МІНСК, 14 вер — Sputnik. Другі раўнд беларуска-літоўскіх кансультацый, прысвечаных абмеркаванню будаўніцтва БелАЭС, праходзіць гэтымі днямі ў Мінску.
У ходзе кансультацый беларускія і літоўскія эксперты абмяркоўваюць праект БелАЭС, пытанні ядзернай бяспекі і парадак ажыццяўлення нагляду за радыяцыйнай абаронай, уключаючы распрацоўку адпаведнага заканадаўства ў Беларусі, пытанні арганізацыі маніторынгу навакольнага асяроддзя і іншыя тэмы.
Беларускі бок спадзяецца, што гэтыя кансультацыі дапамогуць зняць усе прэтэнзіі афіцыйнай Вільні і грамадскасці Літвы па будаўніцтве АЭС у Астраўцы Гродзенскай вобласці.
У сераду 14 верасня — завяршальны дзень кансультацый. Калі бакі прыйдуць да пагаднення аб тым, што ўсе прэтэнзіі знятыя, яны змогуць падпісаць адпаведны пратакол.
Вынікам кансультацый, па разліках Мінска, павінна стаць сумесная з Літвой справаздача ў Камітэт па ажыццяўленні Канвенцыі аб ацэнцы ўздзеяння на навакольнае асяроддзе ў трансгранічным кантэксце.
Што абурае Літву?
Рашэнне аб збудаванні БелАЭС было прынята ў 2007 годзе, аднак канчатковы выбар пляцоўкі быў зроблены толькі ў 2008 годзе. Пасля доўгіх дыскусій і пошукаў была выбрана Астравецкая пляцоўка, размешчаная ў 50 кіламетрах ад Вільнюса. У адпаведнасці з міжнароднымі абавязацельствамі, правіламі Канвенцыі Эспа і нормамі МАГАТЭ Беларусь падрыхтавала справаздачу аб ацэнцы ўздзеяння станцыі на навакольнае асяроддзе (справаздачу аб АУНА).
Пасля афіцыйнага прадстаўлення справаздачы Мінск запрасіў усе зацікаўленыя краіны прыняць удзел у яе абмеркаванні.
МЗС прайшлі паспяхова з усімі краінамі, акрамя Літвы. Ужо ў ходзе кансультацый літоўскія эксперты заявілі, што атамная электрастанцыя, якая дзейнічае ў непасрэднай блізкасці ад мяжы краіны, будзе негатыўна ўплываць на экалогію краю і нясе ў сабе пагрозу радыяцыйнай бяспекі для літоўскіх грамадзян.
У маі 2010 года міністэрства навакольнага асяроддзя Літвы распаўсюдзіла афіцыйную пазіцыю ў адносінах да БелАЭС, у якой сцвярджала, што патрабаванні міжнароднай канвенцыі Эспа не выкананыя. Крыху пазней літоўскі прэм'ер-міністр Андрус Кубілюс заявіў, што не завершаны даследаванні ўздзеяння на навакольнае асяроддзе абедзвюх запланаваных АЭС у Беларусі і Калінінградскай вобласці, і дадаў, што Літва будзе змагацца супраць АЭС праз структуры Еўрасаюза і АБСЕ.
Прапанова Літвы правесці выпрабаванні на надзейнасць усіх АЭС, якія знаходзяцца ў ЕС і за яго межамі, было адобрана Еўрапейскім саветам.
У сувязі з пазіцыяй Літвы Камітэт па ажыццяўленні Канвенцыі Эспа да канцы жніўня 2010 года працягнуў расследаванне пытання аб выкананні Беларуссю сваіх міжнародных абавязкаў у працэсе планавання будаўніцтва АЭС.
У чэрвені 2011 года Літва звярнулася са скаргай у Камітэт аб парушэнні Мінскам канвенцыі Эспа. Камітэт даручыў Беларусі правесці дадатковыя кансультацыі з Літвой і ўзгадніць пазіцыі. Пасля пачатку ў 2011 годзе земляных работ на будпляцоўцы АЭС Літва патрабуе ад Беларусі спыніць будаўніцтва станцыі. Акрамя таго, краіна заклікае сваіх суседзяў па ЕС адмовіцца ў будучыні ад закупак "экалагічна бруднай" электраэнергіі з БелАЭС.
У жніўні літоўскія чыноўнікі заявілі пра тое, што не выключаюць падачы судовага пазову супраць Мінску з нагоды будаўніцтва АЭС.
Інцыдэнты на будпляцоўцы
Яшчэ адной падставай для Літвы пратэставаць супраць будаўніцтва АЭС у Беларусі сталі два нядаўніх інцыдэнты на пляцоўцы станцыі. Першы інцыдэнт здарыўся 10 ліпеня, аднак вядома пра гэта стала амаль праз два тыдні.
У прыватнасці, шэраг беларускіх СМІ са спасылкай на грамадзянскіх актывістаў паведамілў пра тое, што пры ўсталёўцы корпуса рэактара першага энергаблока сам корпус зваліўся з вышыні, пасля чаго яго ўстаноўку даялося адмяніць.
На наступны дзень Атамбудэкспарт абверг гэтыя звесткі. Аднак 26 чэрвеня Мінэнерга Беларусі, якое раней устрымлівалася ад каментароў, пацвердзіла гэтую інфармацыю.
У паведамленні Мінэнерга сцвярджалася, што "няштатная сітуацыя адбылася на пляцоўцы захоўвання корпуса рэактара пры правядзенні такелажных работ па яго перамяшчэнню ў гарызантальнай плоскасці".
Інцыдэнт выклікаў вострую рэакцыю ў Літве і крытыку з боку прэзідэнта Далі Грыбаўскайтэ. Праз два дні МЗС Літвы накіраваў у Беларусь ноту з просьбай апублікаваць дэталі здарэння.
Услед за гэтым нарэшце рушылі ўслед афіцыйныя каментары Расатама, з якіх вынікала, што тэхнічных перашкод для выкарыстання корпуса не існуе. Затым Мінэнерга Беларусі заявіла, што корпус рэактара будзе заменены, гэта пацвердзіў і Дзяржатамнагляд Беларусі.
Другі інцыдэнт адбыўся ў канцы жніўня: тады на пляцоўцы загінуў рабочы расійскай субпадраднай арганізацыі. Па дадзеным факце следчымі органамі праводзіцца праверка. Згодна з інфармацыяй Расатама, прычынай трагедыі маглі стаць парушэнні правілаў бяспекі пры падачы балонаў з газавай сумессю супрацоўнікамі субпадрадных арганізацыі. Расатам таксама неадкладна папярэджваў аб гэтым беларускі бок.
Гэты інцыдэнт выклікаў неадкладную рэакцыю Літвы. У Вільні зноў заявілі пра неабходнасць правядзення незалежнай экспертнай ацэнкі.
Рэакцыя ЕС і беларускага МЗС
У маі 2016 года, яшчэ да ўсіх інцыдэнтаў на АЭС, Вільнюс паскардзіўся ў Еўракамісію на дзеянні беларускага боку, які працягвае будаваць станцыю.
Таксама літоўскі бок заклікаў Мінск заснаваць камісію міжнародных экспертаў па ацэнцы будаўніцтва АЭС у Астраўцы. У тэлефоннай размове з намеснікам старшыні Еўрапейскай камісіі Мараш Шэўчовіч кіраўнік МЗС Літвы Лінас Лінкявічус запатрабаваў, каб Беларусь запрасіла экспертаў для ўдзелу ў тэставанні АЭС у найбольш неспрыяльных умовах.
Як адзначыў намеснік старшыні Шэўчовіч, ЕК гатова адправіць у Беларусь сваіх экспертаў, каб пераканацца ў адпаведнасці стандартам ЕС тэставання АЭС у найбольш неспрыяльных умовах. Раней еўракамісар Віцяніс Павілас Андрукайціс падчас свайго візіту ў Літву адзначыў, што ЕК не валодае дадзенымі аб тым, што Беларусь не выконвае стандарты бяспекі пры будаўніцтве Астравецкай АЭС.
Беларусь гатова правесці стрэс-тэсты. Раней паведамлялася, што яны пройдуць да 10 верасня, аднак пакуль інфармацыі аб іх правядзенні не з'явілася.
Вясной 2016 года міністр замежных спраў Беларусі Уладзімір Макей, адказваючы на пытанне журналістаў пра прэтэнзіі Літвы, назваў яе дзеянні "палітычнай вакханаліяй". Ён падкрэсліў, што Літва палітызуе будаўніцтва АЭС у Беларусі, заклапочаная канкурэнцыяй з будучай АЭС у Вісагінасе і хоча выкарыстоўваць гэтую тэму для вырашэння сваіх палітычных праблем як унутры краіны, так і ў Еўрасаюзе.
Макей дадаў, што ў Беларусі таксама ёсць вострыя пытанні да літоўскага боку з нагоды Ігналінскай АЭС і будучай АЭС у Вісагінасе, аднак беларускія крыніцы абмяркоўваць гэтыя пытанні ў спакойнай танальнасці.
Аргументы беларускага боку
У адказ на шматлікія прэтэнзіі Літвы беларускі бок неаднаразова падкрэсліваў, што будаўніцтва АЭС у краіне адпавядае нормам МАГАТЭ. Гэта было пацверджана падчас нядаўняга візіту на станцыю генеральнага сакратара МАГАТЭ Юкіа Амана. Ход будаўніцтва станцыі, яе фінансаванне і іншыя пытанні знаходзяцца на асаблівым кантролі ў Падліковай палаты РФ і Камітэта дзяржкантролю Беларусі.
Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка раней адзначыў, што Мінск і Вільня павінны супрацоўнічаць па пытаннях будаўніцтва Беларускай АЭС, паколькі, на яго думку, гэта выгадна абодвум бакам.
У гэты ж час і беларускія, і расійскія спецыялісты неаднаразова адзначалі, што праект БелАЭС дапрацаваны з улікам вынікаў і высноў аварыі на АЭС "Фукусіма" ў Японіі.
Такім чынам, бяспека АЭС у Беларусі яшчэ больш узмоцнена за кошт спецыяльных тэхнічных рашэнняў. Беларуская АЭС, якая будуецца пры ўдзеле Расіі, будзе складацца з двух энергаблокаў ВВЭР-1200 сумарнай электрычнай магутнасцю да 2400 мегават. Для яе будаўніцтва выбраны праект АЭС-2006 — тыпавы расійскі праект атамнай станцыі новага пакалення "3+" з палепшанымі тэхніка-эканамічнымі паказчыкамі, які адпавядае самым сучасным, так званым постфукусімскім нормам бяспекі, патрабаванням прыродаахоўнага і санітарна-гігіенічнага заканадаўства.
Увод у прамысловую эксплуатацыю першага блока Беларускай АЭС запланаваны на 2018 год, другога — на 2020 год.
