На алімпійскія футбольныя матчы ў Мінск чакалі больш гасцей, дакладней - гасцей са значна большай колькасці краін.
Алімпіяда-80 - гэта былі першыя гульні ва Усходняй Еўропе, упершыню ў сацыялістычнай краіне. Асноўныя спаборніцтвы прымала Масква, але было і некалькі гарадоў-спадарожнікаў, у тым ліку і Мінск, дзе нароўні з Кіевам і Ленінградам павінны былі прайсці адборачныя і чвэрцьфінальныя матчы па футболе.
Але ў 1979-м СССР увёў войскі ў Афганістан, і шэраг краін, як тады казалі - капіталістычных, адмовіўся дасылаць свае дэлегацыі на гульні.
У выніку англа-і франкамоўным перакладчым мінскага "Інтурыста" прыйшлося ў спешным парадку асвойваць новыя мовы, пераважна краінаў сацлагеру. Людміле Васільеўне Касцюковіч тады дасталася румынская.
"У Маскве, дзе быў цэнтр "Інтурыста", планавалі патокі, размяркоўвалі: з якіх краін і куды будуць ехаць турысты, дзе будуць размяшчацца ў гатэлях і гэтак далей. І нам наўзамен англійскамоўных, якія павінны былі прыехаць, чамусьці далі Румынію. Узмацнілі чэхамі і палякамі, таму што суседзі", - распавядае Людміла Васільеўна.
Выкладчыка румынскага знайшлі сярод мясцовых малдаван. На ўсё пра ўсё было некалькі месяцаў.
"Я не магу сказаць, што нас навучылі румынскай. Але ўсе мае румынскія групы мяне разумелі, калі мы ездзілі на экскурсію", - прызнаецца яна.
Фірмовую "інтурыстаўскую" экскурсію па горадзе спецыяльна да Алімпіяды-80 нарасцілі яшчэ і маршрутам "Мінск спартыўны".
Падрыхтоўка да сустрэчы гасцей ішла года паўтара, кажа Людміла Васільеўна. Але ішла ў рабочым парадку. Яе калега, Ірына Мікалаеўна Дзям'янава, якая ў тыя алімпійскія дні суправаджала турыстаў з Чэхаславакіі, пра яе толкам нават не змагла і ўзгадаць.
"Мы так былі вышкаленыя ў "Інтурысце", што асаблівай падрыхтоўкі і не трэба было. Можа, яна фармальная і была, але я яе не вельмі запомніла. Проста для прыкладу, як нас рыхтавалі і што патрабавалі: працавала ў "Інтурысце" дама, якая адказвала за ідэалогію. На нейкім сходзе яна кажа: "Я стаяла сёння ля выхаду, назірала, як гіды ідуць у аўтобус да турыстаў, і ні адзін не ішоў са свежым нумарам "Праўды" у руцэ". Яна казала гэта шчыра... Так было кожны дзень", - распавядае Ірына Мікалаеўна.
Як працавалася і чым запомнілася перакладчыцы "Інтурыста" Алімпіяда-80 у Мінску, Sputnik і распытаў суразмоўніц - гіда-перакладчыка з шматгадовым стажам Людмілу Касцюковіч і дырэктара праграм неігравога кіно міжнароднага кінафестывалю "Лістапад" Ірыну Дзям'янаву.
Місія перакладчыка
Гучыць дзіўна, але праца на Алімпіядзе мала чым адрознівалася ад стандартнага суправаджэння інтурыстаў да і пасля ліпеня 1980-га. Структура "Інтурыст" была створана яшчэ ў 1929 годзе для таго, каб паказаць замежным гасцям першую ў свеце сацыялістычную дзяржаву з лепшага боку, нагадвае Людміла Васільеўна.
Адпаведна людзей, якіх дапускалі да працы з замежнікамі, падбіралі вельмі старанна.
"Гэта было настолькі адказна - "Інтурысту" належалі лепшыя гатэлі ў Савецкім Саюзе. Калі савецкіх турыстаў вазілі ў маленькіх ЛАЗіках, то мы ездзілі на "Ікарусах". Мы былі белая костка, блакітная кроў. Таму што трэба было Савецкі Саюз паказаць як лепшую краіну ў свеце", - распавядае Людміла Васільеўна.
Да моманту Алімпіяды яна адпрацавала ў "Інтурысце" ужо пяць гадоў. Кажа, працы было вельмі шмат. Працавалі дзень і ноч - адна група з'язджае, другая прыязджае. Часцей за ўсё ехалі з ГДР і Польскай Народнай Рэспублікі. Мінск раз-пораз сустракаў так званыя "Цягнікі сяброўства" - 12 вагонаў з турыстамі з сацкраінаў.
"Уявіце, што ў 79-м годзе ў мяне за год было толькі 14 адгулаў. Такі быў паток турыстаў. Прычым усё было адпрацавана да дробязяў: у структуры "Інтурыста" была служба сустрэч і провадаў, якая адказвае за багаж. Ні адзін турыст ніколі свой чамадан ў рукі не браў. Яны выходзілі з вагона, ставілі на перон, прыязджала спецыяльная служба, і чалавек знаходзіў свой багаж ужо ў гатэлі, у холе", - распавядае Людміла Васільеўна.
Госці, якія прыязджалі ў тыя алімпійскія дні, таксама мала чым адрозніваліся ад звыклых груп.
"Хіба што было больш мужчын, чым жанчын. І яны хадзілі на футбол. У Мінску былі ж чвэрцьфіналы. Іншая справа ў Маскве, на фіналах. Мне распавядаў калега, які здымаў Алімпіяду, яны рыхтавалі рэпартаж з спаборніцтваў па бегу з бар'ерамі, бег савецкі спартсмен, гэта была яго апошняя Алімпіяда, апошнія надзеі, і ... ён падае. Ён заплакаў. Ды такіх прыкладаў у вялікім спорце, напэўна, нямала. Але пачатак спаборніцтваў, першыя матчы... у Мінску ўсё было спакойна... Ва ўсякім разе, я запалу не памятаю", - прызнаецца Ірына Мікалаеўна.
Атмасфера ў горадзе
Нейкай эўфарыі ў горадзе ў тыя дні не было, але пачуццё датычнасці было, прызнаецца Ірына Мікалаеўна.
"У дзень адкрыцця ўсё было перакрыты, людзі збіраліся на плошчах, вакол помнікаў, нейкае бурленне адчувалася... Прыемнае даволі пачуццё, што ты ў форме, вылучаешся пэщным чынам, падыходзілі пыталіся: "А гэта ў вас такая форма? У такой форме пойдзе сёння вечарам наша каманда ў Маскве?" Вакол алімпійскай формы, па-мойму, заўсёды цікавасць існуе... Але не больш", - распавядае Ірына Мікалаеўна.
Дзяўчатам-перакладчыцам спецыяльна да Алімпіяды пашылі касцюмы - пінжакі і спадніцы з нябеленага лёну, выдалі басаножкі у тон і чырвоныя блузы. Але ні ў адной з суразмоўніц Sputnik фатаграфій тых дзён не захавалася - кажуць, было занадта шмат працы, не да фотасесіі.
"Яшчэ памятаю, што ўзмацнілі усякага роду ахову. На кожным паверсе ў гасцініцы сядзеў чалавек у касцюме, часцей за ўсё шэрага колеру. І турысты смяяліся: "Мы ўсе разумеем, але іх вельмі шкада. Калі яны спяць? Мы раніцай ідзем на сняданак - яны ўжо сядзяць, мы позна вечарам вяртаемся - яны сядзяць". Прычым сядзіць адзін і той жа", - распавядае Ірына Мікалаеўна.
Яшчэ ёй чамусьці запомніщся трывожнае выраз на твары начальніка на ўваходзе на стадыён "Дынама".
"Тады яшчэ не было слова "правакацыя" ў ходзе - але вось нейкіх беспарадкаў вельмі баяліся. Людзей на адкрыцці і на нейкіх топавых для Мінска матчах было вельмі шмат. Ніхто не прыходзіў за гадзіну, усе прыбывалі ў адзін і той ж час - хвілін за 15-20. Неяк я ішла побач з адным з інтурыстаўскіх начальнікаў і злавіла сябе на думцы: у яго на твары быў жудасны страх, моцнае хваляванне. Ён увесь час глядзеў па баках, каб не дай бог чаго не здарылася . Памятаю, тады яшчэ падумала: чаго яны баяцца - усё ж нармальна. Што тут можа здарыцца?! Але, можа, гэта быў прафесійны страх, можа, яго асабісты, але вось гэта ўрэзалася ў памяць", - распавядае Ірына Мікалаеўна.
З прыездам вялікай колькасці замежных турыстаў больш свабоды ў тыя дні на вуліцах Мінску дакладна не стала, гэта пацвярджае і Людміла Васільеўна. Усе службы былі кінутыя на тое, каб не дай бог нічога не адбылося. Але і нейкі напружанасці не было. Ёй запомнілася святочная атмасфера на вуліцах - шмат людзей, упрыгожаны горад, гэта было гэта не проста 22 ліпеня 1980 года, а як на 1 мая ці 7 лістапада.
"10 дзён гэта ўсё доўжылася, а потым цэнтр увагі быў перанесены, вядома, у Маскву... Але ў тыя дні мы таксама адчулі, што і ад нас сёе-тое залежыць: каб людзі, якія прыехалі на гэтую алімпіяду, змаглі ўбачыць спартыўнае свята. Мы, інтурыстаўцы, у душы вельмі вялікія патрыёты - нам хацелася, каб тыя, хто пабываў у Мінску, а потым паехаў у Маскву, запомніў наш горад. Каб Мінск перапыніў сваім прыёмам, увагай, душэўнасцю ўражанні пра Маскву. Вельмі хацелася вось гэтага ", - распавядае Людміла Васільеўна.
Гастранамічнае свята
Адзін з самых яркіх успамінаў пра Алімпіяду-80 у суразмоўніц Sputnik - гастранамічны. Мінчане даведаліся, што, акрамя ліманаду "Бураціна", існуе "Пепсі-кола", а каўбаса бывае не толькі "Доктарскай".
"Па частцы прадуктаў Алімпіяда была ў нейкім сэнсе адкрыццём. Гэта была вельмі жывая тэма. Таму што нават у Мінску з'яўляліся фінскія лікёры нябачанай красы: то бананавы, то журавінавы, то яшчэ нейкі. З'явіліся джэмы... Напэўна, яны былі і ў крамах, на прылаўках я іх не бачыла, але на сталах было. Нашы аператары як самыя доўгачаканыя сувеніры везлі з Масквы дзецям маленькія бутэлькі фанты, колы. А тут я фінскія прадукты памятаю", - смяецца Ірына Мікалаеўна.
"Упершыню да Алімпіяды з'явіліся ёгурты. Уявіце, 1980-ы год! Людзі наогул не ведалі, што гэта такое. "Пепсі-кола", фінская каўбаса ў вакуумнай упакоўцы - гэта былі наогул такія цуды. Тут варанай "Доктарскай" каўбасы не заўсёды пасля працы можна было купіць, а тут такое... Да гэтага сыравэнджаная каўбаса падавалася толькі на нейкія банкеты, калі высокія дэлегацыі прыязджалі па партыйнай лініі, і па лініі гарвыканкаму. На прыёмах мы гэта бачылі, калі працавалі перакладчыкамі, але так, каб у рэстаране, у меню - такога раней не было", - дзеліцца ўспамінамі Людміла Васільеўна.
Змяніліся і бутэрброды ў інтурыстаўскіх кафэ: калі раней на іх змяшчаліся два-тры кавалачка каўбасы, то ў дні Алімпіяды яны сталі выглядаць значна вагавіцей.
"Мы даведаліся, як павінны выглядаць бутэрброды ў кафэ. І каўбасы на іх стала больш, і сыру стала больш... Пры гэтым рэцэптура не змянілася, і кошт не памяняўся", - распавядае Ірына Мікалаеўна.
Няпростыя турысты
Акрамя суправаджэння гасцей на стадыён, перакладчыцы паказвалі ім Мінск, вазілі на экскурсіі - да помнікаў Леніну на аднайменнай плошчы і ў парк Янкі Купалы, міма ВДНХ. Абавязковым было наведванне дома-музея 1-га з'езда РСРП і плошчы Перамогі.
"Потым экскурсія працягвалася па новых мікрараёнах. Распавядалі пра жыллёвае будаўніцтва Беларусі. Мінскія мікрараёны Усход - Уручча - Зялёны луг былі прызнаныя аднымі з лепшых у СССР, таму што ўпершыню нашы архітэктары прапанавалі комплексную забудову. Гэта значыць, калі здавалі дом у эксплуатацыю, тут жа у крокавай даступнасці былі дзіцячыя сады, школы і абавязкова - зялёная зона. Гэтага не было нідзе... і мы праязджаем, а там сажалкі, вербы, людзі загараюць - гэта ж быў ліпень. Народу падабаўся, вельмі падабаўся Мінск ", - успамінае Людміла Васільеўна.
"Алімпійскіх" турыстаў вазілі яшчэ і па спартыўных аб'ектах - паказвалі стадыёны "Дынама" і "Трактар", Палац спорту.
"З пункту спартыўных аб'ектаў нічога турыстаў, напэўна, не ўражвала. Усе чакалі толькі вынікаў матчаў", - прызнаецца Людміла Васільеўна.
Нягледзячы на экспрэс-курс румынскага, складанасцяў у зносінах не ўзнікала. Тым больш, што той, хто суправаджаў групы, часцей за ўсё быў выпускніком аднаго з савецкіх ВНУ і валодаў рускай - ледзь што, мог дапамагчы з перакладам. Невялікія складанасці ўзнікалі часам з польскімі турыстамі. У іх пытанні былі не столькі пра спорце, колькі пра "сацыялізме".
У той час у Польшчы ўжо пачала афармляцца "Салідарнасць", якая пазней стала асноўнай рухаючай сілай усіх пераўтварэнняў у гэтай краіне.
"Палякі, як цяпер, так і тады, былі з тых турыстаў, хто задаваў больш за ўсё пытанняў. І не забывайце, што ў нас з імі агульная гісторыя. Гэта ве-е-ельмі нялёгкія турысты. Яны ўжо ў тыя часы задавалі нязручныя пытанні . І падчас Алімпіяды таксама - ехалі тыя ж людзі. Пра што пыталіся? Шмат было палітычных пытанняў. І пра Сталіна, і ці задаволеныя вы, што партыя ўсім кіруе, і навошта вам гэта?.. Але ж у нас праводзіліся спецыяльныя семінары, дзе мы распавядалі, якія пытанні нам задаюць. А людзі з абкама партыі нас вучылі, як на такія пытанні адказваць", - смяецца Людміла Васільеўна.
Ці быў шанец у іх - на фоне святочнай алімпійскай атмасферы ў тым ліпеньскім Мінску - закахацца? Кажуць, ніводнага.
"У нашых службах - не дай бог. Гэты чалавек адразу б быў звольнены з працы, і ўсё. Я думаю, вядома, нішто чалавечае людзям у тыя дні было не чужое... І дзеткі, думаю, у Мінску пасля Алімпіяды таксама нарадзіліся. Але ў нашых службах гэта проста было немагчыма", - прызналася Людміла Васільеўна.
