Цяпер падзеі 11 верасня, або, як кажуць амерыканцы — "9/11", адноўлены па хвілінах. Але ў тую раніцу ніхто не разумеў, што адбываецца. І не ведаў, што рабіць. Праз некалькі дзён пасля трагедыі газета New York Times абвінаваціла Пентагон у тым, што там не разумелі, як рэагаваць на сітуацыю, якая разгортваецца.
"Мы не ведалі, што рабіць"
Атрымаўшы ў распараджэнне расшыфроўку перамоваў дыспетчараў і пілотаў за 11 верасня, выданне паведаміла, што каля 08:20 раніцы дыспетчары ўжо разумелі, што рэйс American Airlines 11 быў захоплены. І калі ў 08:48 у СМІ з'явіліся першыя паведамленні аб тым, што ў паўночны гмах ВТЦ мог урэзацца самалёт, яны ведалі, пра які лайнеры ідзе гаворка. І праз некалькі хвілін пасля гэтага стала зразумела, што самалёты United Airlines 175 (які пратараніў Паўднёвую вежу WTC у 09:03) і American 77 (атакаваў заходняе крыло Пентагона ў 09:37) таксама былі захопленыя.
Аўтар гэтых артыкулаў Мэцью Уайлд адзначае, што камандаванне краіны своечасова не прыняло рашэнняў, і загады аб адпраўцы баявых самалётаў былі аддадзены занадта позна. Знішчальнікі былі паднятыя ў паветра толькі за дзесяць хвілін да сутыкнення Boeing з другой вежай. Прыбыўшы да ВТЦ, пілоты змаглі назіраць толькі карціну разбурэнняў. Тры F-16, адпраўленыя на перахоп лайнера, які рухаўся на Пентагон, прыбылі да месца праз 15 хвілін пасля таго, як самалёт урэзаўся ў будынак. Пры гэтым Уайлд задаецца пытаннем пра тое, якія былі б дзеянні камандзіраў і пілотаў, калі б яны прыбылі раней.
"Мы не ведалі, што рабіць", — патлумачыў РИА Новости былы карэспандэнт New York Times. "Калі вы былі ў знішчальніку і падалі сігнал аб выкрадзеным самалёце, або калі вы былі на зямлі, адказныя за знішчальнік, — вы не ведалі, які аддаваць загад. Аддаць загад збіць грамадзянскі самалёт у ЗША было неверагодна", — кажа Уайлд.
ЗША не былі гатовыя да такой атакі, лічыць ён. Краіна ўжо сутыкалася са згонам самалётаў, але ніколі — з некалькімі адначасова. Больш за тое, супрацьпаветраная абарона краіны была арыентавана на абарону ад бамбавікоў, якія прыбудуць у ЗША звонку, у першую чаргу, з СССР.
"Так як СССР ужо не існавала, таму СПА была змякчана. Было менш знішчальнікаў, і не было правілаў адносна таго, што рабіць з самалётам камікадзэ. Збіць самалёт — гэта забіць усіх на борце і, верагодна, людзей на зямлі. Трэба было быць абсалютна ўпэўненым, што гэта лепшае рашэнне. І перш мы ніколі пра гэта не думалі", — працягвае Уайлд.
Ён адзначае, што некалькі месяцаў пасля атакі ЗША праводзілі баявое патруляванне, аднак да 11 верасня знішчальнікаў у паветры не трымалі.
Старонкі гісторыі
Праз 442 дні пасля нападу ў ЗША была створана незалежная камісія па расследаванні тэрактаў 11 верасня, якая ў 2004 годзе прадставіла свае высновы. Адным з галоўных стала прызнанне таго, што выканаўцы тэрактаў скарысталіся "глыбокімі адміністрацыйнымі праваламі" ў працы ўрада і спецслужбаў ЗША. Апошняя частка дакладу была засакрэчаная ўсе апошнія гады. 28 старонак былі апублікаваныя толькі сёлета ў ліпені і абнародвалi інфармацыю аб магчымай сувязі паміж тэрарыстамі і прадстаўнікамі ўладаў Саудаўскай Аравіі. Пры гэтым доказаў на старонках справаздачы не прыводзіцца.
Публікацыя сакрэтных дакументаў стала магчымай шмат у чым толькі дзякуючы ціску грамадскай думкі і СМІ, лічыць дырэктар праваабарончай групы 28Pages.org Брайен МакГлінчы. Ён перакананы, што абнародаванне гэтых дадзеных аказала ціск і на кангрэс ЗША. Палата прадстаўнікоў у пятніцу, за два дні да 15-й гадавіны трагедыі, прагаласавала за закон, які дазваляе пацярпелым і сваякам ахвяраў атакi 11 верасня падаваць у суд на Саудаўскую Аравію. Сенат аднагалосна падтрымаў законапраект у маі гэтага года.
МакГлінчы чакае, што з пачаткам у ЗША судовых працэсаў будуць прадстаўлены новыя паказанні і дадзеныя, што прывядзе да раскрыцця ўрадам новай інфармацыі, якая да гэтага часу хаваецца. "Атака мела велізарны ўплыў на палітыку ЗША — знешнюю і ўнутраную. Услед за 11 верасня адміністрацыя Буша выкарыстала любую магчымасць, спрабуючы ўвязаць Ірак з нападамі, хоць не было ніякіх доказаў такой сувязі. У той жа час адміністрацыя Буша схавала большую частку сведчанняў, якія важка казалі пра сувязі ўрада Саудаўскай Аравіі з захопнікамі самалётаў. Уварванне ЗША ў Ірак, на жаль, прывяло да катастрофы, якая працягваецца, і да таго, што мы бачым — беспарадку, хаосу і крызісу з бежанцамі, якія зыходзяць з Ірака і Сірыі", — лічыць МакГлінчы.
Афіцыйная версія падзей 11 верасня 2001 года не раз падвяргалася крытыцы. Адзін з тых, хто яе абвяргае — вядомы італьянскі журналіст і грамадскі дзеяч, былы дэпутат Еўрапарламента Джульета К'еза. На аснове праведзенага ім у 2006 годзе расследавання быў зняты дакументальны фільм "9/11. Расследаванне з нуля".
К'еза упэўнены, што за тымі, хто накіроўваў самалёты на вежы-блізняты, стаяць "змоўшчыкі", у тым ліку з кіраўніцтва ЗША і Саудаўскай Аравіі, паколькі "такая складаная аперацыя не магла быць у руках 19 тэрарыстаў".
"Гэты тэрарыстычны акт быў здзейснены, каб з'яднаць вакол ЗША ўвесь Захад, пачаць вайну супраць тэрарызму, уцягнуўшы ў яе ўсіх еўрапейцаў. І вось ужо 15 гадоў мы знаходзімся на гэтай лініі, у стане вайны супраць фіктыўнага ісламскага тэрарызму", — заявіў Кьеза.
"Ёсць 40 пунктаў, якія даказваюць, што афіцыйнае расследаванне — гэта падман і фальшыўка. Напрыклад, ужо было праведзена мноства даследаванняў, якія пацвердзілі, што няма доказаў знаходжання 19 тэрарыстаў унутры самалётаў, якія разбіліся. Акрамя таго, фізікі, архітэктары і інжынеры кажуць, што тое, як упалі вежы, сведчыць пра тое, што яны паваліліся ў выніку накіраванага выбуху", — адзначыў ён.
Галасы 11 верасня
Мэры Фетчэт заснавала фонд "Галасы 11 верасня" пасля гібелі сына. Яна была адной з тых, хто дамагаўся стварэння камісіі па расследаванні.
"Я не хачу, каб маці прайшлі праз тое, праз што прайшла я і іншыя сем'і. Я не хачу, каб нехта памёр гэтак жа, як мой сын і 2,977 чалавек у той дзень. Нам трэба было зразумець, у чым былі памылкі. Мы хацелі, каб наш урад зрабіў адпаведныя змены, каб забяспечыць бяспеку", — падзялілася яна.
Што такое тэрарызм, Фетчэт даведалася на сабе. "Да 11 верасня мы ў ЗША думалі, што тэракты адбываюцца дзесьці за акіянам, але гэта быў сігнал да абуджэння", — кажа яна. Апошнія 15 гадоў, на яе думку, былі часам радыкальных зменаў. Барацьба з тэрарызмам — асаблівае пытанне ў палітыцы ЗША і асобная тэма для кандыдатаў цяперашняй прэзідэнцкай гонкі. Фетчэт чакае, што наступны прэзыдэнт краіны будзе "разумець міжнародную супольнасць і будзе здольны будаваць супрацоўніцтва з сусветнымі лідэрамі".
"11 верасня мы бачылі пераход ад адной адміністрацыі да іншай. Гэты пераход павінен быць мяккім. Яны (новая адміністрацыя — рэд.) павінны мець глыбокае разуменне пытанняў, разумець гэтую пагрозу. Яны павінны чуць міжнародную занепакоенасць і будаваць масты", — адзначыла суразмоўца агенцтва.
Без спакою
Трагедыя 11 верасня забрала і змяніла жыццё ў некалькіх тысячах сем'яў. Для многіх апошнія 15 гадоў гора былі таксама барацьбой за тое, каб пахаваць сваіх блізкіх. На бронзавых плітах мемарыяла 11 верасня высечаныя 2,977 імёнаў загінуўшых, больш за тысячу з іх не апазнаныя да гэтага часу. Іх парэшткі змешчаны ў падземнае сховішча пры музеі, адкрытым на месцы катастрофы ў 2014 годзе. Размары Кейн 11 верасня 2001 года страціла сына, які служыў пажарным. Сёння яна зноў пойдзе на цырымонію да месца, дзе стаялі вежы Сусветнага гандлёвага цэнтра і дзе загінуў Джордж. У памяць пра яго і пра тых, хто быў бясследна пахаваны пад хмарачосамі, Размары працягвае настойваць на ўзвядзенні наземнага помніка па вобразу магілы Невядомага салдата. "Сем'і месяцамі чакалі і маліліся, што іх родных знойдуць. А затым горад забраў неапазнаныя парэшткі і пакінуў іх там, пад зямлёй. Гэта брыдка", — падзялілася яна.
У сховішчы працягваюць працаваць медэксперты, але шанцы, што будуць апазнаныя ўсё, малыя. "Яны ўсё яшчэ нашы родныя. Так, мы не ведаем, чые гэта астанкі, але яны належаць сем'ям. У горада няма права змяшчаць іх у платны музей. У Амерыцы мы паважаем загінуўшых. Мы не выкарыстоўваем іх, не кпім над імі. А гэта тое, што яны зрабілі", — лічыць Размары. Захаванне фрагментаў целаў "у самавітым і даступным месцы", на яе думку, "прынясе нейкі свет і суцяшэнне сем'ям".
Самы буйны тэракт
Падзеі 11 верасня ўвайшлі ў гісторыю ЗША як найбуйнейшая тэрарыстычная атака. У памяці тысяч людзей у краіне гэты дзень мае сваю гісторыю.
Палкоўнік у адстаўцы Эрл Расмусэн звольніўся з Сухапутных войскаў ЗША незадоўга да 11 верасня. Ён распавядае, што яго былы кабінет у Пентагоне знаходзіўся роўна там, куды ўрэзаўся самалёт. "Гэта крыло будынка было толькі адрамантавана і супрацоўнікі ледзь пачыналі туды пераязджаць. Калі б тэракт быў здзейснены на некалькі тыдняў пазней, колькасць загінуўшых у Пентагоне магла б быць 10 тысяч чалавек ці нават больш", — падзяліўся ён.
Выканаўчы дырэктар асацыяцыі трэйдараў NACSSA Майкл Мур 11 верасня 2001 года быў у Вашынгтоне, куды прыбыў напярэдадні дзеля дзелавой сустрэчы. Ён згадвае кадры вежаў ВТЦ, якія ў тую раніцу былі па кожным канале. "Настрой быў апакаліптычны. Здавалася, што тэрарысты ўсюды. У гатэлі я пражыў пяць дзён. Прыйшлося проста сядзець, чакаць. Горад быў перакрыты. Ты ўдалечыні ад тваёй сям'і і не маеш ніякага разумення, колькі тваіх сяброў і знаёмых пацярпелі і што адбываецца ў Нью-Ёрку", — кажа ён.
Яго сябар Пітэр у той дзень праводзіў IT канферэнцыю ў рэстаране на вяршыні гандлёвага цэнтра. Ён спазніўся да адкрыцця, але 16 яго супрацоўнікаў і 65 дэлегатаў — IT-менеджэраў з усяго свету загінулі. "Пітэр асабіста абыходзіў бальніцы, спрабуючы знайсці хоць бы аднаго, хто застаўся ў жывых. Але загінулі ўсе. Ён прадаў свой бізнэс, а на сайце, дзе была прадстаўлена яго кампанія, ён пакінуў толькі гісторыю пра 9/11".
