МІНСК, 22 сту — Sputnik. "Возера Радасці" — пяты раман пісьменніка Віктара Марціновіча. Напярэдадні рэлізу рамана, які адбудзецца толькі ўвесну, прапануем вам вытрымку з тэксту.
"Гэты тэкст — свайго роду панарамнае люстэрка, у якім кожны сучаснік пазнае сябе і сваю гісторыю. Гэта значыць, я вяртаюся да тых каранёў, з якіх вырас і "Сфагнум", і "Мова", ды нават "Параноя". Гэта рэалістычны раман. Раман пра жыццё і сталенне. У гэтым сэнсе — ён галоўны. Ён самы шчыры, бо прыбірае — у першы і, магчыма, апошні раз усё тыя фільтры, якія стаяць паміж маім сэрцам і маім тэкстам. У выніку знаток гэты тэкст распазнае і прачытае. А большага мне і не трэба", — кажа пісьменнік пра свій пяты раман.
Дзеянне твору адбываецца ў трох сталіцах — Мінску, Маскве і Вільні. Марціновіч упэўнены, што такія дакладныя геаграфічныя межы тэксту робяць яго цікавейшым для чытача:
"Нават праводзячы процьму часу ў Фэйсбуку, мы не перастаем жыць у Смілавічах, Чэрыкаве, Цюрыху ці Маскве. І тым людзям, для якіх я пішу, цікава даведацца, што за межамі рынга ў Вене, дзе ёсць незвычайнае, цікавае жыццё. Таму ўсе мае тэксты жорстка прывязаныя да мапы, па сутнасці па кожнаму з іх можна вадзіць экскурсіі па тых месцах, якія яны апісваюць. І ў гэтай сітуацыі мяне асабіста трывожыць толькі адно — Мінск, апісаны ў Параноі, незваротна сыходзіць — горад перабудоўваецца, месцы зачыняюцца, і хутка, ўчытваючыся ў раман, ніхто і не даведаецца, дзе жылі героі; у той час, як "да праклятай кватэры Булгакава" дагэтуль ходзяць… Зрэшты, гэта праклён любога беларускага аўтара — картаграфіраваць знікаючы свет, маляваць пейзажы Антлантыды, якія пасля бачыць змогуць хіба што рыбы".
Раман напісаны па-руску, пераклад на беларускую мову зрабіў Віталь Рыжкоў.
Возера Радасці (урывак)
Яна ачомваецца за прагулкай уздоўж Віліі са сваім новым брудэршафт-сябрам, над іх галовамі перашэптваюцца зоркі, і ёй хочацца спытаць пра што-небудзь наіўнае і сапраўднае (бо ўсе сапраўдныя рэчы як правіла дужа наіўныя). І яна спыняецца, і паварочваецца да яго, і нясмела зазірае яму ў вочы, як зазірала, пытаючыся пра тое, чаму маму хавалі ў швэдры з высокім горлам. І наважваецца:
— Скажы, ты можа чуў ці спрабаваў… Што такое каханне? Усе вакол гавораць пра гэта, а я разабралася толькі з сяброўствам.
Ён задумваецца, і яна спадзяецца, вядома, што суразмоўца выдасць тыраду, за якую яна будзе трымацца наступныя дзесяць гадоў, але ён прамаўляе нешта супрацьлеглае:
— Каханне, — пасміхаецца ён летуценна, — гэта калі ты едзеш па незнаёмым горадзе і бачыш праз акно чароўную дзяўчыну ў белай сукенцы з паветранага ядвабу з рукавамі буф. У яе залацістыя валасы, яны распушчаныя і прыхоўваюць мармуровыя плечы, а ў ейнай руцэ з доўгай рэнесанснай кісцю — шыракаполы капялюш. І вось, яна плыве, не кранаючыся зямлі, і задуменна памахвае гэтым капелюшом, і ўвесь яе вобраз — гэта цытата з П'еро ды Казіма. І ты глядзіш на яе, не ў змозе адарвацца, і ўсё, пра што думаеш — не яна! Не, не, зусім не яна! Але — злёгку падобная да яе, а можа быць і зусім не падобная, але такая ж чароўная; тая, што чакае цябе дома, і праз якую ты нудзішся так, што тваё знаходжанне ў гэтым горадзе, які б цікавы ці велічны ён ні быў — ёсць толькі паўзай, на якую ты ставіш сваё жыццё шторазу, калі вы не побач. Яны абедзве падобныя да Сіманеты Вяспучы — той самай, якую пісаў Казіма, і абагаўляў Бацічэлі, Сіманету, якую мы бачым на "Вясне" і ў "Нараджэнні Венеры", Сіманету, каханую Джуліяна Медычы, якая пражыла толькі дваццаць тры гады і зрабілася сімвалам цэлай эпохі; але твая…
— Хопіць, — рэзка перапыняе яго Яся. — Я зразумела.
Нейкі час яны ідуць моўчкі. Яся пакутліва спрабуе прыгадаць які-небудзь анекдот, які можна было б расказаць. Ці смешную гісторыю. Ці проста — гісторыю. Але яе жыццё беднае на сюжэты. Прыклаўшы намаганні і выкапаўшы ў памяці Крупскую з лясной школы, Яся бярэцца распавядаць пра тое, як тая чытала газету "Жыццё" сярод лепшых тэкстаў, напісаных чалавецтвам. І як пасля Вавілонская Латарэя ператварыла саму Ясю — у раённую Крупскую, і як ёй захацелася самой раскрыць падшыўку "Жыцця"… Але яна не можа скончыць гэтай гісторыі, яе адцягвае нейкая, яе ўласная, сумная думка, і яна спыняецца на паўслове. Выратаванне з працяглай паўзы (скончыўшы думаць сваю думку, Яся не можа згадаць, пра што распавядала да гэтага) з'яўляецца з нечаканага боку. Непадалёк бачыцца штось дужа дзіўнае — пасярод ліпеньскай ночы зіхаціць чарада парных агнёў, паміж якімі, шчыльная і відавочная, дзьме лютаўская завіруха.
— Ух ты! — толькі і вымаўляе яе брудэршафт-сябар, і яны паскараюць хаду.
Яся не можа паверыць вачам. На беразе Віліі паўкругам стаіць з дзесятак машын, пераважна старыя "Аўдзі" і "Фольксвагены" з квадратнымі фарамі і камічнымі радыятарамі. Яны востра пахнуць бензінам і васьмідзесятымі. Іх рухавікі працуюць, агні ўключаныя на дальняе святло. Фары крэсляць у цемры яркія светлавыя тунэлі, у якіх лётае буйнымі камякамі, віхурыць завеяй і замятае на зямлю — штось бялюткае, мітуслівае; выглядае так, нібы ў гэтым паўколе надарылася лакальная замець, што святло фар люцыферным чынам выклікала зіму, і ў трох кроках ад машын — ліпкая ліпеньская ноч з крумканнем разбэшчаных спёкаю жаб, а тут — ціхі шолах паўнавартаснай завірухі. Падышоўшы бліжэй, яна адчувае, што снежныя камякі кранаюць яе, захрасаюць у валасах і пралятаюць міма. Больш за тое, змахваючы іх, яна заўважае, што камякі — жывыя, гэта такі адушаўлёны снег, што ідзе над Віліяй.
— Што гэта?— крычыць яна. Ёй страшнавата, але ейны суразмоўца спакойны.
— Гэта адно з мясцовых цудаў, — тлумачыць ён так, быццам гэта быў яго фокус — выклікаць зіму пасярод ліпеня. — Па-лацінску іх называюць «эфемераптэра» або «эфемернае крыло». Мясцовыя клічуць "аціца", рускія — "аднадзёнка". Гэтае стварэнне жыве толькі адзін дзень. Дакладней, ноч. Па сутнасці, гэта бурбалка паветра з крыламі, якому дадзена толькі некалькі гадзін на тое, каб вылецець з вады, знайсці сабе любімую і, злучыўшыся з ёй, памерці. Жыццё гэтых істот настолькі хуткабежнае, што ў іх няма рота — ён ім не патрэбны, бо яны ўсё роўна не паспелі б ім скарыстацца. Яны створаныя для таго, каб аднойчы ўзняцца ў чарнільную чарнату ночы ў пошуках пары.
— І чаму мне пра гэта Валька не распавядала?— здзіўляецца дзяўчына.
— Мясцовыя не бачаць у гэтым цуду, хай сабе і надараецца гэта рэдка. І не бачаць цуду ў тым, як з грукатам ускрываецца лёд на рацэ ўвесну. Вось калі б танцы ў клубе адкрыліся — іншая справа.
А што робяць гэтыя людзі на машынах?— здзіўляецца Яся.
Ён змяняе інтанацыю:
— Яны спальваюць аціцу фарамі. І збіраюць яе для рыбалкі.
Яся ўзіраецца, і заўважае, як некалькі каржакаватых мужычкоў варочаюць, заграбаючы аднадзёнкі ў цынкавыя вёдры, саўкамі, поўнымі вірлівага, сляпога ад фар стварэння. Аглушаная святлом аціца выглядае як шматкі попелу, жывая, не прапаленыя машынамі — як снег, завіты ў завіруху. Дзея сумная, наколькі сумныя і спілоўванне стогадовых ліпаў або харчовы промысел дэльфінаў, хоць аціца — не дэльфіны, і рыбакі, слепячы яе, біялагічна і юрыдычна цалкам маюць рацыю — здабываюць прынаду, не занесеную ў чырвоную кнігу. Пытанне пра тое, ці гуманна зжываюцца са свету для добрай лоўлі карася стварэнні, якім і так дадзена толькі некалькі гадзін, відавочна, адносіцца да сферы кампетэнцыі багасловаў і будыстаў.
Пара брыдзе ўздоўж берага і маўчыць, Яся думае пра тое, што за адзін вечар не можа адбыцца столькі сумнага, а яе суразмоўца, відаць, хоча пацешыць яе прыгожым аповедам, паказвае на Захадзе Венеру і распавядае, што, калі Сіманетта Веспучы памерла, Ларэнца Медычы выйшаў у сад і пабачыў на небе "новую зорку", якая "засланіла іншыя зоркі" — ён быў перакананы, што душа Сіманеты "ператварылася" ў гэтую зорку або "узнёсшыся, злучылася з ёй". Зорка, як пісаў Ларэнца свёкру, П'етра Веспучы, была на Захадзе, таму, без сумневу, ён назіраў менавіта Венеру.
Яся разумее, што і ў зорным небе над галавой сябар бачыць сваю каханую. І толькі яе.
Яна таропка развітваецца з ім. Ён прапануе завітаць да іх у лагер назаўтра і абяцае паказаць знойдзеную залатую заколку ў форме цмока, яна запэўнівае, што абавязкова прыйдзе, але не прыходзіць — ані назаўтра, ані праз тыдзень. Каб не замінаць яму думаць пра яго выдатную Сіманету, або, крый Божа, не выклікаць асацыяцыю з ёй. Калі амаль праз месяц яна ўсё ж наважваецца вярнуцца на плато, размешчанае на ўзгорку, бачыць там толькі плямы пажоўклай травы там, дзе нядаўна стаялі намёты.
