Каменныя крыжы эпохі Войшалка знайшлі пад Наваградкам

© Sputnik / Виктор ТолочкоКаменныя крыжы часоў Вялікага Князя Літоўскага Войшалка
Каменныя крыжы часоў Вялікага Князя Літоўскага Войшалка - Sputnik Беларусь
Падпісацца
У наваколлі Лаўрышаўскага манастыра, заснаванага сынам вялікага князя літоўскага Міндоўга, зрабілі знаходку пад стаць знакамітым каменным крыжам у Тураве. Якое месца ў гісторыі Беларусі займаюць гэтыя артэфакты, разбіраўся Sputnik.

Наваградак быў першай сталіцай Вялікага Княства Літоўскага, і хрысціянізацыя балцкіх плямёнаў, якія ў XIII стагоддзі працягвалі спавядаць паганства, ішла паступова.

Адным з цэнтраў распаўсюджвання хрысціянства на тэрыторыі сучаснай Беларусі быў Лаўрышаўскі манастыр, заснаваны Войшалкам, вялікім князем літоўскім у 1264-1267 гадах. Назву сваю мясціна атрымала, па адной з версій, ад імя Лаўрыш (Лаўрэнцій), атрыманага Войшалкам пры пострыгу ў манахі на Валыні.

Менавіта для гэтага манастыра было створана вядомае Лаўрышаўскае евангелле - выдатны прыклад рукапіснай ілюстраванай кнігі ў сярэднявечнай Беларусі. Гэта яшчэ адно сведчанне на карысць таго, што ў другой палове XIII стагоддзя Лаўрышава выконвала велізарную ролю ў палітычным і духоўным жыцці Вялікага Княства Літоўскага.

© Sputnik / Виктор ТолочкоСвята-Елісееўскі мужчынскі Лаўрышаўскі манастыр
Каменныя крыжы эпохі Войшалка знайшлі пад Наваградкам - Sputnik Беларусь
Свята-Елісееўскі мужчынскі Лаўрышаўскі манастыр

Адзін з самых ранніх хрысціянскіх манастыроў у Беларусі зараз вядомы як Свята-Елісееўскі Лаўрышаўскі мужчынскі манастыр. Нядзіўна, што манастыр, які налічвае восем стагоддзяў гісторыі, прыцягнуў увагу навукоўцаў. Што знайшлі даследчыкі падчас экспедыцыі ў гэтым годзе, высвятліў карэспандэнт Sputnik Станіслаў Андросік.

Каменныя крыжы

Беларускія навукоўцы праводзяць экспедыцыі ў Лаўрышаўскім манастыры штогод з 2011 года. У мінулым годзе археолагі працавалі на ўчастку старых манастырскіх могілак, дзе раней стаяла маленькая царква, і знойдзены падмурак кажа пра тое, што гэта сярэднявечны храм.

"Калі мы знайшлі гэты падмурак, з манастыра паступіла інфармацыя, што ў суседняй вёсцы Гнесічы на могілках таксама калісьці была капліца або маленькая царква", - распавёў супрацоўнік Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі Тэльман Маслюкоў.

У гэтым годзе перад экспедыцыяй была даследавана тэрыторыя ў Гнесічах, і спачатку быў знойдзены адзін каменны крыж. Затым, ужо падчас экспедыцыі, літаральна ў двух метрах быў знойдзены і другі.

"Цяпер яны знаходзяцца на тэрыторыі манастыра і даступныя для паломнікаў. Вядома, яны будуць аформлены як помнікі гісторыі", - распавёў кіраўнік экспедыцыі.

© Sputnik / Виктор ТолочкоСупрацоўнік Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі Тэльман Маслюкоў
Каменныя крыжы эпохі Войшалка знайшлі пад Наваградкам - Sputnik Беларусь
Супрацоўнік Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі Тэльман Маслюкоў

Цяжкасці датавання

Праўда, навукоўцы сутыкнуліся з адной невялікай праблемай. Справа ў тым, што любы выраб з прыроднага матэрыялу, нават каменя, вельмі складана датаваць, прасцей кажучы, вызначыць яго ўзрост.

Напрыклад, калі знаходзяць падмурак сярэднявечнага будынка, то навукоўцы, якія з'яўляюцца прафесіяналамі ў гэтай справе, ведаюць, як з ходам часу змяняўся іх знешні выгляд і тэхналогіі.

"Сёння няма методыкі датавання каменных крыжоў. На тэрыторыі ўсёй Усходняй Еўропы ёсць толькі адзін крыж з дакладнай датай. Ён знаходзіцца ў Цвярскім музеі. На ім проста высечана дата: 1133 год. Гэты камень быў усталяваны ў XII стагоддзі ў памяць аб працы, праведзенай для паглыблення рэчышча Волгі", - удакладніў Тэльман Маслюкоў.

Ва ўсіх астатніх выпадках навукоўцы датуюць крыжы альбо па гістарычным кантэксце знаходак, то бок па тым, што пра іх вядома, альбо па форме крыжа.

Крыжы, знойдзеныя ў Гнесічах, выглядаюць архаічна, то бок майстры, якія іх рабілі, не валодалі ў дасканаласці тэхналогіяй апрацоўкі каменя. Інструменты, якія ўжываліся пры іх апрацоўцы, не дазволілі зрабіць іх канцы прамавугольнымі.

© Sputnik / Виктор ТолочкоКрыж Войшалка з кварцытавага пяшчаніку
Каменныя крыжы эпохі Войшалка знайшлі пад Наваградкам - Sputnik Беларусь
Крыж Войшалка з кварцытавага пяшчаніку

"Знойдзеныя намі крыжы маюць круглявыя канцы, што кажа пра тое, што яны досыць раннія. Мяркую, што гэтыя крыжы адносяцца да перыяду XIII-XV стагоддзяў. Як раз да таго часу, калі ў XIII стагоддзі быў заснаваны Лаўрышаўскі манастыр", - выказаў меркаванне даследчык.

У гэты час, як раз па цячэнні ракі Нёман, ішоў працэс хрысціянізацыі балтаў, якія тут жылі. У той час славяне ў Панямонні прадстаўлялі сабой у асноўным гарадское насельніцтва і прайшлі праз хрысціянізацыю значна раней. Верагодна, па меры хрышчэння балтаў такія каменныя крыжы ставіліся ў памяць пра падзею.

"Геолаг даў папярэдняе заключэнне, што адзін крыж зроблены з кварцытавага пяшчаніку, а другі - з каменя, які называецца пясчана-жвірова-галечны кангламерат. Гэта мяккія пароды каменя, якія апрацоўваць лягчэй, чым граніт", - сказаў Тэльман Маслюкоў.

У наваколлі Лаўрышава такія пароды каменя даследчыкам не трапляліся, з чаго экспедыцыя зрабіла выснову, што камень для будучых крыжоў мог быць дастаўлены па рацэ Нёман.

© Sputnik / Виктор ТолочкоКаменны крыж з пясчана-жвірова-галечнага кангламерату
Каменныя крыжы эпохі Войшалка знайшлі пад Наваградкам - Sputnik Беларусь
Каменны крыж з пясчана-жвірова-галечнага кангламерату

Ля аднаго з крыжоў выявілі фрагмент керамічнага посуду, які Інстытутам гісторыі Акадэміі навук дакладна датаваны XIV стагоддзем.

"Гэта сведчыць аб тым, што яшчэ ў Сярэднявеччы гэта месца, мабыць, было адведзена пад будаўніцтва невялікай царквы. Фрагмент пасудзіны з'яўляецца прамым пацвярджэннем гэтаму, а значыць, і крыжы там, магчыма, стаялі ўжо ў гэты час", - лічыць супрацоўнік Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі.

Крыжы як напамін

Усяго на тэрыторыі Беларусі вядома каля 150 каменных крыжоў. Прычым калі б яны былі пахавальнымі, то іх, натуральна, было б значна больш.

Спаса-Еўфрасіньеўскі манастыр, архіўнае фота - Sputnik Беларусь
Парэшткі сына Усяслава Чарадзея могуць знаходзіцца ў Полацку

Гэта сведчыць аб тым, што на беларускіх землях каменныя крыжы часцей выконвалі мемарыяльную функцыю: як помнік, які нагадваў пра найважнейшыя падзеі.

"Крыжы ставіліся ў тыя часы, калі храмаў яшчэ было мала, і ля такіх каменных статуй праводзіліся набажэнствы. Пазней на такіх месцах будавалі цэрквы", - адзначыў Тэльман Маслюкоў.

Наогул родапачынальніцай традыцыі ўсталёўваць крыжы на Русі была вялікая княгіня кіеўская Вольга, якая першая з усходнеславянскіх прадстаўнікоў эліты прыняла хрысціянства. Пасля яе ўнуку - вялікаму князю кіеўскаму Уладзіміру - наканавана было стаць хрысціцелем ўсёй Русі.

У летапісе згадваюцца крыжы, устаноўленыя Вольгай. Ведаючы, што "Аповесць мінулых гадоў" была напісана ў першай трэці XII стагоддзя, а крыжы ставіліся кіеўскай княгіняй у сярэдзіне X стагоддзя, лёгка здагадацца, што калі б яны былі драўлянымі, а не каменнымі, яны наўрад ці захаваліся б да сучаснікаў Нестара-летапісца.

Крыжы Войшалка

Самымі вядомымі каменнымі крыжамі ў Беларусі да сённяшняга дня з'яўляюцца тураўскія. Існуе легенда, што яны прыплылі супраць плыні Прыпяці ў Тураў з самога Кіева.

Такім алегарычным чынам у памяці пакаленняў захаваўся той факт, што і само хрысціянства прыйшло ў Тураўскае княства з Кіева, якое першым на Русі прыняло новую веру.

Студэнты гістфака на раскопках гарадзішча Кардон, архіўнае фота - Sputnik Беларусь
Славяне з Дуная засялялі поўнач Беларусі?

"Крыжы, знойдзеныя ў Гнесічах, хутчэй за ўсё, звязаныя з дзейнасцю манастыра. Гэтая вёска ўваходзіла ў склад зямель, якія належалі манастыру. Манастыр мог усталяваць крыжы пасля хрысціянізацыі балцкага насельніцтва ў гэтай мясцовасці яшчэ да ўзвядзення царквы", - выказаў меркаванне Тэльман Маслюкоў.

Значнасць гэтага месца пацвярджае знаходка адразу двух крыжоў, што характэрна толькі для такіх важных цэнтраў, як Тураў. Таму можна меркаваць, што Лаўрышаўскі манастыр таксама быў у гэты час важным праваслаўным цэнтрам.

"Таму нельга выключаць, што знойдзеныя крыжы належаць да XIII стагоддзя і часу, калі ў манастыры жыў князь Войшалк. Праўда, пакуль дакладную дату навука ўсталяваць не можа, таму што яшчэ няма такой методыкі", - рэзюмаваў супрацоўнік Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі.

Стужка навiн
0