявых гармат або парашутыстаў, калі прывязвалі кавалачак тканіны", - пералічвае знакавыя падзеі ў жыцці краіны, якія знайшлі адлюстраванне ў знешнім выглядзе навагодніх цацак, музейны супрацоўнік.
У 50-60-я гады мінулага стагоддзя пры ўздыме развіцця сельскай гаспадаркі ў моду ўвайшлі агародніна і садавіна. З засваеннем космасу на ёлцы з’явіліся ракеты і касманаўты. Пасля выхаду на экраны дзіцячых фільмаў ёлку сталі ўпрыгожваць кінагероямі. Таксама ўвайшлі ў моду балі-карнавалы, а да сярэдзіны XX стагоддзя склаліся традыцыі святкавання Новага года, звыклыя нам і сёння.
>>> Хочаце яшчэ больш актуальных і цікавых навін – падпісвайцеся на Telegram-канал Sputnik Беларусь, чытайце нас у Дзэн, а таксама сачыце за намі ў сацсетках "Одноклассники" і "ВКонтакте"