- Сёлета ў снежні мы мяркуем адзначыць 25-годдзе з моманту стварэння СНД. 25 гадоў — сталы ўзрост. Гэта час росквіту, калі памылкі станаўлення засталіся ззаду, і ёсць разуменне, у якім кірунку неабходна развівацца далей. Што ўяўляе сабой Садружнасць сёння?
— Для чалавечага жыцця чвэрць стагоддзя — вельмі істотны адрэзак біяграфіі. З гістарычнага ж пункту гледжання гэта не так ужо і шмат. Але вы маеце рацыю, за гэты параўнальна невялікі гістарычны перыяд СНД прайшло складаны шлях станаўлення, пошуку аптымальных форм супрацоўніцтва і міждзяржаўных стасункаў і зацвердзіў сябе ў якасці інтэграцыйнага аб'яднання, якое забяспечвае развіццё ўзаемадзеяння дзяржаў, якія ўваходзяць у Садружнасць.
Адзін з галоўных вынікаў працы СНД — гэта фарміраванне ўмоў для эфектыўнага ўзаемавыгаднага супрацоўніцтва, які адказвае нацыянальным інтарэсам кожнай дзяржавы-ўдзельніцы. Створаны неабходныя арганізацыйныя і прававыя асновы дзейнасці Садружнасці, удасканальваецца дагаворна-прававая база супрацоўніцтва, заснаваныя і ў цэлым паспяхова працуюць статутныя органы і органы галіновага супрацоўніцтва СНД.
СНД сёння — гэта рэгіянальная міждзяржаўная арганізацыя, якая мае збалансаваную праграму сумесных першачарговых і перспектыўных дзеянняў, накіраваных на захаванне і развіццё шырокіх шматбаковых сувязяў у мэтах забеспячэння стабільнага і дынамічнага сацыяльна-эканамічнага росту адзінаццаці дзяржаў Садружнасці.
Да ліку асноўных рабочых органаў Садружнасці належаць Савет кіраўнікоў дзяржаў, Савет кіраўнікоў урадаў, Савет міністраў замежных спраў, Эканамічная рада. Узначальваюць гэтыя органы на працягу года прадстаўнікі адной дзяржавы-старшыні. Сёлета старшынства ў Садружнасці ажыццяўляе Кыргызстан.
Выканаўчы камітэт СНД, які я ачольваю, з'яўляецца адзіным пастаянна дзеючым выканаўчым і каардынуючым органам Садружнасці Незалежных Дзяржаў.
Да ліку важных міждзяржаўных структур належаць таксама Міжпарламенцкая Асамблея СНД, Статыстычны камітэт СНД, Антытэрарыстычны цэнтр СНД і шэраг іншых органаў супрацоўніцтва.
- Падсумоўваючы вынікі 25-годдзя існавання СНД, скажыце, якімі дасягненнямі, на ваш погляд, можна ганарыцца?
— У гісторыі станаўлення Садружнасці былі праблемныя моманты, але ёсць нямала і таго, чым можна ганарыцца. Абмяжуюся толькі двума прыкладамі — з пачатковага перыяду існавання арганізацыі і з зусім нядаўняга мінулага.
Згадайце, чвэрць стагоддзя таму было нямала людзей, якія шчыра лічылі, што варта скасаваць СССР — і будзе шчасце. Даволі хутка гэтая ілюзія развеялася. Хаця б таму, што аднамомантавае разбурэнне кааперацыйных сувязяў, якія складаліся цягам многіх дзесяцігоддзяў, паставіла эканомікі шэрагу новаствораных незалежных дзяржаў на мяжу калапсу. Замежная дапамога, на якую многія спадзяваліся, таксама не стала панацэяй. Высветлілася, што дапамога Захаду далёка не бескарыслівая і суправаджаецца жорсткімі, часам кабальнымі ўмовамі і патрабаваннямі. Ролю, якую адыграў СНД у той няпросты час, цяжка пераацаніць.
Шматбаковыя пагадненні, заключаныя ў пачатковы перыяд існавання Садружнасці, далі магчымасць забяспечыць нармальную працу гэтак неабходных для паўсядзённага жыцця мільёнаў людзей сацыяльных механізмаў: выплаты пенсій і дапамог, работу транспарту, сувязі і энергетыкі, захавалі магчымасць бесперашкоднага перамяшчэння на постсавецкай прасторы.
Другі прыклад нядаўні. 18 кастрычніка 2011 года ў Санкт-Пецярбургу быў падпісаны Дагавор аб зоне свабоднага гандлю СНД. Гэты важнейшы дакумент аказвае пазітыўны ўплыў на развіццё супрацоўніцтва дзяржаў Садружнасці ў эканамічнай сферы. Падкрэслю, што гэтая дамова не толькі спрыяе ўмацаванню канкурэнтаздольнасці эканомік дзяржаў СНД, але і дае ім магчымасць паспяхова інтэгравацца ў міжнародную гандлёвую сістэму. У Выканкаме СНД ідзе пастаянны маніторынг выканання палажэнняў Дагавора аб ЗСГ. Вынікі ў цэлым пазітыўныя.
- Ці будзе рэфармавацца арганізацыя, і калі так, то як?
— Усё цячэ, усё змяняецца- справядліва сцвярджалі старажытныя філосафы. Садружнасць — не застылы маналіт. Ідзе бесперапынны працэс удасканалення работы арганізацыі, павышэння яе эфектыўнасці.
Пытанні, звязаныя з адаптацыяй арганізацыі да новых рэалій, увесь час знаходзяцца ў зоне ўвагі кіраўніцтва дзяржаў СНД. Удасканаленне, прыўнясенне навацый — натуральны працэс, і ён характэрны для любых дзяржаўных, міжнародных і грамадскіх структур. Вы ведаеце, што ў межах ААН ужо многія гады ідзе дыскусія па абнаўленні дзейнасці гэтай аўтарытэтнай міжнароднай арганізацыі і ўнясенню зменаў у яе статут. Аналагічныя працэсы адбываюцца ў АБСЕ і іншых міжнародных структурах.
Садружнасць Незалежных Дзяржаў тут не выключэнне. Абнаўленне з'яўляецца лагічным і натуральным. Умовы унутранай і знешняй абстаноўкі, якія складаюцца, патрабуюць адмовы ад састарэлых і неэфектыўных органаў і метадаў работы і адначасова стымулююць з'яўленне новых інстытутаў і структур. Пра гэта мы гаварылі на красавіцкім пасяджэнні Савета міністраў замежных спраў і на пасяджэнні Эканамічнага савета СНД 27 мая. Гэтыя пытанні будуць абмяркоўвацца і на маючым адбыцца восенню гэтага года пасяджэнні Савета кіраўнікоў дзяржаў СНД.
- За 25 гадоў палітычны, эканамічны вектар развіцця многіх краін СНД моцна памяняўся. Грузія выйшла з Садружнасці, Украіна разгарнулася на Захад, Азербайджан часцяком шукае падтрымку ў Турцыі, краіны Цэнтральнай Азіі актыўна інтэгруюцца з Кітаем. Ці не нагадвае вам СНД у яго цяперашнім стане герояў байкі Крылова "Лебедзь, рак і шчупак"? Навошта СНД, калі многія адзначаюць, што арганізацыя існуе толькі па інэрцыі? Можа быць, надышоў момант адпусціць былыя рэспублікі СССР, якія яшчэ знаходзяцца на арбіце Расіі, і даць ім магчымасць развівацца самім?
— Удзел у Садружнасці зусім не накладвае на краіны-ўдзельніцы забарону на самастойнае развіццё адносін з навакольным светам. Нагадаю, што СНД- арганізацыя без наднацыянальных органаў. Гэта дазваляе ўлічваць розную ступень гатоўнасці да інтэграцыі краін, якія ў яго ўваходзяць, прадастаўляе магчымасць кожнай з іх удзельнічаць у інтэграцыйных працэсах у той меры і на тых напрамках, якія ў дадзены момант найбольш адказваюць яе нацыянальным інтарэсам. Такая гнуткая канструкцыя дазваляе досыць эфектыўна структураваць міждзяржаўныя стасункі ў межах СНД, сумесна вызначаць прыярытэтныя задачы і шляхі іх рашэння. "Сумесна" — тут ключавое слова.
А слова "адпусціць" мне не здаецца ў гэтым кантэксце карэктным. У СНД няма камандзіра і падначаленых. Тут няма армейскай іерархіі, не аддаюцца каманды. Кожны бярэ на сябе тыя ці іншыя абавязацельствы, зыходзячы са свайго разумення нацыянальных інтарэсаў.
На маю думку, удзел у працы СНД карысны для ўсіх краін-удзельніц. Заўважу адначасна, што Грузія, выйшаўшы са складу СНД па палітычных меркаваннях, захавала свой удзел у некалькіх дзясятках эканамічных пагадненняў, заключаных у межах Садружнасці.
Што тычыцца, як вы сказалі, "знаходжання былых рэспублік СССР на арбіце Расіі", то я б ўнёс ўдакладненне: геаграфічна і гістарычна ўсе постсавецкія дзяржавы знаходзяцца на арбіце адзін аднаго, і цалкам лагічным і натуральным з'яўляецца захаванне і развіццё ўзаемавыгадных добрасуседскіх сувязей. Іншыя дзеянні неразумныя і контрпрадуктыўныя. Садружнасць Незалежных Дзяржаў сёння застаецца як раз той арганізацыяй, у межах якой абмяркоўваюцца і вырашаюцца многія пытанні шматбаковага супрацоўніцтва на постсавецкай прасторы.
- Шэраг экспертаў лічаць, што аб'яднанні ў межах якой-небудзь арганізацыі, няхай гэта будзе ЕАЭС, АДКБ, ШАС або СНД, сёння носяць выключна характар маркіроўкі "хто з кім сябруе". Ці так гэта? Як складваюцца стасункі паміж СНД і іншымі постсавецкімі аб'яднаннямі?
— Уласна кажучы, любое аб'яднанне, калі яно пабудавана на ўмовах добраахвотнасці, разлічвае на канструктыўныя ўзаемаадносіны ўдзельнікаў. Але ствараюцца аб'яднанні ўсё ж для вырашэння пэўных задач у інтарэсах усіх удзельнікаў, а не для ўстаноўкі гэтага, як вы кажаце "маркера".
Сярод шырокага пераліку функцый СНД вылучу адну вельмі важную: Садружнасць стала унікальнай пляцоўкай для пастаяннага адкрытага і канструктыўнага дыялогу на вышэйшым узроўні. Іншай структуры, якая дазваляе кіраўнікам адзінаццаці дзяржаў Садружнасці ў працоўным рэжыме аператыўна вырашаць многія складаныя пытанні, папросту не існуе.
Заўважу, што акрамя ўдзелу ў планавых афіцыйных мерапрыемствах лідэры краін СНД штогод праводзяць яшчэ некалькі нефармальных сустрэч, якія прымаюць форму даверных гутарак пра набалелае. На такіх сустрэчах часам вельмі эфектыўна вырашаюцца самыя заблытаныя пытанні. Дарэчы кажучы, лідэры дзяржаў Садружнасці неаднаразова адзначалі запатрабаванасць гэтай прылады ўзаемадзеяння, неабходнасць далейшага ўмацавання СНД, развіцця раўнапраўнага, узаемавыгаднага — такога, які ўлічвае ўзаемныя інтарэсы супрацоўніцтва дзяржаў Садружнасці.
Калі казаць пра іншыя арганізацыі, то як у Еўразійскі эканамічны саюз, так і ў Арганізацыю Дамовы аб калектыўнай бяспецы уваходзяць толькі дзяржавы СНД. Гэтыя аб'яднання выраслі з СНД і на базе Садружнасці. У ЕАЭС увайшлі тыя дзяржавы, якія сталіся гатовымі да больш высокай ступені эканамічнай інтэграцыі, а ў АДКБ — тыя, хто палічыў мэтазгодным цясней аб'яднаць намаганні ў мэтах забеспячэння ўзаемнай бяспекі. Так што адносіны паміж усімі названымі арганізацыямі (СНД, АДКБ, ЕАЭС) цалкам канструктыўныя.
Тое ж самае можна сказаць пра адносіны СНД і ШАС. Нагадаю, што ў працы Шанхайскай арганізацыі супрацоўніцтва ў той ці іншай ступені ўдзельнічаюць восем дзяржаў СНД. Рэгулярна праводзяцца сустрэчы вышэйшых адміністрацыйна-службовых асоб АДКБ, СНД і ШАС. У ходзе такіх сустрэч ідзе ўзгадненне планаў сумесных мерапрыемстваў, абмен інфармацыяй аб прыярытэтных кірунках дзейнасці. Абмяркоўваюцца пытанні, якія тычацца ўмацавання бяспекі і стабільнасці, процідзеяння новым выклікам і пагрозам, міграцыйнай палітыкі, інфармацыйнага забеспячэння дзейнасці арганізацый і практыкі іх ўзаемадзеяння.
- Якія галоўныя выклікі СНД на сённяшні дзень? І якія бліжэйшыя задачы стаяць перад Садружнасцю?
— Калі весці гаворку аб маштабных выкліках, з якімі мы маем справу сёння, то яны тыя ж, што і ў астатняй частцы сусветнай супольнасці. Гэта і крызісныя з'явы ў эканоміцы, і экалагічныя праблемы, і дэмаграфічныя — усяго не пералічыць. Назаву адзін з самых небяспечных геапалітычных выклікаў ўсяму чалавецтву — міжнародны тэрарызм. Паспяхова процідзейнічаць яму можна толькі разам, аб'ядноўваючы намаганні дзяржаў на ключавых кірунках. Дзяржавы СНД разглядаюць барацьбу з тэрарызмам і экстрэмізмам як адну з найважнейшых задач забеспячэння сваёй нацыянальнай бяспекі і выступаюць за далейшае ўзмацненне ўзаемадзеяння ў гэтай сферы.
Што ж тычыцца бліжэйшых задач Садружнасці, то яны дакладна сфармуляваны ў шэрагу дакументаў, прынятых кіраўнікамі дзяржаў СНД. Да прыкладу, сёлета пачалося выкананне Плана мерапрыемстваў па рэалізацыі трэцяга этапу Стратэгіі эканамічнага развіцця СНД на перыяд да 2020 года. Праца органаў галіновага супрацоўніцтва СНД будзе накіравана на далейшае развіццё гандлёва-эканамічнага супрацоўніцтва на аснове функцыянавання зоны свабоднага гандлю, развіццё рынкаў паслуг, працы, узаемадзеянне ў валютна-фінансавай сферы з пашырэннем выкарыстання нацыянальных валют дзяржаў Садружнасці ва ўзаемаразліках.
Вялікая ўвага будзе нададзена павышэнню эфектыўнасці выкарыстання матэрыяльных і прыродных рэсурсаў і энергазберажэнню, а таксама развіццю транспарта, энергетыкі, прамысловасці, аграпрамысловага комплексу.
