БРЭСТ, 17 лют — Sputnik, Дзмітрый Босак. Рэпартажныя фатаграфіі жалобных працэсій і пастановачныя здымкі з мерцвякамі можна ўбачыць на ўнікальнай для Беларусі выставе ў музеі "Сядзіба Нямцэвічаў" у вёсцы Скокі, якая адкрылася ў чацвер.
Арганізатар фотавыставы "Развітальная памяць. Пасмяротная фатаграфія як частка нашай культуры" некрапаліст і краязнаўца Іван Чайчыц сабраў больш за 30 здымкаў з сямейных архіваў, зробленых з 1930-х па 1990-я гады на тэрыторыі Брэсцкай вобласці. На фота захаваная традыцыя, якая, на яго думку, згасла да канца стагоддзя.
"Цяпер мы ад смерці дыстанцуемся"
Іван паказвае сумесны здымак са сваім памерлым у 33 гады бацькам. "Я свайго бацьку перажыў на пяць гадоў ужо. Маме на фото таксама 33. Мне — 11, брату — 7. Не спалохалі нас гэтыя здымкі ніяк, захаваліся. Нават думкі ні ў каго з нас не было парваць або выкінуць", — кажа краязнаўца.
Падчас працы над даведнікам "Каталіцкі некропаль" Чайчыц збіраў фатаграфіі з нядаўна памерлымі па ўсёй вобласці. Спецыяліст успамінае, што людзі ахвотна дзяліліся здымкамі. Аднак многія ад такіх успамінаў пазбаўляліся — выкідалі і спальвалі.
"Яны іх баяцца. Раней людзі жылі бліжэй да смерці. Зараз мы ад смерці досыць дыстанцуемся. Смерць адбываецца ў бальніцах, дамах састарэлых або яшчэ недзе. Раней, калі людзі жылі ўсе ў адным доме, і чалавек паміраў, то гэта ўсё адбывалася на вачах у блізкіх. Таму да яе ставіліся па-іншаму. Яе не баяліся", — тлумачыць некрапаліст.
Галоўныя на пахаванні — святар і фатограф
На выставе прадстаўлены фота пахавальных працэсій па каталіцкім, праваслаўнаму і нават яўрэйскім абрадзе. Яе ідэя заключаецца ў тым, каб паказаць традыцыю развітання з нябожчыкам, якая была развіта ў Беларусі ў мінулым стагоддзі, але з прыходам новых тэхналогій і пакаленняў паступова сышла.
"Калі чалавек паміраў, заўсёды запрашаліся два чалавекі — святар і фатограф. Быў спецыяльны вясковы фатограф, які акрамя вяселляў фатаграфаваў і жалобныя працэсіі. У горадзе з гэтым было прасцей, таму што ў шматлікіх была свая фотатэхніка", — кажа Чайчыц.
Па словах краязнаўцы, гэтая культура на тэрыторыі нашай краіны стала развівацца пасля Першай сусветнай вайны. Да 1960-х гадоў фатаграфіі рабілі пастановачныя — усіх сваякоў і суседзяў выстаўлялі пэўным чынам насупраць труны з целам. Пазней стала пераважаць рэпартажнае фота з адлюстраваннем працэсу пахавання. Сучасныя здымкі з жалобных мерапрыемстваў берасцейцу яшчэ не трапляліся.
"Мне здаецца, у людзей у 90-я гады ўжо выклікалі клопат іншыя праблемы. Яны былі заклапочаныя тым, як бы выжыць у маладой дзяржаве. Некаторыя з'язджалі адсюль, многія прыязджалі сюды. Было проста не да фатаграфій, не да такой памяці", — лічыць арганізатар выставы.
Смерць як яна ёсць
Жанр пасмяротнай фатаграфіі — аднагодак самога фотамастацтва. Перад тым, як прыйсці ва Усходнюю Еўропу, ён кардынальна перайначыўся.
"Фатографы спрабавалі прыбраць смерць і паказаць чалавека жывым. Чалавека саджалі, прыгожа апраналі, адкрывалі вочы, калі гэта было патрэбна. Калі яны не адкрываліся, іх дамалёўвалі. Выкарыстоўвалі розныя пудры, мазі. Побач стаялі сваякі. Гэта рабілася, так як у шматлікіх не было грошай, каб сфатаграфавацца пры жыцці. А калі чалавек памёр, — гэта была апошняя магчымасць яго захаваць. Пасмяротнае фота памерла разам з Віктарыянскай эпохай. У нас, на тэрыторыі сучаснай Беларусі, жанр развіўся крыху па-іншаму. Тут смерць паказаная такой, якая яна ёсць", — тлумачыць некрапаліст.
Традыцыя захавалася ў рэлігійным асяроддзі
Брэстаўчанін Яўген, які прыйшоў на выставу, распавёў, што ў каталіцкім асяроддзі дагэтуль папулярная практыка фатаграфавання памерлых.
"Мае сваякі і я — каталікі. Мяне з самага дзяцінства цягалі па пахаваннях. Гэта не вельмі прыемныя ўражанні. Але, памятаю, там заўсёды былі фатографы. Нават цяпер, калі пару гадоў таму я быў у Літве на пахаванні ў сваякоў, гэта было дакладна гэтак жа. У больш рэлігійным асяроддзі такая традыцыя яшчэ ёсць. Людзі, якія пры гэтым прысутнічалі, да гэтага часу лічаць гэта нармальным", — падзяліўся Яўген.
Арганізатар выставы Іван Чайчыц не бярэцца думаць, якія эмоцыі выстава выкліча ў наведвальнікаў.
"Мы пакуль не ведаем, якая рэакцыя на яе будзе ў людзей. Гэта першая выстава ў Беларусі падобнага характару. Тут ёсць магчымасць дакрануцца да сакрамэнту гэтага рытуалу. Смерць — гэта таксама сакрамэнт. Тут відаць, што не трэба нічога баяцца. Калі ў беларусаў з'явіцца цікавасць да такой выставы, то, вядома, можна геаграфію пашырыць", — мяркуе краязнаўца.
Выстава будзе доўжыцца да 16 сакавіка.
