Для многіх касмічныя даследаванні з'яўляюцца чымсьці далёкім. Але беларускія і расійскія вучоныя з даўніх часоў імкнуцца зблізіць і ўкараніць распрацоўкі ў паўсядзённую эканоміку і бяспеку краін-саюзніц. Аб высокіх тэхналогіях і пэрспэктывах ў космасе - даведаўся карэспандэнт Sputnik.
Звышгранічныя канструктарскія рашэнні
Лічыцца, што беларускую гісторыю вывучэння космасу можна датаваць 1650 годам. Менавіта ў тыя часы ураджэнец Вялікага княства літоўскага Казімір Семяновіч выпусціў трактат "Вялікае мастацтва артылерыі". У кнізе інжынер ўпершыню апісаў устройства шматступеннай ракеты. Выдадзены ў XVII стагоддзі на латыні падручнік стаў галоўным дапаможнікам у Еўропе на два стагоддзі ў галіне піратэхнікі і артылерыі.
Вядома, у Беларусі XX стагоддзя першыя касмічныя распрацоўкі прыйшліся на пасляваенныя гады. У 60-я узнікалі інстытуты, бюро і прадпрыемствы, якія сфармавалі ядро вядучых цэнтраў для ўсёй тэрыторыі СССР. Оптыка, электроніка, кібернетыка - за інтэлектуальнай перавагай не толькі ў гэтых абласцях вынікалі найвялікшыя сусветныя адкрыцці.
Менавіта таму не выпадкова, што з незалежнасцю вырашана было працягнуць у Беларусі касмічную праграму. У канцы 90-х былі распрацаваны сумесныя планы па супрацоўніцтве на ўзроўні Саюзных праграм. 2000-я, па сутнасці, сталі падрыхтоўчым этапам, а дата - 22 ліпеня 2012 года - стала гістарычнай: з Байканура ажыццёўлены запуск Беларускага касмічнага апарата. А яго макет выстаўлены ў холе Нацыянальнай акадэміі навук. Тады, па праекце, лічылася, што эксплуатацыя будзе доўжыцца пяць гадоў.
"У 2017 годзе тэрмін яго службы мінуў. Але яго стан дазволіў выкарыстоўваць касмічны апарат яшчэ тры гады. І мы працягваем кіраваць гэтым спадарожнікам і прымаць з яго інфармацыю. Запасаў паліва хопіць на шмат гадоў. Так што мы плануем тэрмін яго службы яшчэ падоўжыць. Праца па яго стварэнні дазволіла удасканальваць матэрыялы, праграмныя сістэмы, оптыку, электроніку і весці падрыхтоўку кадраў не толькі навукоўцам, але і на шматлікіх прадпрыемствах. Перад запускам мы тройчы правяралі ўсе сістэмы на надзейнасць. І вельмі беражліва выкарыстоўваем", - распавёў кіраўнік апарата НАН Беларусі, намеснік кіраўніка Агенцтва па касмічных даследаваннях НАН Беларусі Пётр Віцязь.
Для стартавай пляцоўкі
Усяго ў космасе знаходзяцца тры беларускія касмічныя апараты. Адзін навучальны спадарожнік БДУ, другі - тэлекамунікацыйны (гэта сумесны праект з Кітаем), трэці - уваходзіць у беларуска-расійскую групоўку і прызначаны для дыстанцыйнага зандзіравання Зямлі.
"Цяпер намецілася тэндэнцыя да мініяцюрызацыі спадарожнікаў. Гэта танней, хоць бы па запуску. Таму што сёння запуск аднаго кілаграма грузу на арбіту - гэта каля 40 000 долараў. Так што адна справа апарат вагой 500 кілаграмаў, іншае - 10. Але для адкрытага космасу неабходна ўлічваць яшчэ радыяцыйную стойкасць. Таму чым больш шчыльнасць элементаў на адзінцы плошчы на крышталі, тым больш выпадкаў траплення цяжкіх часціц, а, такім чынам, вышэй верагоднасць выхаду мікрасхем з ладу. Таму ёсць пэўная залатая сярэдзіна, якую неабходна ўлічваць. І беларускія прадпрыемствы ўжо даўно наладзілі вытворчасць мікрасхем, устойлівых да радыяцыі", - тлумачыць галоўны канструктар Беларускай касмічнай сістэмы дыстанцыйнага зандзіравання Зямлі Сяргей Залаты.
Зразумела, што вечна знаходзіцца ў эксплуатацыі, касмічны апарат не зможа. Таму беларускія навукоўцы ў кааперацыі з расійскімі калегамі ўжо распрацавалі эскізны праект новага спадарожніка. Распрацоўка рабочага варыянту, запуск, а самае галоўнае фінансаванне... Вось пытанні, якія пакуль застаюцца адкрытымі. Яны падымаліся падчас нядаўняга візіту расійскага віцэ-прэм'ера Юрыя Барысава. Закраналі гэтую тэму і кіраўнікі ўрадаў Раман Галоўчанка і Міхаіл Мішусцін.
Грошы на рэалізацыю праекта прадугледжаны. Але рашэнне аб пачатку фінансавання расійскім бокам пакуль адкладаецца.
ЦКП на Сурганава, 6
Адшукаць гэты мінскі адрас можна па дзевяціметровай антэне, усталяванай на даху Аб'яднанага інстытута праблем інфарматыкі НАН Беларусі. Цэнтр кіравання палётаў забяспечвае сувязь з беларускім касмічным апаратам.
Арбіта - сонечна сінхронная. Гэта азначае, што спадарожнік перасякае экватар на ўзыходзячай галінцы кожны раз па мясцовым часе ў 11 гадзін 27 хвілін. Гэта значыць праз паўтары гадзіны і заходней на 2300 кіламетраў ён зноў пройдзе праз вертыкальную вось Зямлі. Над Беларуссю штодня ляціць - з 10 да 11 раніцы. Час абраны не выпадкова...
Навошта зандзіраваць Зямлю?
Падлічана, што ў годзе ў Беларусі прыкладна 300 хмарных дзён. Так што абраны прамежак - ідэальны для здымкі тэрыторыі Рэспублікі Беларусь. Вельмі актуальна пытанне маніторынгу, гэтак значыць рэгулярнага назірання за становішчам на Зямлі. Для гэтага выкарыстоўваюць яшчэ пяць расійскіх спадарожнікаў серыі "Канопус". Там таксама ўстаноўленыя беларускія тэлескопы.
Дэталёвая фотаздымка дазваляе ствараць сучасныя геаінфармацыйныя сістэмы. На іх аснове вядзецца картаграфія. І спектр прымянення надзвычай вялікі. Да прыкладу, у будаўніцтве гарадоў, вядзенні кропкавага земляробства, прыродаахоўнай справе. Неацэнную ролю беларускі спадарожнік аказвае ў папярэджанні пажараў і ліквідацыі стыхійных бедстваў. Для нацыянальнай бяспекі і маніторынгу памежных тэрыторый.
"Для Беларускай касмічнай сістэмы дыстанцыйнага зандзіравання Зямлі УП "Геаінфармацыйныя сістэмы" і Аб'яднаным інстытутам праблем інфарматыкі НАН Беларусі створана аўтаматызаваная сістэма кіравання гібрыдным банкам даных касмічнай інфармацыі. Такі праграмна-апаратны прадукт дазваляе выключыць памылкі аператара. Разумныя алгарытмы і праграмнае забеспячэнне выконваюць да 95% аперацый замест чалавека", - паведаміў генеральны дырэктар Аб'яднанага інстытута праблем інфарматыкі НАН Беларусі Аляксандр Тузікаў.
За развіццём касмічных тэхналогій па-ранейшаму стаяць людзі. Але абсталяванне і праграмнае забеспячэнне істотна паскараюць і патанняюць працэс. А гэта і праекты па штучным інтэлекце, робататэхніцы, аналізу гаворкі, фармацэўтыцы. Гэта значыць навуковае развіццё сапраўды касмічных маштабаў.
"За восем праведзеных праграм Саюзнай дзяржавы ўдалося стварыць унікальныя сродкі, тэхналогіі, праграмна-мадэлюючыя комплексы, якія павышаюць надзейнасць, працаздольнасць і жывучасць касмічных сродкаў дыстанцыйнага зандзіравання Зямлі", - падкрэсліў загадчык аддзела сумесных праграм касмічных і інфармацыйных тэхналогій інстытута Сяргей Караняка.
Але і тут саюзнікам ёсць, што абмеркаваць. Да прыкладу, зняцце пэўных абмежаванняў на ўнікальную элементную базу. Вядома, кожная краіна імкнецца абараніць рынак. Але нярэдка гэта прыводзіць, як той казаў, да "двайной працы". Хоць слушней было зблізіць і аб'яднаць намаганні хоць бы ў частцы распрацоўкі і прыняцця нарматыўных прававых актаў Саюзнай дзяржавы, якія рэгулююць пытанні саюзнай уласнасці. Тым больш, што гэта прыкметна б паскорыла і камерцыялізацыю праектаў.
Сумесная прадукцыя паспяхова экспартуецца. Узяць хоць бы цудоўныя прэцызійныя сеткі з нанаструктураваных матэрыялаў, створаныя ў ДНВА "Оптыка, оптаэлектроніка і лазерная тэхніка" НАН Беларусі, для расійскіх датчыкаў патоку касмічнай плазмы, якія дазваляюць праводзіць маніторынг касмічнага надвор'я. Або тэхналогія вытворчасці шырокапалосных экранаў ад электрамагнітнага ўздзеяння штучнага і прыроднага паходжання, распрацаваная ў НПЦ НАН Беларусі па матэрыялазнаўству. У Мінску наглядным сімвалам касмічнага супрацоўніцтва служыць расійская антэна, якая прымае сігнал ад беларускага спадарожніка.
Чытайце таксама:
- Беларус Навіцкі распавёў, які сцяг возьме з сабой у космас
- Патэнцыйна небяспечны астэроід праляціць міма Зямлі ў сакавіку
- Першы ў свеце планетарый адкрыўся на борце самалёта - відэа
