Леў Рыжкоў, Sputnik.
Што такое краўдфандынг? Напрыклад, вы вырашылі зняць фільм, выдаць кнігу, паставіць спектакль або правесці яшчэ якую-небудзь грамадска карысную акцыю. Грошай у вас няма. Але ёсць цалкам чумавая ідэя. І вось пад гэтую ідэю вы шукаеце фінансаванне ў прыватных асоб на спецыяльных электронных пляцоўках.
Зараз у Беларусі працуюць тры такія пляцоўкі. Аднак справа гэта пакуль новая, нязведаная. І карэспандэнт Sputnik вырашыў апытаць людзей, якія маюць вялікі досвед у зборы прыватнага фінансавання пад свае ідэі.
Наталля Чумакова: дапамагала аўдыторыя "Грамадзянскай абароны"
У 2013 годзе жонка легендарнага рок-музыкі Ягора Летава паставіла рэкорд па краўдфандынгавых зборах, у самы кароткі час сабраўшы 1 мільён рублёў на здымкі дакументальнага фільма "Здорава і вечна", знятага ў памяць пра легендарнага музыку.
— Ці ёсць нейкі сакрэт поспеху?
— Рэкорд я ў свой час, можа быць, і паставіла, але адбылося так менавіта таму, што гэта спецыфічнае кіно і спецыфічная просьба. Грошы сабралі вельмі хутка — паколькі прасіла менавіта я, прасіла менавіта на такое кіно. Агульнай формулы тут, на жаль, няма.
Фільм я здымала вельмі доўга, і калі толькі пачынала, у мяне ўвесь час не хапала грошай. Мяне супакойвалі: "Калі ты толькі папросіш у прыхільнікаў, табе дадуць". Больш за тое, былі людзі, якія пры сустрэчы кожны раз казалі: "Ды пачынайце ўжо краўдфандынг, мы адразу грошы пералічым". А мне заўсёды было дзіка няёмка. Але калі справа дайшла да постпродакшн, стала зразумела, што ўсе, край: трэба ці кінуць працу над фільмам, ці папрасіць. І дапамагала нам менавіта аўдыторыя "Грамадзянскай абароны".
— Як зрабіць так, каб людзі скінуліся на звычайнае кіно?
— А як зрабіць так, каб на звычайнае кіно далі — вельмі складана зразумець. Трэба знайсці нейкую адрасную гісторыю, нейкі адмысловы падыход, зацікавіць нейкіх канкрэтных людзей.
— Колькі людзей узялі ўдзел у вашым краўдфандынгу?
— Больш за 400 чалавек.
— Якія былі самыя буйныя ахвяраванні?
— 4 чалавекі далі па 100 тысяч.
— І іх імёны згадвалі ў тытрах?
— Мы пазначылі ў тытрах імёны тых, хто ахвяраваў 10 тысяч і больш. Але мы вельмі ўдзячныя ўсім ахвярадаўцам, усім: тым, хто даслаў 10 тысяч і тым, хто даслаў 50 рублёў. Вялікі дзякуй.
— А працяг фільма будзе?
— Так. Але грошай я пакуль не збіраю. Збор можна абвяшчаць толькі тады, калі стане зразумела, на што менавіта гэтыя грошы будуць выдаткаваныя. Спецыяльна паўтараю: трэба максімальна падрабязна распавядаць, на што ідуць сабраныя грошы. Нельга проста сказаць: "Нам трэба на кіно!" Ніякага даверу такая просьба не выклікае. Нягледзячы на тое, што мы ўсё растлумачылі, некаторыя ўсё роўна пісалі: "Адкуль узялася такая сума?" І мы тлумачылі зноў і зноў: купля хронікі ў архівах, гук, цветакарэкт, студыя і іншае. Казалі, што ўсё гэта трэба менавіта для кінапракату, а не проста каб фільм у інтэрнэт выкласці. Нашай мэтай было паказаць фільм на вялікім экране. Версія для кінатэатраў рэальна патрабуе вялікіх выдаткаў. Тут нельга зэканоміць, ніякім чынам. Ні па дружбе, ніяк.
— Чаму вы збіралі грошы самі, без дапамогі прадусараў? Асцерагаліся нейкага дыктату? У прынцыпе, за гэты фільм мог бы ўзяцца любы вядомы прадзюсар.
— Усё так кажуць. Але мне на самой справе адзін вядомы прадзюсер дапамог — Заур Балатаеў. Ён прадставіў студыю, нейкія матэрыялы. Але грашыма не ўкладаўся ніхто. І пра другі фільм я чую тое ж самае: "О! Напэўна, зараз набягуць прадзюсары!" Але нешта яны бягуць. Ва ўсіх сённяшніх прадусараў, напэўна, свае планы.
Андрэй Сільвестраў: галоўнае — шчырасць і яркасць
Андрэй Сільвестраў — вядомы рэжысёр і кінапрадзюсер, які паставіў нядаўна рэкорд па зборы прыватнага фінансавання для ігравога фільма. Як яму гэта ўдалося?
— Што заахвоціла вас шукаць грошы на фільм менавіта такім чынам?
— Так атрымалася, што тыя праекты, якімі я займаюся, знаходзяцца на мяжы разумення і на мяжы кінаіндустрыі. І ў гэтым сэнсе для іх неабходныя альтэрнатыўныя крыніцы фінансавання. Мы сабралі на фільм "Палонка" 700 тысяч рублёў. Гэта было па тых грошах яшчэ 20 тысяч долараў. Вядома, гэтая сума з'яўляецца мінімум адной дзесятай, а, хутчэй, адной дваццатай ад неабходнага.
Але, тым не менш, сама актыўнасць у гэтай сферы дае магчымасць сабраць вакол праекта вялікую каманду. Акрамя грошай, мы атрымалі яшчэ некалькіх чалавек, якія ўклаліся не столькі фінансамі, але і ўменнямі, навыкамі, лагістычнай дапамогай — то бок тым, дзякуючы чаму мы маглі фільм практычна прывесці да заканчэння.
— Якія існуюць цяжкасці і падводныя камяні?
— Трэба разумець, што краўдфандынг — гэта яшчэ і вялікая праца, якая звязаная з тым, што неабходна пастаянна даваць справаздачу, пастаянна прыдумляць інфармацыйныя падставы. Неабходная нейкая асобная энергія, якую трэба выдаткаваць на тое, каб трымаць у тонусе публіку. І трэба сказаць, што, калі б гаворка ішла толькі пра збор грошай, то ў нашым выпадку гульня таго б не каштавала.
Той выдатнай камандай, якая сабралася вакол праекта, які зарабіў 700 тысяч за два месяцы, мы маглі б зарабіць значна больш, выправіўшыся на які-небудзь камерцыйны праект, а потым заробленыя грошы адправіць на наш праект. Але гэта было б не зусім сумленна ў дачыненні да таго праекту, якім мы займаемся. І гэта не дало б магчымасці прыросту — і эмацыйнага, і чалавечай цікавасці да таго, чым мы займаемся.
— 700 тысяч рублёў для фільма на грані індустрыі — вельмі нямала. Ёсць нейкія спосабы, алгарытмы прыцягнення ўвагі да праекту?
— Я буду не сціплым. Мне здаецца, што ў нас наогул — добры праект, і мы маглі б больш сабраць. Проста гэта быў для нас першы досвед, і менеджэры нам сказалі: "Хлопцы! Шмат вы не збераце. Таму што гэта для вас — першы досвед і вас ніхто не ведае".
У кожнага праекта ёсць свая асаблівасць. Я ведаю, напрыклад, быў дакументальны праект пра лагер у Пермі — "Перм-36", які атрымаў добрую падтрымку сярод людзей, якія займаюцца гэтай тэмай, і таварыства "Мемарыял". Я не ведаю падрабязнасцяў, але ёсць пэўныя кам'юніці, якім так ці інакш цікавая тая ці іншая тэма. І задача: сфармуляваць праект так, каб вылучыць — каму адрасавана паведамленне, і ўвагу гэтых людзей прыцягнуць.
— Якія "кручкі" былі ў вас?
— У нас было некалькі "кручкоў". Напрыклад, мы мелі справу з выдатным сцэнарыстам і вядомым паэтам Андрэем Радзівонавым, вакол якога ёсць свая група прыхільнікаў, якія нас падтрымлівалі. І другі — тое, што ў фільме здымаліся розныя, у тым ліку і вядомыя акцёры. І інфармацыя пра тое, што ў карціне знялі аднаго, другога, трэцяга давала гледачам адчуванне таго, што яны падтрымліваюць значны праект. Не аматарскі, а незвычайны.
І таму тая публіка, якая нацэлена на развіццё чагосьці новага, выйшла на нашу падтрымку. Ну, і можна параіць прыцягненне больш-менш вядомых у той ці іншай галіне асоб для падтрымкі праекта. Спецыяльныя пасты, якія робяць вядомыя людзі ў падтрымку праекта — прыцягваюць увагу. Гэта працуе.
— А вы, можа быць, прыцягвалі прафесійных піяршчыкаў або маркетолагаў?
— Мы самі — трошачкі спецыялісты ў гэтай галіне. Я ў ёй прапрацаваў нейкі адрэзак часу. Але я думаю, што прасіць грошы ў людзей і марнаваць іх на піяршчыкаў — не рацыянальна. Гэта нейкі нонсэнс.
— Што ў краўдфандынгу самае важнае?
— Вельмі важна, каб была шчырасць, асабліва ў Інтэрнэце. Нельга падманваць, казаць: "Мы будзем рабіць гэта", а потым гэта не рабіць. А спрабаваць на гэтым зарабіць — наогул нейкае вар'яцтва. Лягчэй зарабіць на чымсьці іншым. Для пачаткоўцаў карысна ведаць: каб сабраць грошы, ты павінен максімальна ясна ўяўляць свой праект. Калі ты гэта робіш, ты многае сам пра яго пачынаеш разумець. І калі іншыя людзі пачынаюць даваць табе грошы, яны самі пачынаюць верыць у тваё разуменне. Гэта — у любым выпадку нездарма выдаткаваны час. Але гэта і вялікая штодзённая праца некалькіх чалавек. Гэта не так, што я апублікаваў, і заўтра прыйшлі грошы, і вось я — малайчына. Так не атрымліваецца.
— Яшчэ будзеце спрабаваць гэты спосаб збору фінансавання?
— У нас цяпер прадбачыцца адзін вялікі і дзіўны праект. Ён наўпрост краўдфайндынгавы. Але мы пакуль не адважыліся яго абвяшчаць, таму што думаем, як нам знайсці грошы ў нейкім іншым месцы. Таму што ўсе разумеем, наколькі гэта няпростая праца. Больш за тое, у Расіі — крызіс, і ў людзей грошай стала менш, чым 1,5-2 гады таму. І гэта таксама праблема.
Уладзімір Казлоў: краўдфандынг эфектыўны толькі для рэальных праектаў
Уладзімір Казлоў — пісьменнік і рэжысёр, ураджэнец Магілёва. Жыве ў Расіі, дзякуючы прыватным ахвяраваньням зняў некалькі фільмаў і выпусціў перавыданне сваёй кнігі "Гопнікі".
— Якія ёсць ноу-хау і тонкасці ў краўдфандынгу?
— Перш за ўсё, трэба сказаць, што краўдфандинг ўжо цяпер, за тры-чатыры гады свайго развіцця, ператварыўся ў прафесійны інструмент. Гэта ўжо не інструмент мастака. Гэта — інструмент прадзюсара.
Як гэта відаць статыстычна, краўдфандынг аказваецца, як правіла, паспяховым у двух выпадках. Першы — калі гэта нейкая вельмі цікавая тэма, да гэтага не раскрытая. Але зноў жа — гаворка ідзе не пра гульнявое кіно, а пра дакументальнае. І самыя паспяховыя краўдфандынговыя праекты (прынамсі, у Расіі) — гэта нейкія дакументальныя фільмы на тэму, якая да гэтага не была раскрытая, па якой фільмаў не было, а людзі хочуць іх убачыць.
Прывяду прыклад: мой уласны фільм "Сляды на снезе". Таму што на той момант фільма пра сібірскі панк-рок не было. І была цікавасць. На іншыя праекты вялікая ці меншая сума збіралася, але ўсё адно — гэта было не столькі, колькі мне хацелася.
Другі тып такіх паспяховых праектаў ніяк не звязаны з утрыманнем. Гэта альбо вядомы чалавек, які мае шмат падпісчыкаў у соцсетках, альбо наогул нейкая медыйная асоба — або сама ладзіць краўдфандынг, ці падтрымлівае чыйсьці існуючы праект і заклікае сваю аўдыторыю даць на яго грошы. У гэтым, другім выпадку, якасць ідэі, яе навізна, цікавасьць вялікай ролі не адыгрывае. А толькі чыста твар, вядомасць чалавека.
— Для пошуку фінансавання пераважней выкарыстоўваць айчынныя або замежныя пляцоўкі?
— А на замежную пляцоўку нават не патрапіш, калі няма там банкаўскага рахунку. Наколькі я ведаю, самыя вядомыя пляцоўкі — ну, перш за ўсё, напэўна, Kickstarter — да нядаўняга часу жыхар Расіі ці Беларусі там не мог паўдзельнічаць. Калі толькі папрасіць каго-небудзь, хто там жыве, мае банкаўскі рахунак. Можа быць, зараз нешта змянілася. Я магу быць не ў курсе, але вось на той момант, калі я на гэта глядзеў, тады такой магчымасці не было.
— Якія ёсць падводныя камяні ў краўдфандынгу?
— Часта спонсары аддаюць перавагу даваць нам даць грошы па-за пляцовак. І гэта таксама зразумела, таму што пляцоўка, па-першае, бярэ сваю камісію. А, па-другое, з гэтых грошай ўлічваецца яшчэ і падаходны падатак, што, у прынцыпе, дзіўна.
— А прыемныя сюрпрызы?
— Прыемны сюрпрыз цяпер у тым, што з'явілася магчымасць рабіць віртуальны аўтарскі ўнёсак. А раней, напрыклад, на пляцоўцы Boomstarter было такое правіла, што, калі сума не збіралася, то ўсё — праект распускаўася, грошы вярталіся спонсарам, і ты заставаўся толькі з выдаткаваным часам.
Цяпер аўтар тэарэтычна можа зрабіць віртуальны аўтарскі ўнёсак — гэта значыць ніякіх грошай не плаціць. Ну, умоўна кажучы, ты хацеў сабраць 50 тысяч рублёў, а сабраў дваццаць. Ты робіш гэты віртуальны аўтарскі ўнёсак на 30 тысяч, якіх не хапала. Ты гэтыя грошы нікуды не ўкладаеш, яны існуюць віртуальна. Праект лічыцца паспяховым. Сабраныя грошы да цябе прыходзяць. А ўсё, што ты павінен зрабіць, — выканаць абяцанне перад спонсарамі.
Гэта значыць, натуральна, праект можна рэалізаваць, толькі ў меншым маштабе. Натуральна, менш ўзнагароджанне, таму што менш спонсараў. Але гэта таксама рэальна.
— А як распазнаць, калі чалавек прыйшоў на краўдфандынгавую пляцоўку проста зарабіць грошай?
— Я думаю, што гэта — не такая прыбытковая зона, шчыра кажучы. І калі ты не маеш абсалютна ніякага праекта, то шанцы сабраць хаця б тысячу рублёў — вельмі маленькія. Калі ашуканцы хочуць рабіць нейкія фэйкавыя рэчы — можа, яны і ёсць. Я не цікавіўся. Але, мне здаецца, столькі іншых тэрыторый — больш прыбытковых, цікавых існуе для махляроў, што краўдфандынг — гэта проста нейкія не вартыя ўвагі драбкі.
