Дыпламатычнай службе Андрэй Грамыка аддаў амаль паўстагоддзя, прыйшоўшы на яе ў гады сталінскіх чыстак і зрабіўшы ўзорную кар'еру: загадчык амерыканскім аддзелам, саветнік амбасады ў Вашынгтоне, амбасадар у Злучаных Штатах, пастаянны прадстаўнік пры ААН, намеснік міністра замежных спраў, пасол у Лондане, першы намеснік міністра. У Дзень дыпламатычнага работніка карэспандэнт Sputnik Ганна Сакалова ўзгадала некаторыя значныя вехі з біяграфіі знакамітага дыпламата.
Планаваў застацца ў Беларусі
Нарадзіўся будучы дыпламат у 1909 годзе ў вёсцы Старыя Грамыкі Веткаўскага раёна, якой ужо няма на карце — пасля чарнобыльскай трагедыі яна так i не ажыла. Бацькі былі з сялян, пры гэтым маці адрознівалася вялікай любоўю да кніг, за што ў вёсцы яе звалі "прафесарам".
Пасля заканчэння мясцовай сямігодкі Андрэй паступіў у прафесійна-тэхнічную школу ў Гомелі. Потым быў тэхнікум у Барысаве, дзе ў 1931 годзе Камуністычная партыя прыняла яго ў свае шэрагі. У горадзе на Бярэзіне Грамыка сустрэў сваё першае і адзінае каханне на ўсё жыццё — Лідзію Грыневіч. Пасля Барысава быў пераезд у Мінск і вучоба ў эканамічным інстытуце (пазней перайменаваны ў інстытут народнай гаспадаркі). Тут Грамыка "грыз граніт навукі" ўсяго два гады. З-за дэфіцыту выкладчыцкіх кадраў яго прызначылі дырэктарам адной са школ на Дзержыншчыне. Да таго часу ў маладой сям'і нарадзіўся сын Анатоль. Планы былі жыць у Беларусі і працаваць. Аднак лёс распарадзіўся па-іншаму…
Масква і… увесь свет
Маладому камуністу прапанавалі скончыць аспірантуру, якая толькі стваралася ў Мінску і заняцца вывучэннем эканомікі. Пасля яе заканчэння, вясной 1934 года, новаспечаны навуковец і яго сям'я пераехалі ў Маскву. У 1936 году Грамыка паспяхова абараніў кандыдацкую дысертацыю і атрымаў накіраванне на працу старшым навуковым супрацоўнікам Інстытута эканомікі Акадэміі навук СССР. Па сумяшчальніцтве уладкаваўся выкладчыкам палітэканоміі Маскоўскага інстытута інжынераў камунальнага будаўніцтва. Быццам бы ўсё вызначылася сур'ёзна і надоўга! І зноў паварот лёсу.
У 1939 годзе Андрэя Грамыку запрасілі на дыпламатычную працу, а ўжо ў 1943 годзе прызначылі амбасадарам у ЗША. Краіну, з якой у нас традыцыйна складаліся няпростыя ўзаемаадносіны, а ў тыя гады — тым больш. З аднаго боку, амерыканцы былі саюзнікамі ў барацьбе з фашысцкай Германіяй, з другога — ужо тады выяўляліся іх прэтэнзіі на гегемонію ў прыладзе пасляваеннага свету. І нават створаную ў тыя гады Арганізацыю Аб'яднаных Нацый яны спрабавалі выкарыстаць у сваіх інтарэсах.
ЗША і іх саюзнікі прапаноўвалі, каб усе рашэнні прымаліся простай большасцю. Грамыка разумеў, што ў гэтым выпадку СССР, які застаўся ў відавочнай меншасці, будзе граць у ААН ролю статыста. Гэтага ён дапусціць не мог, а таму упарта адстойваў "права вета" для любой з пяці вядучых дзяржаў свету. Аж да таго, што ва ўльтыматыўнай форме наогул прыгразіў неўступленнем СССР у гэтую міжнародную арганізацыю.
Сказаць, што ён рызыкаваў, не сказаць нічога: калі б яго апаненты праігнаравалі пагрозу, далейшы лёс дыпламата ва ўмовах сталінскай тыраніі лёгка сабе ўявіць. Але яны так былі ашаломленыя гэтай заявай, што прагаласавалі за прапанову Савецкага Саюза. І гэтым правам пераемнік СССР Расія, як і іншыя развітыя краіны, карыстаецца да гэтага часу.
Містэр "Не"
Грамыка быў удзельнікам важнейшых міжнародных канферэнцый у Ялце, Патсдаме, Сан-Францыска, на якіх былі закладзены асновы сучаснага светаўладкавання. Менавіта яго справядліва лічаць аўтарам і ініцыятарам падпісання Дагавора аб абмежаванні стратэгічных узбраенняў (АСУ-2), дзякуючы чаму свет зрабіў крок назад ад краю прорвы, за якім пачыналася ядзерная вайна.
Непадатлівасць Грамыка ў прынцыповых для СССР пытаннях ўвайшла ў гісторыю. Невыпадкова на міжнароднай арэне за ім замацавалася мянушку "Містэр "Не". Але непадатлівасць Андрэя Грамыкі не мела нічога агульнага з звычайнай упартасцю. Сваю пазіцыю ён заўсёды аргументаваў, часам зрыньваючы ў шок суразмоўцаў. Ад прыроды валодаючы фенаменальнай памяццю, Андрэй Андрэевіч усе факты, лічбы і даты трымаў у галаве. І калі на шматгадзінных перамовах яго суразмоўцы ў пошуках контраргумента ліхаманкава гарталі "талмуды", падрыхтаваныя для іх аналітыкамі, Грамыка з адным лістком паперы ў руцэ (а то і без яго) сядзеў і абдумваў свой чарговы, амаль заўсёды выйгрышны ход.
Кіраўнік МЗС таксама памыляецца
За ўсё сваё доўгае палітычнае жыццё Андрэй Грамыка здзейсніў, як ён сам прызнаваўся, толькі дзве памылкі. Дзве, але лёсавызначальныя. Першая — гэта згода на ўвядзенне ў 1979 годзе савецкіх войскаў у Афганістан. І хоць рашэнне гэта прымалася калегіяльна, а міжнародная палітычная абстаноўка патрабавала тады неадкладных дзеянняў, аб тагачасным сваёй згодзе ён шкадаваў да апошняга дня.
Другой сваёй найважнейшай памылкай лічыў падтрымку кандыдатуры Міхаіла Гарбачова на пост Генеральнага сакратара ЦК КПСС. Справа ў тым, што без адкрытай падтрымкі Андрэя Грамыкі ў Міхаіла Сяргеевіча практычна не было шанцаў заняць гэты ключавы пост.
Гомель ганарыцца земляком
У гомельскім палацы Румянцавых і Паскевічаў ёсць экспазіцыя, прысвечаная жыццю і дзейнасці Андрэя Грамыкі. Узнавіць інтэр'ер рабочага кабінета Андрэя Андрэевіча атрымалася пасля таго, як у 2002 годзе ў Гомелі пабываў яго сын Анатоль. Ён паабяцаў, што дапаможа з экспанатамі, і сваё слова стрымаў. Так у гомельскім палацы з'явіўся працоўны стол Андрэя Андрэевіча, канапа, кнігі, шафа, кніжная полка, некаторыя іншыя асабістыя рэчы дыпламата.
