МІНСК, 11 сакавіка — Sputnik. Гарантыйны тэрмін эксплуатацыі першага беларускага спадарожніка заканчваецца ў ліпені. БКА быў разлічаны на пяць гадоў. Аднак увосень завод-вытворца, ацаніўшы тэхнічны стан і запасы гаручага, працягнуў тэрмін эксплуатацыі яшчэ на два гады — да канца 2018-га.
Праект, які задумваўся перш за ўсё як іміджавы і навуковы, з часам усё-ткі пачаў прыносіць грошы, сцвярджаюць куратары праекта, спецыялісты УП "Геаінфармацыйныя сістэмы" НАН Беларусі.
Якія выгоды даў краіне гэты даволі дарагі праект, якія патэнцыйныя магчымасці застаюцца пакуль не рэалізаванымі і што дае супрацоўніцтва ў касмічнай галіне з расійскай дзяржаўнай карпарацыяй "Раскосмас", Sputnik распавялі кіраўнікі навукова-інжынернага рэспубліканскага ўнітарнага прадпрыемства "Геаінфармацыйныя сістэмы" Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі.
Навошта Беларусі патрэбен космас
Беларускі спадарожнік па-ранейшаму застаецца перш за ўсё навуковым і іміджавым праектам. Ён ствараўся на дзяржаўныя грошы. І дзяржава на дадзены момант застаецца асноўным спажыўцом інфармацыі. Здымкі з беларускага спадарожніка выкарыстоўваюць упарадкавацелі, выратавальнікі, леснікі, пагранічнікі — усяго больш за два дзесяткі ўстаноў. Прычым уся гэтая інфармацыя перадаецца дзяржорганам бясплатна.
Камерцыйных заказчыкаў па-ранейшаму няшмат, але гэта агульнасусветная практыка, падкрэсліваюць у "Геаінфармацыйных сістэмах".
"Асноўным спажыўцом інфармацыі ДЗЗ застаецца дзяржава, дзяржструктуры. Бюджэт касмічнай праграмы ЗША на 2010-2020 гады, да прыкладу, складае каля 8 мільярдаў долараў. І дзяржава, калі заказвае новы касмічны апарат, дае гарантыю, што каля 60-80% здымкаў выкупіць. Калі ёсць такая дзяржаўная гарантыя, любы камерсант палічыць свае выдаткі, возьме крэдыт і зробіць. Але такія ўкладанні могуць дазволіць сабе моцныя дзяржавы, у якіх ёсць глабальныя сусветныя інтарэсы, якім трэба назіраць розныя рэгіёны свету", — патлумачыў дырэктар унітарнага прадпрыемства "Геаінфармацыйныя сістэмы" НАН Беларусі Сяргей Залаты.
У Беларусі былі іншыя інтарэсы — хутчэй нацыянальныя, чым сусветныя: забяспечыць бяспеку, мець на руках уласную, а не пакупную інфармацыю, падштурхнуць навуку і вытворчасць, нарэшце, спрасціць працу цэлага шэрагу дзяржслужбаў.
Выйшлі на прыбытак
Не ўдаючыся ў дэталі, спецыялісты "Геаінфармацыйных сістэм" сцвярджаюць, што прыбыткі ад праекту перавысілі выдаткі на 8 мільёнаў долараў.
"Мы лічым, што і з камерцыйнага пункту гледжання праект прыбытковы. Ён не суперпрыбытковы. Але баланс станоўчы", — заўважыў намеснік дырэктара па навуковай рабоце УП "Геаінфармацыйныя сістэмы" Барыс Чарнуха.
Да ўскосным прыбытку, відавочна, можна аднесці і зніжэнне выдаткаў на працу дзяржорганаў.
"Да прыкладу, раней пры маніторынгу зямельнага фонду традыцыйна выкарыстоўвалі матэрыялы аэрафотаздымак. Там супервысокая якасць, але гэта вельмі складаная апрацоўка. А ў выпадку, калі трэба проста хутка вызначыць факт змянення — напрыклад, з'явіўся новы будынак або змяніліся межы ўчастка, то тут можна ўзяць здымак з апарата і зрабіць гэта вельмі хутка. Гэта значыць працаёмкасць змяняецца ў 10 разоў. Зараз гэта ў нас адзін з асноўных спажыўцоў. Тое ж самае можна казаць пра ўрон ад высечак, ад пажараў. Экспрэс-ацэнку зрабіць дастаткова проста ", — распавёў Залаты.
Але галоўны прыбытак, па словах спецыялістаў "Геаінфармацыйных сістэм" прыносяць перш за усё распрацаваныя ў ходзе работы над праектам новыя тэхналогіі.
Лётная гісторыя
Удзел у праекце дазволіў як мінімум двум беларускім прадпрыемствам — "Пеленгу" і "Інтэгралу" — выйсці на рынак з новым прапановай. Яны цяпер удзельнічаюць і перамагаюць у тэндэрах па выбары пастаўшчыкоў абсталявання і камплектуючых для касмічнай прамысловасці.
"Падчас гэтых тэндэраў у першую чаргу глядзяць на лётную гісторыю. Наш апарат лётае ўжо больш за чатыры гады. Прыемна адзначыць, што "пеленгаўская "апаратура адпрацавала без адзінага збою. Па іншых сістэмах касмічнай платформы былі пытанні, а па пеленгаўскай апаратуры — аніякіх", — распавёў Залаты.
Аналагічны тэлескоп стаіць на расійскім спадарожніку ДЗЗ "Канопус В". На новых пяці "Канопусах", якія Расія плануе запусціць у бліжэйшыя тры гады, таксама будзе ўсталяваная апаратура "Пеленга".
"Гэта значыць, Беларусь уклала бюджэтныя грошы, каб прафінансаваць распрацоўку мэтавай апаратуры, і далей "Пеленг" за кошт паспяховай лётнай гісторыі атрымаў заказ на тыражаванне пяці такіх камплектаў", — патлумачыў Залаты.
Акрамя таго, "Пеленг" на аснове тэхнічных рашэнняў, распрацаваных у праекце па БКА, вырабляе больш дасканалыя тэлескопы для замежных заказчыкаў. На ўсёй апаратуры выкарыстоўваецца электроніка "Інтэграла".
"Прычым калі на першым этапе закупляліся імпартныя ПЗС-матрыцы, і з іх "Інтэгралам" вырабляліся зборкі, то цяпер для апаратаў субмятровага дыяпазону "Інтэграл" будзе выпускаць гэтыя зборкі цалкам самастойна. Такія ж зборкі пойдуць для БКА-2 і апаратаў, якія "Пеленг" будзе рабіць у рамках замежнага заказу", — удакладніў дырэктар УП "Геаінфармацыйныя сістэмы".
Аднаго спадарожніка мала…
Адну і тую ж кропку Беларусі ў надзір БКА бачыць раз у 16 сутак, але для аператыўнага маніторынгу зямной паверхні неабходна 12-24 касмічных апарата. Выкарыстанне цяжкіх спадарожнікаў, якія маюць звышвысокае разрашэнне, для гэтых мэтаў занадта дарага каштуе.
З гэтай задачай могуць справіцца невялікія і недарагія апараты, тыпу такога, які сабралі і плануюць запусціць спецыялісты БДУ. Іншая справа, што для аператыўнага маніторынгу зямной паверхні такіх спадарожнікаў патрэбна групоўка. Таму без цеснага супрацоўніцтва з Расіяй у гэтым пытанні не абысціся.
"Калі Расія запусціць 25 маленькіх спадарожнікаў, давайце і мы запусцім некалькі, памяняемся рэсурсам. І вырашым аператыўныя задачы. Гэтая тэма зараз абмяркоўваецца. Але яшчэ трэба знайсці грошы, трэба як мінімум некалькі мільёнаў долараў. І тут ёсць яшчэ адна праблема — у Беларусі няма рынку", — заўважыў Залаты.
У ЗША інфармацыяй са спадарожнікаў, якія займаюцца аператыўным маніторынгам, актыўна карыстаюцца, да прыкладу, страхавыя кампаніі, ацэньваюць рызыкі пры страхаванні пасеваў. У Еўрасаюзе пры дапамозе здымкаў з космасу адсочваюць, як краіны-члены выконваюць квоты па вытворчасці сельгаскультур: на тых ці плошчах і ці то пасадзілі.
"А ў нас гэтага няма. Да прыкладу, у Еўропе зараз развіваецца дакладнае земляробства, якое прадугледжвае выразны пралік унясення ўгнаенняў. Для гэтага патрэбна дакладная навігацыя. У нас распрацавалі тэхніку, якая магла б усталёўвацца на трактар і забяспечваць унясеннеўгнаенняў і дакладную навігацыю. Але гаспадаркі, на жаль, у гэтым не зацікаўленыя. Яны не абцяжараныя штрафамі за парушэнні і не бачаць, як змогуць атрымаць дадатковы прыбытак, калі будуць гэта выкарыстаць", — заўважыў Залаты.
З больш рэальных планаў — працяг супрацоўніцтва з расійскай дзяржаўнай карпарацыяй "Раскосмас" у рамках дыстанцыйнага зандавання зямлі. Краіны на парытэтных пачатках выкарыстоўваюць наземную інфраструктуру адзін аднаго і абменьваюцца інфармацыяй са спадарожнікаў.
Ёсць і некалькі сумесных праектаў на перспектыву. У планах — стварыць шматузроўневую сістэму зандавання Зямлі, калі апроч інфармацыі са спадарожніка для маніторынгу сітуацыі будзе выкарыстоўвацца інфармацыя авіяцыйных і наземных крыніц.
Расіяне таксама павінны будуць дапамагчы і са стварэннем другога беларускага спадарожніка ДЗЗ. Падрыхтоўчы этап скончаны, сфарміравана тэхзаданне і вызначаны параметры — ён павінен стаць больш "зоркім", чым БКА, з панахромным разрашэннем не два, а ўжо паўметра. Зараз вырашаюцца арганізацыйныя пытанні.
