Віталь Чуясаў, Sputnik
Рэформа натарыята была праведзена ў Беларусі ў 2014 годзе: калая 800 дзяржаўных натарыусаў пачалі працаваць ва ўмовах самафінансавання і самакіравання пад эгідай Беларускай натарыяльнай палаты.
Раней БНП аб'ядноўвала толькі 40 пазабюджэтных натарыусаў.
Рэформа прызнана ўдалай, насельніцтвам і Мінюстам. Як удалося захаваць даступнасць натарыяльных паслуг па геаграфіі і кошту, у эксклюзіўным інтэрв'ю Sputnik распавяла старшыня Беларускай натарыяльнай палаты Наталля Барысенка.
На сваіх месцах
Мінулы год быў для натарыята годам арганізацыйных рашэнняў. "Стаяла задача зрабіць так, каб грамадзяне і арганізацыі не заўважылі правядзенне рэформы. Каб мы пакінулі канторы ў тых месцах, дзе людзі прывыклі атрымліваць натарыяльныя паслугі тэрытарыяльна", — распавядае Наталля Барысенка.
З яе слоў, у натарыусаў ў новым статусе з'явілася прамая зацікаўленасць — іх даходы сталі фарміравацца ў залежнасці ад вынікаў дзейнасці. У некаторых рэгіёнах, дзе па аб'ектыўных прычынах на натарыусаў нізкая нагрузка, і яны не могуць забяспечыць самаакупнасці, БНП будзе фінансаваць такія канторы да ўсталяванага мінімальнага ўзроўню даходаў за кошт пераразмеркавання сродкаў, якія паступаюць з іншых рэгіёнаў.
"У 2014 годзе мы не закрылі ні адной канторы. На сённяшні дзень адзіны райцэнтр, дзе ў нас няма на пастаяннай аснове натарыуса, — гэта Расонскі раён Віцебскай вобласці. Але туды штодня выязджаюць натарыусы з Полацку. Белых плям у нас няма", — тлумачыць Барысенка, дэманструючы карту ў яе невялікім кабінеце з выглядам на набярэжную Свіслачы.
У пераходны перыяд натарыяльныя канторы былі вызваленыя ад платы за памяшканні. З гэтага года яны сталі плаціць арэндадаўцам. Барысенка запэўніла, што ў натарыусаў хопіць сродкаў на арэндныя плацяжы. Пры гэтым прызнала, што ў некаторых гарадах натарыяльныя канторы ўсё ж такі будуць вымушаны змяніць адрасы.
Гэта звязана, напрыклад, з тым, што ў раённых цэнтрах натарыяльныя канторы размяшчаліся ў будынках судоў. "Але час ідзе, мы рэфармаваліся, суды рэфармаваліся і службы судовых выканаўцаў. І неяк так склалася сітуацыя, што памяшканні, якія выкарыстоўваліся натарыяльнымі канторамі, спатрэбіліся самім судам. Мы не спрачаемся, шукаем новыя, зручныя, у тым ліку для насельніцтва, варыянты", — запэўніла старшыня БНП, падкрэсліўшы, што новыя адрасы будуць падбірацца "не на задворках".
Бясспрэчнасць з розных пунктаў гледжання
У крэдытораў з 2012 года запатрабавана такая паслуга натарыусаў, як выканаўчы надпіс, якая дазваляе запатрабаваць з даўжніка доўг без звароту ў суд. Гаворка ідзе пра запазычанасьць фізічных асоб перад банкамі, кампаніямі — аператарамі мабільнай сувязі і г.д.
"Ад насельніцтва па выканаўчых надпісах сапраўды шмат зваротаў, мы гэта на сабе адчуваем",- прызнаецца Барысенка.
На яе думку, недастатковае разуменне ўзнікае з-за розных трактовак такіх крытэрыяў, як ацэнка бясспрэчнасці патрабавання. "Для натарыуса яна пацвярджаецца наяўнасцю тых дакументаў, якія спагнальнік павінен прадставіць у адпаведнасці з афіцыйна зацверджаным пералікам. Напрыклад, па крэдытных абавязацельствах падаецца поўны пакет дакументаў, уключаючы крэдытны дагавор, разлік, заяўку і г.д. І натарыус пры наяўнасці гэтых дакументаў лічыць бясспрэчнасць патрабавання прызнанай", — тлумачыць эксперт.
Насельніцтва ўспрымае "бясспрэчнасць" некалькі інакш: як адсутнасць спрэчкі. Пры гэтым у выпадку наяўнасці такой спрэчкі правы чалавека ніяк не парушаюцца — калі ен лічыць, што яго правы парушаныя, то заўсёды можа звярнуцца ў суд, незалежна ад выканаўчага надпісу натарыуса даўжнік.
Наталля Барысенка прызнае, што ў гэтым пытанні ёсць пэўная недапрацоўка па інфармаванні насельніцтва аб механізме дзеяння прававых нормаў, і абяцае надаць гэтай праблеме пільную ўвагу ў рамках інфармацыйнай кампаніі БНП.
Таксама кампанія працуе над пытаннем аб магчымасці пашырэння правоў натарыусаў па здзяйсненні выканаўчых надпісаў не толькі ў дачыненні да даўгоў фізічных асоб, але і па бясспрэчным абавязацельствах суб'ектаў эканамічнай дзейнасці перад іх контрагентамі па дагаворах арэнды, куплі-продажу, пастаўкі.
У дапамогу спадчыннікам
На думку кіраўніка натарыяльнай палаты, якая мае больш за 20-гадовы стаж працы натарыусам, спадчынныя справы з'яўляюцца самай складанай сферай грамадзянскіх прававых адносін.
"Можна смела сказаць, што ў найбольшай ступені ў гэтай сферы разбіраюцца толькі натарыусы. Суддзі і адвакаты — у меншай ступені, таму што ў сваёй практыцы з такімі спрэчкамі сутыкаюцца не так часта. А натарыусы займаюцца гэтым штодня", — патлумачыла эксперт.
Паводле яе слоў, сфера афармлення спадчыны "урэгулявана досыць даўно, але нельга сказаць, што яна ўрэгулявана дастаткова".
Акрамя таго, у практычнай дзейнасці па афармленні спадчынных правоў натарыусам часта прыходзіцца праводзіць аналіз заканадаўства, якое, як можа здацца, вельмі далёка ад спадчыннага права. Няма аднаго нарматыўнага прававога акта, які б як "палачка-ратавалачка" даваў натарыусу адказы на ўсе пытанні, якія ўзнікаюць на практыцы.
Большасць аспрэчаных пасля сыходу з жыцця спадчынадаўца завяшчанняў прызнаюцца несапраўднымі (у сувязі з неразуменнем значэння сваіх дзеянняў завяшчальнікам) па пасмяротным экспертызам, адзначыла спецыяліст.
Калі натарыус паставіў свой подпіс на дакуменце — гэта азначае, што ён высвятліў грамадзянскую дзеяздольнасць грамадзяніна, пагутарыў мінімум на працягу паўгадзіны з наследодателем і выклаў яго волю на паперы альбо засведчыў завяшчанне напісанае самім завяшчальнікам, растлумачыўшы пры гэтым усе прававыя наступствы складзенага дакумента. "Вельмі б хацелася, каб гэта ўлічвалася пры разглядзе спрэчак у судзе", — разлічвае эксперт.
Пры гэтым Барысенка звяртае ўвагу на станоўчы расійскі вопыт вырашэння такіх пытанняў. У Асновах заканадаўства Расійскай Федэрацыі аб натарыяце з гэтага года замацаваная павышаная доказная сіла натарыяльнага акту. Гэта азначае, што проста так аспрэчыць натарыяльна засведчаную здзелку не атрымаецца. Спачатку неабходна будзе даказаць, што натарыус парушыў закон. Калі гэта не даказана, то натарыяльна засведчаны дакумент з'яўляецца для грамадзяніна найважнейшым аргументам абароны яго правоў.
"У нашых судах аналізуюць натарыяльна засведчаны дакумент ўсяго толькі як адну з формаў пісьмовых доказаў. І калі раней лічылася, што натарыус можа выступаць у судовым працэсе толькі як сведка, не зацікаўлены ў зыходзе справы, то сённяшні натарыус адказвае за свае дзеянні не толькі асабістай страхоўкай, але і калектыўнай страхоўкай Беларускай натарыяльнай палаты, а таксама і ўсім сваім асабістай маёмасцю", — патлумачыла старшыня Беларускай натарыяльнай палаты новую рэчаіснасць.
Барысенка лічыць сваім абавязкам змяніць псіхалогію натарыусаў ў бок адстойвання сваёй юрыдычнай правасці. "І суддзі, і бакі спрэчкі скажуць нам за гэта толькі дзякуй", — упэўнена старшыня Беларускай натарыяльнай палаты.
