Загавіны альбо развітанне з Масленічным тыднем
09:52 14.03.2021 (абноўлена: 15:37 14.04.2022)
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Падпісацца
Этнограф Ларыса Мятлеўская нагадвае пра Масленіцу-палізуху і дзеліцца рэцэптурай беларускага біфштэксу.
Завяршаецца масленічны тыдзень напрацягу якога штодня можна было ласавацца блінамі рознага гатунку дадаючы іх маслам і сырам. Масленіца-палізуха – так ласкава называлі яе ў народзе і шкадавалі развітвацца з пачуццём светлай радасці і гарэзлівай весялосці: "Мы думалі Масленіца сем нядзель, ажна Масленіца ўсяго сем дней".
Вядома ж, цяпер сытае жыццё можна ладзіць сабе незалежна ад пары года і царкоўнага календара, які прадугледжваў пост. А даўней перспектыва смачна пад’есці адсоўвалася да Вялікадня. Можа таму такое вялікае значэнне надавалася Загавінам, апошняму дню Масленіцы, калі вернікі ў апошні раз перад Вялікім постам елі мяса і сала.
Нявесты на кірмашы
Провады Масленіцы ў нядзелю ладзіліся з асаблівай урачыстасцю. Зранку, калі не заставаліся святкаваць блізка каля хаты, то стараліся выправіцца амаль ўсёй сям’ёй на кірмаш у бліжэйшае мястэчка. Звычайна ехалі бацькі і старэйшыя сыны і дочкі. Дзеўкі адзявалі самую лепшую адзежу, паколькі менавіта там, на кірмашы хлопцы выбіралі сабе нявест. У Лёзненскім раёне распавядалі, што адбывалася гэта так:
Масленічныя катанні на конях
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
"Сядзіць дзеўка на вазу з бацькам, прадаець зярно. Ідуць мальцы, пытаюць, чыя яна, адкуль, і так нагледзіць, пазнакоміцца, а тады сватоў засылаець".
Напрацягу масленічнага тыдня кірмашы ладзіліся і вялікія, і малыя. Асабліва значны кірмаш быў на запусты ў нядзелю. У Лёзненскім раёне яго лічылі святочным. За зіму ў майстроў збіралася багата тавараў і іх трэба было прадаць да пачатку палявых работ. Галіна Сухаруцкая, жыхарка вёскі Мерзлякова, што ў Лёзненскім раёне, так апісвала кірмаш у Лёзна або ў Бабінавічах:
"Усе масцера прадавалі свае вырабы на етых кірмашах: хамуты, санкі, бочкі дзеравянныя, маслабойкі, кадкі, вядзёркі, ганчары з пасудай... Больш багатыя везлі жыўнасць, зярно. Там і самавары з чаем, гарэлка на разліў прадаецца, закуска розная. Даўней свахі хадзілі, усё пра радню разузнавалі, калі сваталі... Танцы былі на кірмашах".
Моладзь "строіла" вечарынкі, гулянні асобна ад дарослых і любімай забавай было спальванне масленічнага пудзіла разам з назапашаным з гэтай нагоды смеццем. Гэтаму пудзілу разам са смеццем, а таксама ачышчальнай сіле агню ў думках аддавалі ўсё: смерць, хваробы, нешанцаванне, голад і г.д. Узамен жа чакалі збавення ад бед.
"Выганнае" сала, каб карова малако давала
У Чавусскім раёне Магілёўскай вобласці існаваў цікавы звычай, паводле якога ў гэты дзень пастух частаваў гаспадынь, каб тыя ў святы давалі яму "выганнае" – сала, хлеб, яйкі, малако.
Бліны на сыроватцы з печы на Масленіцу
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Для гаспадынь карова – любімая карміцелька і кожны дзень яе давяралі пастуху. Каб ён добра ставіўся да любімай Мілкі, Рабінкі, Рыжухі, яму трэба было дагадзіць не толькі ў дзень першага выгану скацінкі на зялёную траўку, але і на Масленіцу. Гаспадыні неслі закуску, а пастух са свайго боку ставіў гарнец гарэлкі.
Збірацца "у загавіны"
У народзе казалі, што на запусты трэба сем разоў паесці, таму што пасля давядзецца сем нядзель пасціцца. Але не ў кожнага быў такі дастатак, каб нават на загавіны можна было есці. Дарэчы, народ склаў паданне:
"Бог, які хадзіў у выглядзе жабрака, папрасіў есці, а бедная сям’я нічога не змагла яму прапанаваць. Тады жабрак сказаў, што зараз сам прынясе ім пачастунак і, пайшоўшы з хаты праз некаторы час вярнуўся з кавалкам мяса. Трымаючы тое мяса жабрак сказаў, што хадзіў у хлеў і адрэзаў яго са сцягна каровы: "Наце, спраўляйце Запускі!". Гаспадары заплакалі і пабеглі ў хлеў, думаючы, што іх адзіная карміцелька больш не дыхае. Але пабачылі яе жывой і здаровай. Так Бог дапамог беднай сям’і справіць Запускі".
Увечары сваякі і суседзі збіраліся "у загавіны": рабілі складчыну, гулялі, спявалі перад Вялікім пастом. У гэты час у гаспадынь было немала кулінарных клопатаў. Каб паказацца перад суседкамі добрымі кулінаркамі, яны імкнуліся прыгатаваць што пасмачней, напрыклад, …"біфштэкс"!
Рэцэпт "біфштэксу" па-беларуску
З чаго гатаваць:
- ялавічына (выразка),
- 1 ст лыжка здору,
- 4 зубкі часнаку,
- соль,
- перац.
Як гатаваць. Мяса разрэзаць упоперак валокнаў на чатыры часткі, кожную злёгку адбіць, надаць круглую форму. Потым пасаліць, паперчыць, пасыпаць здробненым часнаком.
Смажыць мяса на моцна разагрэтай патэльні. Яны гатовы, калі пры націсканні з мяса не выдзяляецца чырвоны сок.
Падаваць са смажанай бульбай і марынаванымі або салёнымі грыбамі.
Масленічныя пасядзелкі
© Sputnik / Ларыса Мятлеўская
Перад "белым" панядзелкам
У Клічаўскім раёне першы панядзелак посту называлі "белым" і казалі, што за дзень да яго трэба абавязкова "зубы паласкаць":
"Ета значыць, можа ў каго ў зубах мяса асталося, дык яго перад постам выпаласкаць нада. Ну, і пілі гарэлку, а потым ужо ўвесь пост не пілі. І пасуда перад постам харашо вымывалася".
У Пастаўскім раёне на Віцебшчыне мужчыны выпівалі па кілішку гарэлкі, цалавалі адзін аднаго і казалі: "Загаўляем, каб у пост не саграшыць нічым".
У тым жа раёне дзеўка, калі не выходзіла замуж у мясаед, на запусты, пасля вячэры, казала: "Каб твая, татка, лазенка згарэла, як я ў цябе загавела".
А яшчэ, на Масленіцу займаліся прадказаннямі якім будзе лета. Напрыклад, калі Масленіца супадала з маладзіком – вельмі добра, будзе шмат малака: "Маладзік ражок намачыў у масла...". Аднак "Масленіца – ластовіца, прыляцела і прайшла".
Наперадзе час светлага ўстрымання і пакаяння. Засталося толькі паўтарыць за народам: "Пост, пост не працягніся!".
