Потым зразумелі, што рэальнасць на Замкавай гары над Нёманам сутыкнулася з неўвасобленымі марамі архітэктара Уладзіміра Бачкова пра барока, бюджэтнай логікай і крытыкай гісторыкаў.
Чаго чакаць беларусам ад другой чаргі рэканструкцыі каралеўскай рэзідэнцыі, разбіраўся карэспандэнт Sputnik Станіслаў Андросік.
Раніца, замак і аблом
Камандзіроўка ў Гродне, ды яшчэ і ва ўласны выхадны наўрад ці для каго з журналістаў з'яўляецца мяжой летуценняў. Пасля таго як ва ўпраўленне культуры быў накіраваны афіцыйны запыт аб другім этапе рэканструкцыі, у адказ прыйшоў не толькі ліст, але і вусная прапанова прыехаць і ўсё ўбачыць на ўласныя вочы.
Рэальнасць апынулася да болю звыклай, як хмурнае неба над каралеўскім горадам: па прыездзе начальніца ўпраўлення культуры Алена Клімовіч не адказвала на званкі сваёй памочніцы і паведамленні ў месенджарах, хоць сустрэча і інтэрв'ю былі абяцаныя. Там, дзе звыкла знікаюць мясцовыя чыноўнікі, адказ даводзіцца трымаць гісторыкам.
Балазе дырэктар Гродзенскага гісторыка-археалагічнага музея Юрый Кітурка не стаў бегаць ад карэспандэнта Sputnik, пагадзіўся пагутарыць і нават сфатаграфаваць, што ж зрабілі ў Старым замку да канца года будаўнікі.
Праект можна скарэктаваць
Пачатак рэалізацыі праекта па другой чарзе Старога замка запланаваны на 2022 год, а гэта значыць, што на ўсё пра ўсё застаўся год. Зараз трэба паспець правесці археалагічныя раскопкі і падрыхтаваць гістарычную даведку, якая будзе ўключаць усе магчымыя звесткі пра палац Баторыя, яго знешні і ўнутраны строй.
Усё гэта пры наяўнасці добрай волі можа дапамагчы скарэктаваць праект Бачкова, які крытыкаваўся шмат разоў. З гэтым багажом пытанняў накіроўваемся ў кабінет дырэктара ў Новым замку.
Пакуль усё на эскізах
"Мы наняліся напісаць гістарычную даведку па той частцы замка, дзе запланавана правядзенне другой чаргі рэканструкцыі, праца над ёй ужо вядзецца", - пацвердзіў інфармацыю Кітурка.
Паводле яго слоў, цяпер ідзе збор інфармацыі і новых крыніц пакуль не выяўлена, што вельмі складана. Спецыялісты вывучаюць тэкставыя матэрыялы, пераводзяць інвентары, матэрыялы даследаванняў археолагаў ў XX стагоддзі.
Пры гэтым дырэктар запэўніў, што спецыялісты яшчэ не пачалі этап праектавання: "Усё застаецца на ўзроўні эскізаў. Да саміх праектны работ пакуль не адбудуцца археалагічныя раскопкі і не будзе напісана гістарычная даведка, Гроднаграмадзянпраект не прыступіць".
У мінулым годзе на круглым стале асобна востра абмяркоўвалася пытанне, колькі ж паверхаў было ў палацы Стэфана Баторыя, і цяпер, як кажа гісторык, ёсць розныя меркаванні на гэты конт, але ніхто не гатовы даць дакладнага адказу.
Цяпер у Гродзенскага гісторыка-археалагічнага музея, пачынаючы з 5 снежня 2020 года, ёсць 90 дзён, каб падрыхтаваць гістарычную даведку, над якой працуюць музейныя супрацоўнікі.
Цяжкая другая чарга
Адказваючы на пытанне, колькі ж будзе каштаваць другая чарга рэканструкцыі, Кітурка адзначыў, што калі ішлі працы па першай чарзе, спачатку быў адзін кошт, а потым ён крыху змяніўся, былі ўнесены змены ў праект і пайшлі на новую экспертызу.
"Яна меркавала іншыя матэрыялы, іншыя працы, і паўстаў іншы кошт. Ці справяцца будаўнікі за год? Не, не дадуць рады", - запэўнівае дырэктар музея.
Таму казаць аб кошце работ пакуль не гатовы праект цалкам бессэнсоўна, на думку гісторыка. Таму што ў цяперашні час няма поўнага разумення сітуацыі: якія работы, якія будуць праводзіцца ўзмацненні канструкцый, якія канструкцыі зменяць.
"Пра што цяпер можна разважаць? Ясна, што кошт вельмі вялікі. Паводле папярэдніх ацэнак, першая чарга - гэта менш, чым 20% ад усяго праекта рэстаўрацыі. Другая чарга, напэўна, будзе вельмі складаная, напэўна там будзе 40%. Але колькі гэта будзе на самой справе, пакуль невядома. Таму што пакуль незразумела, у што выльецца першая чарга", - прызнаецца Кітурка.
Другога праекта няма
Пакуль усе ламаюць дзіды вакол праекта архітэктара Бачкова, дырэктар музея задае слушнае пытанне: "А ці быў іншы праект? Яго проста не было".
Гісторык запэўнівае, што прымаць рашэнні ёсць каму, калі гістарычная даведка музея уступіць у супярэчнасць з праектам, які стаў аб'ектам крытыкі.
У адказ на пытанне, хто будзе прымаць рашэнне ў дадзенай сітуацыі, Кітурка сказаў: "Навуковы кіраўнік. Далей будзе вырашацца калегіяльна. Будуць прыцягнутыя спецыялісты, якія змогуць выказаць кваліфікаваны пункт гледжання".
Дырэктар сцвярджае, што ў аснову праекта другой чаргі будзе пакладзена ўся інфармацыя, якую знойдуць супрацоўнікі музея, а таксама археолагі падчас сваіх пошукаў. "Калі тое, што прапануе Бачкоў, падасца непрымальным, значыць, будуць іншыя рашэнні".
Кітурка расказаў таксама, што ў Беларусі заўсёды праводзіцца будаўнічая экспертыза ўсіх праектаў, але яна накіравана на тое, каб ацаніць, наколькі добрасумленна складзеныя каштарысы: галоўнае - каб не быў завышаны кошт работ з боку праекціроўшчыкаў.
"Нясуць абы што"
Цікавімся, а як быць экскурсаводам і што ім распавядаць пра Стары замак і, напрыклад, спрэчную Камяніцу, на што дырэктар адказвае: "Ведаеце, экскурсаводы часам такую ахінею нясуць. Тут адна знакамітая на ўсю Гародню экскурсавод паказвае палякам палац у Старым замку і кажа, што тут памёр Казімір Ягелончык (Вялікі князь літоўскі і Кароль польскі ў XV стагоддзі - Sputnik), які памёр за 100 год да пачатку будаўніцтва".
"Чым я магу дапамагчы экскурсаводам?", - задае рытарычнае пытанне гісторык. Пакуль ідуць працы ў Старым замку, у музеі займаюцца распрацоўкай экспазіцыі і не рыхтуюць зацверджаны тэкст экскурсіі.
"Я не гружу тым, што будуць "несці" экскурсаводы (прыватныя - Sputnik). Ім можна даць самы ідэальны тэкст, а яны "нясуць абы што", - канстатаваў Кітурка.
Што будзе далей?
Цікава, што ў Беларусі не прадугледжана працэдура праверкі і аналізу гістарычных даведак па такіх аб'ектах. Ці будуць праводзіцца грамадскія абмеркаванні праекта - таксама невядома. Зразумела адно: усе пытанні разгледзяць на пасяджэнні Беларускай рэспубліканскай навукова-метадычнай рады па пытаннях гісторыка-культурнай спадчыны.
Праблема ў тым, што на падрыхтоўку архітэктурнага праекта трэба мінімум шэсць месяцаў, а потым яго яшчэ трэба разгледзець на пасяджэнні рады.
Атрымліваецца, што капаць археолагам трэба было ўжо ў 2020 годзе, і цяпер, каб укласціся ў тэрміны, ім прыйдзецца працаваць альбо ў студзені або тэрміны зноў "паплывуць" у невядомым накірунку, а гэта бюджэтныя грошы.
