Нядаўняя пандэмія COVID-19 кінула выклік навукоўцам – неабходна было стварыць вакцыну ад каронавіруса. Да вырашэння гэтай задачы падключыліся і беларускія спецыялісты.
Распрацоўкай айчыннага прэпарату займаліся вядомыя навуковыя інстытуты і прадпрыемствы краіны. Вакцыну зарэгістравалі, але прамысловая вытворчасць пакуль што не пачалася.
Следам за вакцынай ад COVID-19 беларускія спецыялісты пачалі іншыя праекты. На сённяшні дзень у Інстытуце біяфізікі і клетачнай інжынерыі НАН амаль завершана распрацоўка лабараторнай тэхналогіі па вытворчасці прататыпа вакцыны ад сезоннага грыпу, ідзе работа над стварэннем прататыпа вакцыны ад "птушынага" грыпу, а таксама вакцыны на аснове адэнавірусных вектараў, здольнай супрацьстаяць мноству інфекцый. Акрамя таго, сярод новых праектаў – распрацоўка вакцыны супраць віруса папіломы чалавека (ВПЧ), віноўніка ўзнікнення раку шыйкі маткі.
Аб актуальнасці і тэхналогіях стварэння айчынных вакцын карэспандэнт Sputnik Кацярына Куніца паразмаўляла з дырэктарам Інстытута біяфізікі і клетачнай інжынерыі НАН Андрэем Ганчаровым і вядучым навуковым супрацоўнікам лабараторыі імуналогіі і вірусалогіі Наталляй Антаневіч.
Сезонны і "птушыны" грып
Усе работы па стварэнні новых айчынных вакцын вядуцца ў Цэнтры эксперыментальнай і прыкладной вірусалогіі. Па словах дырэктара Інстытута біяфізікі і клетачнай інжынерыі НАН Андрэя Ганчарова, першапачаткова, па даручэнні прэзідэнта краіны Аляксандра Лукашэнкі, Цэнтр быў рэканструяваны для распрацоўкі вакцыны ад COVID-19.
Дырэктар Інстытута біяфізікі і клетачнай інжынерыі НАН Беларусі Андрэй Ганчароў
© Sputnik / Дмитрий Марков
"Вакцына ад каронавіруса ёсць, яна зарэгістравана. Невялікая партыя для клінічных выпрабаванняў была выпушчана "БелВітуніфармам", - адзначыў Андрэй Ганчароў.
Пасля распрацоўкі супрацькавіднай вакцыны беларускія вучоныя пачалі шэраг іншых праектаў. У прыватнасці, да стварэння прататыпаў вакцын ад сезоннага грыпу і грыпу H5N1, так званага "птушынага".
Апошні звычайна цыркулюе сярод жывёл, але ім могуць заразіцца і людзі. Галоўным чынам гэта адбываецца пры прамым кантакце з інфіцыраванымі жывёламі ці прадуктамі іх жыццядзейнасці.
"Ва ўсім свеце назіраюцца ўспышкі грыпу H5N1. Напрыклад, у ЗША хварэюць і людзі, і буйная рагатая жывёла, і многія іншыя жывёлы – грызуны, кошкі. У гэтай сітуацыі насцярожвае тое, што ідзе лёгкая перадача паміж відамі, гэта значыць гэты вірус пераадолеў міжвідавы бар’ер", - падкрэсліў дырэктар Інстытута.
Паводле яго слоў, такое хуткае распаўсюджванне віруса небяспечна тым, што можа прывесці да новай пандэміі.
"У любым выпадку яна будзе, пытанне толькі калі. Вось гэта вельмі насцярожлівы факт", - сказаў Ганчароў.
Для таго, каб спрацаваць на апярэджанне і засцерагчы насельніцтва ад Беларусі, не быць залежнымі ад знешніх паставак, з якімі часам здараюцца перабоі, вельмі важна мець сваю вакцыну, падкрэсліў ён.
Што датычыцца сезоннага грыпу, то, паводле слоў субяседніка, ужо ў канцы гэтага месяца будзе перададзена ўся тэхналагічная дакументацыя на ААТ "БелВітуніфарм" для адаптацыі айчыннай вакцыны да прамысловай вытворчасці.
Флуарэсцэнтная мікрафатаграфія, якая паказвае вірус грыпу ў культуры клетак
© Photo : Из архива Института биофизики и клеточной инженерии НАН Беларуси
Прэпарат змяшчае штамы грыпу А і штам грыпу В, што рэкамендавана СААЗ. Асноўнай яго перавагай з’яўляецца тое, што вірус вырошчваецца не на курыных эмбрыёнах, што характэрна для большасці вакцын, а на культурах клетак, адзначыў дырэктар Інстытута.
"Гэта прыбірае адно з асноўных супрацьпаказанняў для вакцынацыі – алергію да бялка яек альбуміну", - растлумачыў вучоны.
Адэнавірусныя вектары
Яшчэ адзін напрамак дзейнасці Інстытута – праца з вакцынамі на аснове адэнавірусных вектараў. Вектар – гэта вірус, пазбаўлены гена размнажэння, таму ён не ўяўляе пагрозы заражэння для чалавека, які вакцынуецца. У сваіх распрацоўках навукоўцы выкарыстоўваюць вектары для дастаўкі ў клетку генетычнага матэрыялу з іншага віруса, супраць якога робіцца вакцына.
Мікрафатаграфіі клетак, якія выкарыстоўваюцца для вырошчвання віруса, уверсе – нармальны манаслой клетак, унізе – клеткі, якія заразіліся вірусам
© Photo : Из архива Института биофизики и клеточной инженерии НАН Беларуси
"Вакцыны супраць каронавірусных інфекцый на аснове адэнавірусных вектараў ужо былі створаны і актыўна прымяняліся ў час пандэміі. Цяпер ідзе распрацоўка беларускай платформы для таго, каб на яе аснове ствараць вакцыны супраць практычна любых інфекцый", - адзначыў субяседнік.
Навуковец растлумачыў, што галоўная перавага адэнавірусных вектараў у тым, што яны лёгка пранікаюць у клеткі чалавека і здольны выклікаць моцны клеткавы і гумаральны імунны адказ. Акрамя таго, адбываецца досыць працяглая і актыўная напрацоўка антыгенаў (бялкоў) вірусаў ці іншых патагенаў.
Вакцына ад ВПЧ
У наступным годзе Нацыянальны каляндар прафілактычных прышчэпак плануюць пашырыць. У прыватнасці, у Беларусі пачнуць бясплатна вакцынаваць дзяўчынак ва ўзросце 11 гадоў ад папіломавіруснай інфекцыі. Цяпер у краіне даступны замежныя вакцыны і толькі на платнай аснове.
Стварэннем вакцыны ад ВПЧ актыўна займаюцца беларускія вучоныя.
"Нядаўна праект па распрацоўцы вакцыны ад папіломавіруснай інфекцыі паспяхова прайшоў дзяржаўную экспертызу, на падставе чаго было выдзелена фінансаванне з дзяржбюджэту на гэтую распрацоўку, і мы пачынаем даследаванні ўжо сёлета. Мяркуецца, што вакцына ад ВПЧ будзе чатырохвалентнай. Гэта значыць, што яна будзе ўтрымліваць бялкі ад чатырох розных тыпаў віруса папіломы чалавека: 6, 11, 16, 18. Яны найбольш часта з’яўляюцца прычынай развіцця анкалагічных захворванняў", - расказала вядучы навуковы супрацоўнік лабараторыі імуналогіі і вірусалогіі Інстытута біяфізікі і клетачнай інжынерыі НАН Беларусі Наталля Антаневіч.
Паводле яе слоў, сёння навукоўцамі адкрыта больш за 200 відаў папіломавірусаў, з іх каля 170 здольны інфікаваць чалавека, яны пашкоджваюць скуру і слізістыя абалонкі. Кожны год адкрываюць новыя папіломавірусы. Самая вялікая небяспека заключаецца ў тым, што некаторыя з іх анкагенныя, у тым ліку могуць выклікаць рак шыйкі маткі і іншыя анказахворванні рэпрадуктыўнай сістэмы.
"Калі вакцынаваць дзяўчынак і хлопчыкаў (СААЗ рэкамендуе вакцынаваць і хлопчыкаў - Sputnik) да ўступлення ў палавое жыццё, гэта значыць да таго, як яны з гэтым вірусам могуць сутыкнуцца, у іх ужо да гэтага моманту будзе сфарміраваны імунітэт. І такім чынам значна зніжаецца рызыка развіцця менавіта анкалагічных захворванняў", - патлумачыла вядучы навуковы супрацоўнік.
Як адзначыла Антаневіч, асноўным кампанентам большасці такіх вакцын з’яўляецца бялок абалонкі гэтага віруса. Ён здольны выклікаць найболей моцны імунны адказ. Існуе некалькі спосабаў яго вытворчасці. Самы распаўсюджаны – выкарыстанне дражджавых сістэм, калі ў клеткі дражджэй уносіцца генетычная канструкцыя, якая дазваляе напрацоўваць гэты бялок. Але беларускія вучоныя зрабілі стаўку на прымяненне бактэрыяльных клетак, у прыватнасці кішэчнай палачкі. Па такой методыцы распрацавана кітайская вакцына, якая нядаўна паспяхова прайшла клінічныя выпрабаванні і адобрана СААЗ.
"Кішэчная палачка – самы вядомы прадуцэнт, гэта значыць арганізм, з дапамогай якога можна напрацоўваць неабходныя бялкі. Яна шырока выкарыстоўваецца для атрымання самых розных біяфармацэўтычных прадуктаў ва ўсім свеце", - растлумачыла субяседнік.
Гэты праект беларускіх вучоных разлічаны на тры гады. Даклінічныя даследаванні плануецца правесці сумесна з Інстытутам фізіялогіі, дзе прэпарат выпрабуюць на жывёлах.
Дырэктар Інстытута біяфізікі і клетачнай інжынерыі НАН Андрэй Ганчароў упэўнен, што наяўнасць айчыннай вытворчасці вакцын дасць магчымасць павысіць якасць медыцынскіх паслуг у Беларусі і стварыць новы навуковы напрамак у рэспубліцы. Але самае галоўнае, закрытыя межы ўжо не змогуць нікога напалохаць – пры неабходнасці ў краіне будуць выпушчаны новыя партыі патрэбных вакцын у кароткія тэрміны, дадаў ён.
Хочаце яшчэ больш актуальных і цікавых навін – падпісвайцеся на Telegram-канал Sputnik Беларусь, чытайце нас у Дзэн, а таксама сачыце за намі ў сацсетках "Одноклассники" і "ВКонтакте"