Алена Альшанская, Sputnik.
Адзіная ў Беларусі лабараторыя па гадоўлі чмялёў і вырошчванні чмяліных сем'яў працуе ў агракамбінаце "Ждановічы". Сакрэтная лабараторыя: усе тэхналогіі распрацаваны беларускімі спецыялістамі і з'яўляюцца строгай камерцыйнай таямніцай. Журналістаў тут не асабліва вітаюць, сакрэтамі дзяліцца не спяшаюцца, але Sputnik пабываў у памяшканнях лабараторыі і даведаўся, у якіх умовах растуць беларускія чмялі, як праходзяць іх шлюбныя гульні, чым насякомыя займаюцца "на працы" і як яны завяршаюць свой жыццёвы шлях.
"Чмель — гэта тоўстая жанчына ў футры"
Песню на вершы Рэд'ярда Кіплінга, якая прагучала ў фільме Мікіты Міхалкова "Жорсткі раманс", памятае, напэўна, кожны, чыё дзяцінства і юнацтва прыйшліся на гады СССР. Пасля таго, як з тэлеэкранаў нам праспявалі пра тое, што "махнаты чмель на духмяны хмель", як-то звыкла верыцца, што чмель — гэта мужчына.
"Насамрэч гэта не так. Чмель — гэта жаночая асобіна, звычайная рабочая "пчолка", праўда, у дадзеным выпадку не пчолка, а шмелик. Паўнавартасная жаночая асобіна — матка, яна ў сям'і самая буйная. Мужчынскія асобіны — гэта трутні", — распавёў начальнік цэха па гадоўлі пчол, чмялёў і апыленню сельгаскультур агракамбіната "Ждановічы" Іван Клімко.
З яго слоў, у свеце налічваецца больш за 300 парод чмялёў, але для гадоўлі ў хатніх умовах прыдатная толькі адна — вялікі земляны чмель. Менавіта іх і разводзяць у лабараторыі вось ужо 15 гадоў.
"Многія блытаюць чмялёў і пчол, некаторыя лічаць, што пчала — гэта дзяўчынка, а чмель — хлопчык. Але насамрэч тут усё проста. Чмель — касматы, гэта, так бы мовіць, тоўстая жанчына ў футры. А пчолка маленькая, худая жанчына — і без футры", — пажартаваў Клімко.
Аэрадынаміка лётаць не дазваляе, але яны лётаюць
Клімко лічыць сваіх гадаванцаў унікальнымі насякомымі. З яго слоў, аэрадынамічныя ўласцівасці чмяля такія, што ў тэорыі лётаць ён не можа. Але на практыцы лётае выдатна. Больш таго, чмялі, у адрозненні ад пчол, не баяцца нізкіх тэмператур і здольныя пачынаць працу тады, калі пчолам яшчэ холадна. Гэтая асаблівасць на руку садоўнікам, бо часта бывае, што ў перыяд цвіцення садоў замаразкі наступаюць і пахаладанне, а апыляць расліны ўсё роўна трэба.
Навукай і практыкай даказана, што сельгаскультуры, якія апыляюцца чмялямі, даюць ураджай на траціну больш, а знешні выгляд і смак пладоў значна лепш.
У сярэднім на гектар саду трэба тры-чатыры чмяліныя сям'і. Кожная сям'я здольная працаваць прыкладна два з паловай месяцы — за гэты час як раз паспяваюць адквітнець сады і сфарміравацца пладовыя завязі на раслінах. Калі праца скончана, цыкл жыцця чмялінай сям'і завяршаецца. Чмяліная матка, адклаўшы яйкі, памірае, разам з ёй паміраюць і рабочыя асобіны.
У лабараторных умовах сям'і, якія выкарыстоўваюцца для ўзнаўлення, жывуць не больш, чым у прыродных умовах.
"Надыходзіць час, і чмялі, выпрацаваўшы свой рэсурс, ўтылізуюцца. Такое жыццё, нам даводзіцца гэта рабіць. Шкада мне? Вядома, шкада, гэта ж як мае дзеткі", — распавёў Іван Клімко.
З падхватнікам па палях
Галоўнае месца лабараторыі — памяшканне, дзе, уласна, і адбываецца шлюбная жыццё чмялёў.
Усе тэхналогіі строга трымаюцца ў сакрэце, і за нашымі здымкамі пільна сачыла служба бяспекі агракамбіната. Дазволілі толькі зрабіць фатаграфіі чмялёў і трутняў падчас злучэння. Усё астатняе — абсталяванне, антураж памяшкання, тэмпературныя і светлавыя ўмовы — камерцыйная таямніца.
Аднак беларускія чмеляводы пастаянна працуюць над паляпшэннем племянных якасцяў насякомых. Для племянной працы жаночыя асобіны даводзіцца закупляць у канкурэнтаў — у Галандыі і Ізраілі. А вось здабываць "мужчын у поўным росквіце сіл" прыходзіцца самастойна.
"Чмель можа лётаць на адлегласць да 25 кіламетраў, але былі выпадкі, калі і за 40 кіламетраў ад вулля знаходзілі які паляцелі чмялёў. Таму мы выязджаем дзе-то за 100 кіламетраў ад агракамбіната, вясной, з падхватнікамі, і ловім трутняў. А потым выкарыстоўваем іх у племянной працы", — распавёў Клімко.
Другое памяшканне лабараторыі прызначана для вырошчвання ўжо сфарміраваных сем'яў. Тут чырвонае асвятленне: пры такім святле чмялі нічога не бачаць і не могуць вылецець з доміка, калі лабарант адкрывае вечка, каб пакарміць гадаванцаў або прыбраць за імі.
У гэты час года тут пуста. "А калі надыходзіць перыяд продажу чмялёў, тут усё застаўлена чмялінымі хаткамі. Сезон пачынаецца недзе ў лютым", — распавялі супрацоўнікі лабараторыі.
Ізраільцяне і галандцы дэмпінгуюць
Што тычыцца фінансавага пытання, Іван Клімко распавёў, што вырошчванне чмялёў — справа выгадная. "Ізраільцяне і галандцы дэмпінгуюць на рынку, і мы вымушаныя скідаць кошты. Калі чмяліная сям'я каштавала 100 даляраў, было вельмі выгадна, цяпер, вядома, паменш, таму што цэны прыйшлося скінуць удвая", — распавёў Клімко. Цяплічныя гаспадаркі зацікаўлены ў тым, каб плантацыі апыляліся, але купляюць сёння беларускіх чмялёў далёка не ўсе. Між тым, беларускія чмялі па сваіх працоўных якасцях ніколькі не саступаюць замежным.
"Але ў Беларусі, на жаль, не вырабляюцца біялагічныя сродкі абароны раслін — гэта, напрыклад, калі адны жукі знішчаюць іншых, шкодных. А галандцы, калі прадаюць такія сродкі абароны, абавязваюць кліента ў нагрузку купіць і чмялёў", — растлумачыў Клімко. Ён таксама адзначыў, што, як высветлілі беларускія чмеляводы, замежныя вытворцы за кошт прымянення адмысловых хімікатаў штучна скарачаюць тэрмін жыцця пчалінай сям'і. Вытворцам выгадна, калі за адзін сезон гаспадарка двойчы вымушана закупляць насякомых для апылення. У Беларусі такім не займаюцца: чмель жыве столькі, колькі яму адпушчана прыродай.
Цяпер агракамбінат "Ждановічы" вядзе будаўніцтва новай лабараторыі, якая дазволіць вырошчваць да 8 тысяч пчаліных сем'яў у год. Гэтага павінна хапіць на ўсю Беларусь. Засталося толькі вырашыць пытанне са збытам.
