Дзесяць гадоў пасля майдана: успаміны журналістаў, якія працавалі ў Кіеве

Роўна дзесяць гадоў таму ва Украіне здарыўся ўзброены дзяржаўны пераварот, за якім рушылі следам поўнамаштабныя баявыя дзеянні ў Данбасе. Прычыны і наступствы тых падзей да гэтага часу абмяркоўваюць палітыкі і эксперты.

Sputnik пагаварыў з журналістамі, якія працавалі на майдане, – пра тое, у якіх умовах ім прыйшлося выконваць свой прафесійны абавязак і што яны думаюць пра тое, што адбылося. Размову з імі мы пабудавалі ў фармаце ад першай асобы.

...Мы прыляцелі ў Кіеў на самалёце з Мінска ў канцы лютага – мяняць здымачную групу, якая працавала там з самага пачатку. І, вядома, адразу адправіліся на майдан – "асвяжаць" карцінку. Першае, што ўбачылі – шыны ў агні, дым і паўсюль сажа. На будынках і дрэвах сляды ад куль.

Усе подступы да майдана былі перакрыты, усё забарыкадавана, і з камерай у гэтых умовах перасоўвацца было цяжка. Ісці першы раз на плошчу, вядома, было страшна: людзі разумелі, што мы журналісты. Са спіны нехта перашэптваўся паміж сабой: калі гэта расіяне, трэба, значыць, ножыкам у бок.

Праход на майдан быў праз барыкады, а там сядзелі дзеці няпростыя – узброеныя. Каб патрапіць туды, трэба было зрабіць твар "клінам". У журналістыцы я даўно і ўжо прывык: калі хочаш некуды прайсці, трэба быць спакойным і ісці. Калі пачнеш мітусіцца – ты папаў.

Здымаць ніхто не забараняў – у гэтым плане рабі, што хочаш. Але потым радыкалы паступова пачалі вылічваць расійскіх журналістаў, якія запісваюць стэндапы прама з вокнаў кватэр, якія яны арандавалі з відам на плошчу. Таму часта даводзілася мяняць жыллё. Наша група пераязджала некалькі разоў, хаця мы асабліва не свяціліся.

Аднойчы падчас здымкі на адным з рынкаў у нас спыталі пашпарты, і гэта той выпадак, калі беларускія дакументы сыгралі нам на руку. Да беларусаў украінцы былі заўсёды больш лаяльныя, чым да расіян. Свае працоўныя пасведчанні мы натуральна паказваць не сталі, паколькі да гэтага нам далі зразумець: даведаемся, што расійскае ТБ, парэжам. Прама ў твар так і сказалі.

Памятаю, як пайшлі ў краму, а за мной у чарзе стаў мужчына ў камуфляжы, з пісталетам і сякерай у руках. Спалохаўся? Не тое слова! Але вялікага здзіўлення не адчуў, бо на майдане практычна ўсе так хадзілі.

Яшчэ памятаю, як я здзіўляўся побыту на майдане: у адным месцы людзі ў вялізным чане вараць сабе боршч, у другім паляць пакрышкі, узрываюць петарды. І ўсё гэта ў лютым – у снег і слату.

Часам працаваць даводзілася суткамі. Тэлевізар у нашай кватэры быў заўсёды ўключаны на парламенцкай "хвалі", мы ў прамым эфіры глядзелі пасяджэнні ў Вярхоўнай радзе, каб быць гатовымі адрэагаваць на любое рашэнне дэпутатаў. Але працавалі мы не толькі ў Кіеве.

У канцы красавіка паехалі ў Адэсу здымаць рэпартаж аб мясцовых "майданаўцах" – якраз за тыдзень да таго, як там спалілі людзей у Доме прафсаюзаў. Гэта была трагедыя, мы не разумелі, як такое магчыма. На свае вочы гэта не бачылі, толькі потым даведаліся, што адбылося.

Напэўна, майдан стаў самым напружаным часам у маёй прафесійнай кар’еры. Але ў нашай працы трэба быць гатовым да ўсяго і заўсёды, інакш я не пайшоў бы на гэтую працу.

…Гэта не першая рэвалюцыя, якую я бачыў ва Украіне. Першая была яшчэ ў 2004 годзе ("аранжавая рэвалюцыя" - Sputnik), падставай для якой сталі масавыя фальсіфікацыі падчас выбараў прэзідэнта. Але майдан не быў рэвалюцыяй як такой – гэта быў прамы ўзброены пераварот, у якога не было ніякіх электаральных падстаў, а проста быў захоп улады і выгнанне законна выбранага прэзідэнта на падставе еўрапейскай інтэграцыі. Тады ў 2014 годзе было зразумела, што ў краіне пачалася грамадзянская вайна.

Вядома, за тымі падзеямі я сачыў з першага дня, бо гэта было маёй непасрэднай працай. У першых чыслах снежня (2013 - Sputnik) адбылася першая спроба штурму адміністрацыі прэзідэнта. З выкарыстаннем ланцугоў, біт і да таго падобнага. Для гэтага былі задзейнічаны нядрэнна арганізаваныя людзі, у асноўным, дарэчы, з асяроддзя футбольных хуліганаў. І ўжо тады стала зразумела, што на мірныя пратэсты можна забыцца.

Калі ты становішся сведкам пачатку грамадзянскай вайны, то ўсё надзвычайна. Разумееце, калі на вашых вачах расстрэльваюць супрацоўнікаў міліцыі і грузяць іх у машыну хуткай дапамогі, а праз тры хвіліны паведамляюць, што не давезлі – раненні аказаліся смяротнымі – у гэтым няма нічога штодзённага, усё надзвычайна.

Не магу сказаць, што я ўвесь час адчуваў пачуццё страху. Ведаў, што вось там, напрыклад, небяспека, і ты ад яе страхуешся самаадвольна. Было зразумела, што краіна знаходзіцца на парозе велізарнай драмы, якая разгортваецца. І было разуменне, што ўсё гэта дакладна прывядзе да вялікай трагедыі – так яно і адбылося.

…Тое, як пачынаўся Еўрамайдан у лістападзе 2013 года, памятаю цудоўна – нібы гэта здарылася ўчора. Тады Януковіч (прэзідэнт Украіны Віктар Януковіч - Sputnik) з’ехаў у Вільнюс для падпісання (а ў выніку, як высветлілася, непадпісання) пагаднення аб асацыяцыі паміж Украінай і ЕС. Тое, што майдан наспяваў, было зразумела ўжо даўно, і гэта (саміт у Вільнюсе - Sputnik) стала чарговым трыгерам. Украінцы, дай ім любую нагоду, тут жа выйдуць на вуліцы. Няважна: што і чаго. Галоўнае – сцягі, транспаранты, бубны, барабаны, шыны…

У самым пачатку майдана, у лістападзе 2013-га, гэта былі песні, танцы, пастаянныя канцэрты на плошчы з удзелам вядомых украінскіх гуртоў, шапіто. Яшчэ не было ніякіх барыкад, нічога гэтага нават і блізка не было.

Людзі хацелі змяненняў, гэта быў разумны пратэст. Яны нічога дрэннага не жадалі і тады яшчэ не патрабавалі адстаўкі Януковіча. Пакуль не з’явіўся ультранацыяналістычны блок – "Правы сектар" (забаронены ў РФ).

У пачатку снежня адбылося першае сутыкненне паміж удзельнікамі пратэстаў і праваахоўнымі органамі на Банкавай, калі на трактары ў цэнтры майдана з’явіўся тагачасны дэпутат Пётр Парашэнка. Як зараз памятаю: я паклаў штатыў на зямлю, каб запісаць стэндап. Праз хвіліну гляджу, а мой штатыў ужо ляціць у міліцыю.

Беспарадкі пачалі нарастаць, але да Раства, як ні дзіўна, усё як быццам затухла. На майдане заставаліся адзінкі, здавалася, што людзі былі ўжо гатовы разысціся, а праваахоўнікі маглі папросту зачысціць вуліцы, плошчу, будынак кіеўскай мэрыі, Кастрычніцкі палац, кансерваторыю і іншыя месцы, якія былі заняты пратэстуючымі. Але адчуванні былі падманлівыя.

У канцы 2013 года нам сталі паступаць пагрозы ад "неабыякавых". Тады ж па адным з украінскіх тэлеканалаў бягучым радком даваліся два мабільныя нумары – мой і Кісялёва (намеснік гендырэктара УДТРК і гендырэктара медыягрупы "Россия сегодня" Дзмітрыя Кісялёва - Sputnik). Са словамі: гэта "прапагандоны, тэлефануйце ім кругласутачна". Тэлефанавалі кожны дзень, паступалі пагрозы: мы ведаем, як цябе знайсці, мы зараз да цябе прыйдзем, цябе знішчым і гэтак далей, і да таго падобнае.

Дарэчы, на вуліцы да нас ставіліся цалкам нармальна. Але толькі да Крыма (уваходжанне Крымскага паўвострава ў склад Расіі ў сакавіку 2014 года - Sputnik). Потым людзі ў Кіеве адмаўляліся разумець, што гэта не Расія забрала Крым, а тое, што Крым ад іх сышоў. Гэты момант ніяк не ўкладваўся ў іх галовах.

Нягледзячы на ​​тое, што ва Украіне да таго моманту ўжо былі заблакіраваны ўсе расійскія тэлеканалы, нас людзі глядзелі і нават спазнавалі. Неяк іду па вуліцы (а ў нас арандаваная кватэра была побач з Хрышчацікам), спыняецца дарагая машына, з яе выходзіць сірыйскі бізнесмен. Бачыць мяне і кажа: "Гляджу вас і разумею, што толькі вы расказваеце праўду". Я з аднаго боку асалапеў, з іншага мне стала страшэнна прыемна. І гэта казалі замежнікі, што вельмі паказальна.