Пакт аб ненападзе, ці пакт Молатава-Рыбентропа, быў падпісаны 23 жніўня 1939 года ў Маскве.
Гісторыкі і палітыкі да гэтага часу спрачаюцца аб тым, спрыяў гэты дакумент развязванню Другой сусветнай вайны ці дазволіў адтэрмінаваць яе пачатак. Пакт у значнай меры вызначыў лёс латышоў, эстонцаў, літоўцаў, а таксама заходніх украінцаў, беларусаў і малдаван.
На думку экспертаў, пакт Молатава-Рыбентропа да гэтага часу вызначае шматлікія геапалітычныя рэаліі ў Еўропе.
Матывы бакоў
Да лета 1939 года Германія ўжо акупавала Чэхію і будавала новыя планы — пашырацца ў напрамку Польшчы. Аднак у выпадку паходу на Варшаву Гітлер хацеў быць упэўнены, што другога фронту не будзе. Такім чынам, яму патрэбна была дамова з СССР, каб аслабіць антынацысцкую кааліцыю.
Перамовы паміж прадстаўнікамі СССР, Брытаніі і Францыі аб сумесным забеспячэнні міжнароднай бяспекі і барацьбе з германскай агрэсіяй ішлі з вясны, хоць і не вельмі паспяхова.
Сталіну патрэбен быў дагавор з Германіяй, каб пазбегнуць пагрозы вайны ці хоць бы адсунуць гэтую перспектыву. Тым больш што плённай працы ў рамках антыгітлераўскай кааліцыі ўсё роўна не атрымлівалася.
Савецкі ўрад, пераканаўшыся ў ходзе Маскоўскіх савецка-англа-французскіх перамоваў 1939 года ў нежаданні заходніх краін на справе супрацоўнічаць з СССР у арганізацыі сумеснага адпору фашысцкай агрэсіі і баючыся стварэння адзінага антысавецкага фронту, быў вымушаны шукаць альтэрнатыўны шлях забеспячэння бяспекі краіны, прыняўшы германскую прапанову аб заключэнні дагавора аб ненападзе.
Таму ў жніўні Сталін раптам прыняў рашэнне спыніць перамовы з Англіяй і Францыяй і заключыць дагавор аб ненападзе з Германіяй.
23 жніўня міністр замежных спраў Германіі Яхім фон Рыбентроп прыбыў у Маскву. Тагачасны амерыканскі пасол сцвярджаў, што сцяг, які выкарыстоўвалі на сустрэчы нямецкага дыпламата, узялі на "Масфільме". Яго выкарыстоўвалі як рэквізіт ў антыфашысцкіх фільмах.
Сакрэтны пратакол
Спрэчкі і крытыку выклікаў не сам акт, а сакрэтны пратакол да яго. У гэтым дакуменце бакі, па сутнасці, падзялілі свае сферы ўплыву.
Ёсць сведчанні асабістага перакладчыка Сталіна Уладзіміра Паўлава, які сцвярджае, што менавіта кіраўнік СССР прапанаваў аформіць яшчэ адну двухбаковую паперу.
"Да гэтай дамовы неабходныя дадатковыя пагадненні, пра якія мы нічога нідзе публікаваць не будзем", — сказаў, па сцвярджэнні Паўлава, Сталін.
У гэтым пагадненні былі прапісаныя "межы сфер інтарэсаў" бакоў "у выпадку тэрытарыяльна-палітычнага пераўладкавання". Іншымі словамі, у выпадку вайны Германіі з Польшчай нямецкія войскі могуць рушыць да так званай "лініі Керзона", а астатняя частка Польшчы, а таксама Фінляндыя, Эстонія, Латвія і Бесарабія прызнаваліся "сферай уплыву" СССР.
У СССР доўгі час адмаўляліся прызнаваць, што другі дакумент на сустрэчы 23 жніўня ў Маскве абмяркоўваўся і быў падпісаны. Толькі ў канцы 80-х гадоў XX стагоддзя савецкая бок прызнаў факт існавання сакрэтнага пратаколу.
Што гэта значыла на практыцы?
1 верасня 1939 года Германія напала на Польшчу. Гэтая ж дата стала пачаткам Другой сусветнай вайны.
СССР, паводле дамовы аб ненападзе, узяў абавязацельствы не ўмешвацца ў ваенныя дзеянні іншага боку. Сваю зону ўплыву СССР узяў пад кантроль праз два з паловай тыдні, патлумачыўшы сусветнай супольнасці, што ідзе на дапамогу ўкраінцам і беларусам, якім пагражае нямецкая агрэсія.
Гісторыю трэба ведаць, але не перапісваць
23 жніўня па прапанове Еўрапарламента ў шэрагу дзяржаў адзначаюць як Дзень памяці ахвяр нацызму і сталінізму. Рашэнне Еўрапарламента, якое фактычна прыраўняла камунізм да нацызму, выклікала рэзкія пратэсты з боку Масквы. МЗС РФ заявіў, што гэта скажае гісторыю ў палітычных мэтах.
Пазіцыя афіцыйнай Масквы па гэтай гістарычнай падзеі была агучана Уладзімірам Пуціным яшчэ ў 2015 годзе на сустрэчы з канцлерам ФРГ Ангелай Меркель. Паводле яго слоў, намаганні СССР супрацьстаяць фашызму ў Еўропе поспехам не ўвянчаліся, менавіта гэта вымусіла Савецкі Саюз прыняць меры для недапушчэння прамога сутыкнення з Германіяй.
Сэнс для забеспячэння бяспекі Савецкага Саюза ў пакце Молтова-Рыбентропа быў, перакананы расійскі лідар.
У сваю чаргу міністр замежных спраў Расіі Сяргей Лаўроў неаднаразова заклікаў не падаваць пакт Молатава-Рыбентропа як рэальную прычыну Другой сусветнай вайны.
На думку дыпламата, многія забываюць пра тое, што "калі была мюнхенская змова, калі Чэхаславакію падзялілі, Польшча моўчкі забрала сабе вельмі прынадны кавалачак".
"Тое, што гэта (падпісанне Мюнхенскіх пагадненняў — Sputnik) з'явілася вельмі сур'ёзным штуршком да таго, каб ствараць канфліктны патэнцыял у Еўропе, Польшча лічыць за лепшае не гаварыць, гэтак жа, як лічыць за лепшае не гаварыць пра тое, што задоўга да пакта Молатава-Рыбентропа Вялікабрытанія і Францыя заключылі свае падобныя дагаворы з гітлераўскай Германіяй", — нагадаў кіраўнік расійскага палітычнага ведамства.
