"Музей 5 форт" знаходзіцца далёка ад іншых будынкаў мемарыяльнага комплексу "Брэсцкая-крэпасць". Туды не ходзіць грамадскі транспарт, а сам музей выглядае нетрадыцыйна.
Пяты форт як філіял мемарыяла быў створаны каля 20 гадоў таму. У першыя гады ў казармах ўставілі вокны, зрабілі гідраізаляцыю, паклалі асфальт на дарозе да форта. На ўваходзе з'явілася кругласутачная ахова, наглядчыкі-касіры, прыбіральшчыкі. На гэтым усё. У сувязі з адсутнасцю фінансаў доўгі час тут больш нічога не рабілі.
Работы па рэстаўрацыі і музеефікацыі "5-га форта" пачаліся ў чэрвені 2020 года і праводзяцца ў дзве чаргі. Спярша спецыялісты пачалі рэстаўрацыю форта. Гаворка ідзе не пра рэстаўрацыю ўсяго абарончага збудавання. Форт - досыць вялікі аб'ект, па плошчы займае больш за 7 га. Таму на выдзеленыя сродкі будзе зроблена рэстаўрацыя яго цэнтральнай часткі: левая частка гаржавой казармы, якая складаецца з шасці казематаў, і гаржавы капанір.
Для таго, каб стварыць экспазіцыю, неабходна было правесці ацяпленне, ачысціць вентыляцыйныя каналы і замяніць вокны ў казармах. У выніку была зробленая гідраізаляцыя даху казармы, устаноўлены аўтэнтычныя вентыляцыйныя парасоны, выкананыя па чарцяжах і планах пачатку ХХ стагоддзя. Таксама ачышчаны ад моху і бруду фасады казармы і гаржавы капанір. Сцены вычышчанага форта абаранілі спецыяльным кансервавальным складам, каб не разбуралася цэгла.
Падчас рэстаўрацыйных работ у 5-м форце былі выяўленыя розныя цікавыя знаходкі: аскепкі снарадаў і мін, процігазнай скрынкі, алюмініевыя талеркі - усё гэта прадметы часоў Вялікай Айчыннай вайны. У жніўні тут знайшлі больш за тысячу патронаў. На іх была пазначана дата выпуску - 1950-1951 год. Пасля вайны тут размяшчаліся вайсковыя склады. Крыху раней супрацоўнік форта знайшоў нацельны крыжык канца XIX стагоддзя.
Тэрыторыя ў раёне моста і ўваходу ў казарму будзе акультураны. На абноўленых пляцоўках размесцяць ваенную тэхніку - артылерыйскія прылады, бронетранспарцёр.
Новы музей у форце
Пасля завяршэння рэстаўрацыйных работ наступны этап - стварэнне пастаяннай экспазіцыі ў гаржавой казарме. Раней тут у некалькіх казематах размяшчаліся часовыя выставы, якія адлюстроўваюць гісторыю форта. Зараз жа намеры куды больш маштабныя.
"Новая экспазіцыя будзе размяшчацца ў шасці казематах левай часткі казармы. І пачнецца яна з гісторыі фартыфікацыі на беларускіх землях. Адна з залаў раскажа аб мадэрнізацыі Брэст-Літоўскай крэпасці (цяперашняя Брэсцкая крэпасць): аб будаўніцтве фартоў і аб удзеле крэпасці ў Першай сусветнай вайне. Плануецца стварыць экспазіцыю, якая распавядае аб баявых дзеяннях у 5 форце ў чэрвені 1941 года. Яшчэ тры залы будуць з элементамі рэканструкцыі: яны наглядна пакажуць, як выглядалі памяшканні форта - жылыя казематы, канцылярыя, цэйхгауз, умывальня - на пачатку ХХ стагоддзя, калі ў 5 -м форце дыслакавалася 6-я рота Брэст-Літоўскай прыгоннай артылерыі", - распавёў загадчык філіяла "Музей 5 форт" Аляксандр Каркатадзэ.
Змены чакаюць гаржавы капнір, які добра бачны адразу пры пад'ездзе да музея. Там будзе створана рэканструкцыя капанірных супрацьшумавых гармат і адзін з парахавых склепаў: усё будзе зроблена так, як яно выглядала больш за 100 гадоў таму.
Над стварэннем канцэпцыі музеефікацыі 5-га форта працавалі навуковыя супрацоўнікі мемарыяла. Матэрыялы для новай экспазіцыі ўжо сабраныя. Зараз спецыялісты прыступаюць да яе мантажа.
Наведванне 5-га форта ў новым фармаце
Пакуль яшчэ прапрацоўваецца дакладная дата, калі ўваход у музей будзе даступны для наведвальнікаў.
"У перыяд запуску форта будзем тэставаць ацяпленне, глядзець, як будзе паводзіць сябе гідраізаляцыя. Таму яшчэ нейкі час сыдзе на ўвядзенне музея ў эксплуатацыю", - растлумачыў Аляксандр Каркатадзэ.
Аднак ужо сёння абмяркоўваецца пытанне фармату работы музея. Раней тут як такой экспазіцыі не было. І наведванне каштавала сімвалічных грошай. Наведвальнікі маглі самі, "узброіўшыся" ліхтарыкам, даследаваць падземныя хады форта ці ж з экскурсаводам - па жаданні.
"Мяркуем на дадзены момант зрабіць уваходныя квіткі з ужо уключанай у іх паслугай наведвання з экскурсаводам. Такі фармат неабходны і ў мэтах бяспекі наведвальнікаў, таму што форт ўсё ж - незвычайны музей: ёсць перапады па вышыні і падземныя казематы, што можа прывесці да траўмаў.
Таксама гэта дазволіць абараніць музей ад вандалаў. Нажаль, раней знаходзіліся тыя, хто псаваў анатацыі, рабіў на сценах форта надпісы. З экскурсаводам такія сітуацыі практычна выключаныя. Ды і наведванне музея са спецыялістам - гэта больш інфарматыўна, чым самастойнае блуканне па цёмных калідорах абарончага збудавання", - растлумачыў загадчык філіяла.
Работнікі музея спадзяюцца, што рэстаўрацыя і новая экспазіцыя 5-га форта прыцягне ў музей яшчэ большую колькасць наведвальнікаў. У мінулым годзе тут пабывалі больш за 22 тыс. чалавек і было праведзена больш за 320 экскурсій.
